ს.ა. მუდრაკი
ადამიანის ბუნებისადმი დამოკიდებულების განვითარება (სუბიექტივაციისა და სუბიექტიფიკაციის შესახებ)
უფრო აქტუალური გახდა ორი პიროვნული ფენომენის ურთიერთობის შესწავლის პრობლემა, რომელიც უშუალოდ უკავშირდება ადამიანის სუბიექტური დამოკიდებულების განვითარებას: პიროვნულ სუბიექტურობას და ბუნებრივი ობიექტების სუბიექტიფიკაციას.
საკვანძო სიტყვები: ეკოლოგიური ცნობიერება, სუბიექტური დამოკიდებულება ბუნების მიმართ, ბუნებრივი ობიექტების სუბექტივაცია, სუბიექტიფიკაცია.
კაცობრიობის განვითარების გზებისა და მიმართულებების, გლობალური ეკოლოგიური და სულიერი (ცივილიზაციური) კრიზისისგან გამოსვლის გზების ძიებამ ფილოსოფიაში, ფსიქოლოგიაში, კულტუროლოგიასა და პედაგოგიკაში განაპირობა მიდგომების წარმოქმნა, რომლებიც აღარ განიხილავდნენ სამყაროს, ბუნებას მხოლოდ როგორც ადამიანის საცხოვრებელ გარემოს, პიროვნების შემეცნების ობიექტს, პრაგმატული მიზნების დაკმაყოფილების წყაროს და ობიექტ-საშუალებას. დადგა დრო კაცობრიობის ცნობიერების უფრო მაღალ დონეზე იგრძნონ კაცობრიობის და მის გარშემო არსებული სამყაროს ერთიანობა და განუყოფელი კავშირი [1–3; 6].
კლასიკურმა ფილოსოფიამ და მეცნიერულმა აზროვნებამ თავდაპირველად შექმნეს წარმოდგენა ბუნების, როგორც ობიექტური რეალობის შესახებ, რომელიც სუბიექტისგან არის დისტანცირებული. როგორც ბ. რასელმა აღნიშნა, „დემოკრიტეს შემდეგ ფილოსოფიის საუკეთესო გამოვლინებებშიც კი შეცდომა მდგომარეობს ადამიანის მიმართ გაუმართლებლად გადაჭარბებულ ყურადღებაში სამყაროსთან შედარებით“. მსოფლიოს გარდაქმნის და ადამიანის მიერ ბუნების დამორჩილების იდეა ჩვენს დრომდე დომინანტური იყო ტექნოლოგიური ცივილიზაციის კულტურაში.
რუსი კოსმისტები (ნ. ფიოდოროვი, ვ. ვერნადსკი, ა. ჩიჟევსკი და ა.შ.) უკვე XIX საუკუნის ბოლოსა და XX საუკუნის დასაწყისში ცდილობდნენ ადამიანის ბუნების სამყაროში დაბრუნებას, ჰარმონიული კოსმოსის სურათის აღორძინებას, თვლიდნენ, რომ ადამიანი ცივილიზაციამ მოკლა და დაამონა. მათი შრომები გამსჭვალული იყო სამყარო-კოსმოსის საყოველთაო ურთიერთგანპირობების და საყოველთაო ერთიანობის გაცნობიერებით.
