ნაწილი III. ფსიქოთერაპია ყოველდღიური ცხოვრებისთვის
. . . https://bookap.info/popular/franclpsyter/gl27.shtm
ადამიანის საკუთარი თავისადმი შიში
კარგად არის ცნობილი, რომ ჩვენს საუკუნეს შიშის საუკუნე ეწოდება. პირველ რიგში, საუბარია ადამიანის ხვალინდელი დღის შიშზე. კიდევ რას შეიძლება ეხებოდეს ადამიანის შიში უკვე სხვა საკითხია. ამ კითხვაზე პასუხის გაცემას ცდილობს ეგზისტენციალიზმის თანამედროვე ფილოსოფია, რომელიც მიიჩნევს, რომ საბოლოოდ ადამიანის ყველა შიში ეხება არარსებობის შიშს.
ფსიქოთერაპევტები დიდ ყურადღებას უთმობენ ადამიანის შიშის საკითხს. ყველა ნევროპათოლოგმა კარგად იცის, რა უზარმაზარი როლი აქვს შიშს თითოეული ადამიანის ცხოვრებაში. ჩვეულებრივ, ეს შიში ეხება ყველა იმ ფაქტორს, რომელმაც შეიძლება საფრთხე შეუქმნას ადამიანის სიცოცხლეს, და აქ, პირველ რიგში, შეიძლება დავასახელოთ ტანჯვით სიკვდილის შიში. რასაც ექიმები ჰიპოქონდრიას უწოდებენ, სხვა არაფერია თუ არა ადამიანის შიშის კონცენტრაცია ერთ რომელიმე ორგანოზე, ასე ვთქვათ, შიშის დამთრგუნველი გრძნობის ფოკუსზე.
იმ მომენტებში, როდესაც ადამიანი განიცდის შიშს არა მარადისობის, არამედ რაღაც კონკრეტულის, გარკვეული, რაიმე სახის დაავადების წინაშე; იმ მომენტებში, როდესაც ის მთელ ყურადღებას ფოკუსირებს წარმოშობილ დაავადებაზე, მხოლოდ მასზე ფიქრობს, შიშს ცვლის მუდმივი შფოთვა. თუმცა, განსხვავება ამ ცნებებს შორის, რომელიც პირველად შემოიღო ფსიქოანალიზის შემქმნელმა ზიგმუნდ ფროიდმა და შემდგომ გამოიყენა კიერკეგორმა, ეგზისტენციალიზმის ფილოსოფიის მამამ, პრაქტიკულად გაქრა.
ადამიანის შიში ავადმყოფობის წინაშე ცალკე კატეგორიად უნდა გამოიყოს. ეს შიში ხშირად არის დაავადების მიზეზი, ის თითქოს უხმობს იმას, რისაც ადამიანს ეშინია. არსებობს მტკიცებულება იმისა, რომ წყალში ადამიანის გარდაცვალების შემთხვევების უმრავლესობა სწორედ ახსნილია დამხრჩვალის შიშით ასეთი დასასრულის წინაშე. თუ ჩვენ განვიხილავთ სურვილს როგორც ჩანაფიქრის მამას, მაშინ შეიძლება ითქვას, რომ შიში მოვლენის დედაა. ეს ასევე ეხება სხვადასხვა სახის დაავადების შემთხვევებს. ის, რაც იწვევს ადამიანის შფოთვას, რასაც ის შიშით ელის, ჩნდება როგორც მოვლენა, არსებობს, შეემთხვევა მას - დაარქვით რაც გინდათ. ვისაც ეშინია სიწითლის, მაშინვე უჩნდება სიწითლე სახეზე. ვისაც ეშინია უდროო დროს ოფლიანობის, შიში მაშინვე იწვევს ოფლის გამოყოფას. ნევროპათოლოგებისთვის კარგად არის ცნობილი უსიამოვნო მოვლენების მოლოდინის შიშის მოქმედების ეს მექანიზმი. ამ შემთხვევაში წარმოიქმნება ჩაკეტილი წრე: ჯერ ჯანმრთელობის უმნიშვნელო დარღვევა, რომელიც სწრაფად გაივლიდა, ადამიანს რომ არ მიექცია ყურადღება, მასში იწვევს შიშს; შიში მკვეთრად აძლიერებს ამ დარღვევას, ხოლო განვითარებული დაავადება ამ ადამიანში შიშის კიდევ უფრო დიდ გრძნობას იწვევს. ვერაგი წრე ჩაიკეტა, ადამიანი იქ მინიმუმ ექიმის მოსვლამდე დარჩება.