XX საუკუნის 70-იან წლებში იქმნება ბუნებრივი გარემოს ახალი ფილოსოფია. მის ერთ–ერთ მიმართულებაში, სიღრმისეულ ეკოლოგიაში (ა. ნეისი, უ. ფოქსი) ბუნებასთან ურთიერთობა განიხილება, როგორც „სამყაროს მთლიანობის“ გაგების განვითარება, მაღალი ეკოლოგიური მგრძნობელობა, „მსოფლიო რითმების მიმართ მგრძნობელობა“, სამყაროს ერთობის პირადი განცდა, ზემოდან შემორტყმა „არმყოფობის“ პოზიციიდან, გარე სამყაროსთან უფრო ღრმად გაიგივების შესაძლებლობა (ვ.ე. ერმოლაევა). ეს არის „მე - შენ“ ურთიერთობა. ბ. დივოლი, ჯ. სეშენსი უწოდებენ ამ შეპყრობას ობიექტურ არაანთროპოცენტრულ გააზრებას სუბიექტური ანთროპოცენტრიზმთან კონტრასტში. უ. ფოქსი წარმოადგენს ამას, როგორც ეკოლოგიური ცნობიერების ფორმირების გზას, ა. ნეისი - როგორც სამყაროს ერთიანობის გამოცდილების ახალ ონტოლოგიურ იდენტიფიკაციას. შემოთავაზებულია ტრანსცენდენცია, როგორც „მე“-ს საზღვრის მიღმა გასვლა, ცნობიერების გაფართოება, თვითმყოფადობა, ანუ საგნობრივ-ობიექტური პარადიგმა დაიძლება ევოლუციურ-სინერგეტიკულით (ა.ს. არსენიევი, ვ.ე. ერმოლაევა, ნ.ნ. მოისეევი, ა.პ. ნაზარეტიანი და სხვ.).
წამყვანი ეკოფსიქოლოგის ვ.ი. პანოვას შრომებში აღნიშნულია, რომ თანამედროვე ეტაპზე საჭიროა თანამედროვე ადამიანის პროფესიული, პირადი და საზოგადოებრივი ცნობიერების ეკოლოგიური რეორიენტაცია. იგი ასაბუთებს ფსიქოლოგიაში ფიზიკური და გნოსეოლოგიური პარადიგმების გადალახვის აუცილებლობას ონტოლოგიურ (ეკოლოგიურ, ჰუმანისტურ) პარადიგმაზე გადასვლის გზით, რომელშიც ბუნებასთან ურთიერთობა გადის სუბიექტ-სუბიექტურ დონეზე, ხოლო სამყარო განიხილება, როგორც თვითორგანიზებული მთლიანობა თავისი გლობალური დინამიკით და ადამიანის მონაწილეობით, რაც განაპირობებს ადამიანისა და ბუნების კოევოლუციას ( ნ.ნ. მოისეევი).
ვ.ი. პანოვას კონცეფციაში მტკიცდება ონტოლოგიური მიდგომა ეკოფსიქოლოგიაში, გამოცხადებულია ადამიანის და ბუნების თანაარსებობის ერთიანობა, ერთობლივი განვითარება ერთიანი არსებობის ფარგლებში. ერთიანობის ონტოლოგიის თვალსაზრისით, არ შეიძლება რეალობას შეხედო როგორც მაყურებელმა - გვერდიდან, აუცილებელია მონაწილეობის მიღება, ამავე დროს საკუთარი თავის შეცვლა [6].
დღეისათვის აუცილებელი გახდა ეკოფსიქოლოგიაში ონტოლოგიური (ურთიერთქმედების სუბიექტ-სუბიექტური ტიპის ამსახველი) პარადიგმის გაგების კიდევ უფრო გაღრმავება.
ფილოსოფიისა და ფსიქოლოგიის თვალსაზრისით, სუბიექტს ყოველთვის გააჩნია დამოუკიდებელი აქტივობა, მათ შორის ურთიერთქმედების ფარგლებში, როგორც რეფლექსური, ასევე აზრის წარმომქმნელი კომპონენტი. სუბიექტ-სუბიექტურ ურთიერთობებში კი სუბიექტს გააჩნია აქტივობა, რეფლექსია, მნიშვნელობის და ღირებულების მინიჭების უნარი, ხოლო ობიექტი არ გრძნობს და არ რეფლექსირებს სუბიექტს, არ წარმოქმნის ღირებულებებს.
ეკოლოგიურად ორიენტირებული ცნობიერების სტრუქტურაში ცენტრალურ ადგილს ცნობილი ეკოფსიქოლოგები ვ.ა. იასვინი და ს.დ. დერიაბო ანიჭებენ ადამიანის სუბიექტურ დამოკიდებულებას ბუნებრივ სამყაროსადმი. ისინი განიხილავენ ბუნებისთვის სუბიექტის თვისებების მინიჭების პროცესს, გამოყოფენ რამდენიმე გზას, მათ შორის სუბიექტიფიკაციას [7].