ამ ჩაკეტილი წრის ვერაგული დასაწყისი იმაში მდგომარეობს, რომ შიშზე დაფუძნებული საკუთარ ჯანმრთელობაზე წუხილი ინტენსიურ თვითრეფლექსიას იწვევს. გავიხსენოთ ენაბრგვილი ადამიანები: ისინი ყველანაირად ცდილობენ აკონტროლონ საკუთარი მეტყველება, მაგრამ ეს თვითკონტროლი უფრო მეტად იწვევს მათ ენაბრგვილობას. ან სხვა მაგალითი: ადამიანები, რომლებიც წარმოუდგენელი ძალისხმევის ხარჯზე ცდილობენ საკუთარ თავს აიძულონ დაძინება; დაძაბულ მცდელობას მთელი ყურადღება გამახვილდეს დაძინების პროცესზე საპირისპირო ეფექტი მოაქვს. მართალია, შეიძლება ისეც მოხდეს, რომ ნორმალურად დაძინების პროცესს გამუდმებით არღვევდეს აზრი: „მოიცადე, დაძინებამდე თითქოს კიდევ რაღაცის გაკეთებას ვაპირებდი“. უნდა განდევნოთ ასეთი აზრები, მოდუნთეთ და მშვიდად დაიძინოთ.
გრძნობებს, რომლებსაც ნერვიული ადამიანები განიცდიან, შიშიც მიეკუთვნება. ამ შემთხვევაში ნევროპათოლოგები შიშის წინაშე შიშზე საუბრობენ. როგორც ჩანს, სწორედ ასეთი შიში ჰქონდა მხედველობაში ერთ ნევროტიკს, რომელმაც ფ.დ. რუზველტთან საუბარში თქვა: „მე არაფრის მეშინია ისე, როგორც თავად შიშის“. კარგად არის ცნობილი ისეთი დაავადება, როგორიც აგორაფობიაა, ანუ სივრცის შიში. ამ პაციენტებთან საუბრისას, უმეტეს შემთხვევაში ირკვევა, რომ მათ ყველაზე მეტად ეშინიათ გულის შეტევის ან ტვინში სისხლის ჩაქცევის (ზოგჯერ კი უბრალოდ კოლაფსის), რის შედეგადაც ისინი შეიძლება პირდაპირ ქუჩაში დაეცნენ.
ისევე, როგორც ბევრი ნევროტიკი განიცდის შიშს შიშის წინაშე, ბევრ ნერვიულ ადამიანს ეშინია მოვლენების არაპროგნოზირებადობისა და საკუთარი აკვიატებული იდეების. ეს ადამიანები თავიანთ აკვიატებულ იდეებს ფსიქიკური დაავადების სერიოზულ სიმპტომებად თვლიან. ასეთი ნებისმიერი სიმპათიის ღირსი ადამიანები ხედავენ საკუთარ თავს, როგორც ჩვეულებრივ ამბობენ, საწოლზე მჯდომარეს, რომელზეც დამაგრებულია გისოსები.
ნევროტიკებისთვის, რომლებიც განიცდიან შიშს მოვლენების გარდაუვალობის წინაშე, ეს ყველაფერი უკიდურესად ტრაგიკულია. იმ ადამიანებთან ერთად, რომლებიც, ნებისმიერ შემთხვევაში, დაზღვეულნი არიან სერიოზული ფსიქიკური დარღვევებისგან, არიან ადამიანები, რომლებიც განიცდიან თავიანთ აკვიატურ იდეებს ან ძალიან მიდრეკილნი არიან ამისკენ. მაგრამ ავადმყოფური ჰიპერტროფიული შიში შესაძლო ფსიქიკური აშლილობების მიმართ, არსებითად, აკვიატებულ იდეას წარმოადგენს, და აკვიატებული იდეებით დაავადებულ ყველა ადამიანს უნდა ახსოვდეს, რომ სწორედ ნევროზები აზღვევენ ფსიქოზისგან, ისინი ფსიქოზისგან დაცულები არიან, ასე რომ მათ შეუძლიათ იყვნენ სრულიად დარწმუნებული, რომ არასოდეს განუვითარდებათ რაიმე ფსიქიკური აშლილობა ამის შედეგად.
მაგრამ აკვიატებული იდეებით დაავადებული ადამიანები განიცდიან შიშს კიდევ ერთი გარემოების წინაშე: მათ ეშინიათ, რომ დაიწყებენ დახმარების თხოვნას სადღაც თეატრში ან ეკლესიაში; მათ ეშინიათ სხვა ადამიანებთან ერთად ერთ შენობაში დარჩენის, ეშინიათ, რომ შეიძლება თავს დაესხან ამ ადამიანებს, - ამიტომ, ნებისმიერ შემთხვევაში, ასეთ პაციენტებს აუცილებლად შეძლებისდაგვარად უნდა დაუმალოთ დანები, ჩანგლები, მაკრატლები და სხვა საშიში საგნები. აკვიატებული იდეებით დაავადებული ადამიანები განიცდიან შიშს შენობების ზედა სართულებზე არსებული ღია ფანჯრების მიმართ; მათ ეშინიათ, რომ შინაგან იმპულსს დაემორჩილებიან და ფანჯრიდან გადმოხტებიან. ჩემს მიერ ჩამოთვლილ ყველა ილუზიას, რომელიც უჩნდება ამ პაციენტებს, შეიძლება და უნდა ვებრძოლოთ. სხვათა შორის, იმ მრავალ ადამიანს შორის, ვინც თვითმკვლელობით დაასრულა თავისი სიცოცხლე, არ არის არც ერთი, ვინც ამას გააკეთებდა და დაემორჩილებოდა აკვიატებულ იმპულსს, ანუ შეასრულებდა თავის აკვიატებულ იდეას. რამდენადაც ჩემთვის ცნობილია, ჯერ არც ერთ ადამიანს, რომელსაც რაიმე აკვიატებული იდეა გააჩნდა, სხვას ყელში წვდომოდა, ან თითით შეხებოდა სხვა ადამიანს.
ადამიანის შიშებზე საუბარს არმყოფობის წინაშე შიშით, საკუთარი სიკვდილის შიშით დავასრულებთ. მაგრამ არმყოფობა, რომლისაც ადამიანს ასე ეშინია, არა მხოლოდ ადამიანისგან დამოუკიდებლად არსებობს, არამედ მასშიც არის. სწორედ ამ შინაგანი არმყოფობის წინ განიცდის ადამიანი შიშს, და საკუთარი თავის შიშის გამო, ის გაურბის საკუთარ თავს: ის გაურბის მარტოობას, რადგან მარტოობა ნიშნავს - იყო ყოველთვის მარტო საკუთარ თავთან ერთად. და როდის ხდება ადამიანი იძულებული დარჩეს მარტო საკუთარ თავთან? როდესაც მკვეთრად სუსტდება ან მთლიანად წყდება მისი კავშირი რომელიმე საზოგადოებრივად სასარგებლო საქმეებთან. მაგალითად, კვირის ბოლოს, ანუ შაბათ -კვირას. მარტოხელა ადამიანის დასვენების დღეებს – ასე ეწოდებოდა საკმაოდ გახმაურებულ და სევდიან შლიაგერს - საკმაოდ ცუდი სახელი აქვს, რადგან სწორედ ამ დღეებში ხდება თვითმკვლელობების ყველაზე დიდი რაოდენობა, რომლისკენ ადამიანებს უბიძგა არა მხოლოდ მოხერხებული მუსიკალური გამომცემლობის შლიაგერმა. ნევროპათოლოგები კარგად იცნობენ ფსიქიკური დაავადების ამ სიმპტომებს, რომლებსაც ისინი დასვენების დღეების ნევროზს უწოდებენ.
ამასთან საქმე ეხება გრძნობას, რომელიც შეიძლება მოჰგვაროს უდაბურმა ადგილმა, საერთოდ ცარიელმა სივრცემ, შინაგანმა სიცარიელემ და ცხოვრების უაზრობის განცდამ, რომელიც ეუფლება ადამიანს ზუსტად მაშინ, როდესაც მისი შრომითი საქმიანობა ნელდება, ხოლო სამუშაო დღეებში სავსეა მრავალფეროვანი საზრუნავით. ყოველგვარი ძალისხმევის უმიზნობისა და უაზრობის ამ განცდას მე ვუწოდე ეგზისტენციალური ფრუსტრაცია, ანუ ადამიანისთვის ყველაზე მეტად დამახასიათებელი მნიშვნელობის სურვილის შეუძლებლობა. ამ მნიშვნელობის სურვილს მე ვუპირისპირებ ძალაუფლების სურვილს, რომელიც აშკარად გამოიხატება ინდივიდუალიზმის ფილოსოფიაში ამაოებისკენ სწრაფვის სახით. ამ მნიშვნელობის სურვილს მე ასევე ვუპირისპირებ ადამიანის მეორე სურვილს, კერძოდ სიამოვნების სურვილს, რომლის აშკარა დომინირებაში, ფროიდისეული სიამოვნების პრინციპის სახით, ასეა დარწმუნებული ფსიქოანალიზი. დასვენების ნევროზის განხილვისას ჩვენ ვრწმუნდებით, რომ სწორედ იმ შემთხვევებში, როდესაც მნიშვნელობის სურვილი სრულად ნულდება ნულამდე, ვინაიდან ის აუხდენელი რჩება, წინა პლანზე გამოდის სიამოვნების სურვილი, ხოლო ადამიანის საკუთარი ეგზისტენციალური მოუთხოვნადობა ზიანს აყენებს მის ცნობიერ დამოკიდებულებას ცხოვრებისადმი და ემალება საკუთარ სინდისს. ის ფაქტი, რომ ეგზისტენციალური ფრუსტრაცია ამ ცნების ზოგადი გაგებით და, განსაკუთრებით, ე. წ. დასვენების დღის ნევროზი, შეიძლება სიკვდილით დასრულდეს, ანუ ადამიანი თვითმკვლელობამდე მიიყვანოს, დაადასტურა ჰაიდელბერგელი ექიმი-თერაპევტის პლუგეს სამეცნიერო ნაშრომმა, რომელმაც ორმოცდაათი სუიციდური მცდელობის მაგალითზე ნათლად აჩვენა, რომ ისინი არ იყო გამოწვეული რაიმე ახალი დაავადებით, ან მძიმე ფინანსური მდგომარეობით, ან პროფესიული, ან სხვა რაიმე კონფლიქტით, არამედ, როგორი გასაკვირიც არ უნდა იყოს, აიხსნებოდა მხოლოდ ერთი რამით: ყველა იმედის დანგრევით, საკუთარი არსებობის უაზრობის განცდით, რამაც წარმოშვა უიმედო მოწყენილობა; ან სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, აუხდენელი სურვილით შეიქმნას გააზრებული, ადამიანისთვის ღირსეული ცხოვრება.
Комментариев нет:
Отправить комментарий
Will be revised