აქსიოლოგიური ასპექტის გამახვილება ონტოლოგიური მიდგომის ფარგლებში აჩენს კითხვას ადამიანის და ბუნების ურთიერთქმედების ღირებულებითი ხასიათის შესახებ. აუცილებელია შეიცვალოს მთლიანად სამყაროსადმი დამოკიდებულება, საუბარი ადამიანისა და ბუნების საერთო, უნივერსალურ ფასეულობებზე [3]. შესაძლოა სოციალური და ბუნებრივი ისტორიის დუალიზმის გადალახვა.
ბუნებამ, როგორც ურთიერთობაში თანაბარუფლებიანმა მონაწილემ, აიძულა ყურადღება მიექცია საკუთარ თავზე და წარმოაჩინა თავი, როგორც დიდი ღირებულება, როგორც ჩვენი ტოლფასოვანი ღირებულება. ბ. კოლიკოტი წერდა: „სანამ ვფიქრობ, რომ საკუთარ სხეულში ვარ ჩაკეტილი, მე მასზე ვიზრუნებ, ხშირად სხვა „სხეულების“ ფასად - მინერალების, მცენარეების, ცხოველების და ადამიანებისაც კი. მაგრამ რადგან გავაცნობიერე, რომ რეალურად შინაგანად ყველა დანარჩენთან ვარ დაკავშირებული, ყველაფერი სამყაროში ჩემი სხეული აღმოჩნდა... ბუნება შინაგანად იმდენად ღირებულია, რამდენადაც შინაგანად ღირებულია „მე“. ანუ, ბუნების სამყარო დაჯილდოებულია ადამიანისთვის უდავო მნიშვნელობით, როგორც მისი არსის ნაწილი. ჩნდება კითხვა - ბუნებისთვის კაცობრიობა წარმოადგენს ღირებულებას? დიახ, განვითარების და ევოლუციის ზოგადი კანონების ფარგლებში.
ამ დრომდე დასავლური სამყარო მიდიოდა სოციუმში ადამიანის ინდივიდუალური ღირებულების შენარჩუნების გზით, ცდილობდა ჰარმონიულად შეეთავსებინა ინდივიდუალიზმი სოციუმის კანონებთან, პრიორიტეტი მიენიჭებინა ინდივიდუალობისთვის. ბუნება დარჩა მხოლოდ ობიექტი-საშუალება პრაგმატული მიდგომის ფარგლებში.
აღმოსავლეთში (ჩინეთი, იაპონია) ტრადიციულად შეიქმნა საზოგადოება, რომელშიც კულტივირებული იყო ინდივიდუალურზე სოციალური (სახელმწიფოებრივი) ღირებულებების უპირატესობა. ამასთან ბუდიზმში აღიარებული იქნა, რომ ყველაფერი პროცესია, რომელსაც მხარს უჭერს სამყაროს მომცველი უნივერსალური ენერგია. ადამიანი სხვა არაფერია, თუ არა ამ უნივერსალური ნაკადის მცირე ტალღა, ის ბუნების ნაწილია. ურთიერთქმედების პროცესში ყველა ნივთი და მოვლენა მიისწრაფის წონასწორობასა და ჰარმონიისკენ.
აფრიკა გვაძლევს იმ ადამიანის მაგალითს, რომელმაც შეინარჩუნა საკუთარი თავის, როგორც სამყაროს და ბუნების ნაწილის, აღქმა ყოფნისა და ცნობიერების დონეზე, სადაც ბუნებას ღირებულების დონეზე აქვს გარკვეული დომინანტურობა.
თანამედროვე ადამიანისთვის ჩნდება არა მხოლოდ ბუნების სუბიექტიფიკაციის კითხვა, არამედ მასთან ურთიერთობების სუბიექტივიზაციის, ბუნებასთან სინერგეტიკული კავშირის განვითარების კითხვა.
თავად სუბიექტივაციის ცნება გულისხმობს ობიექტივაციის საპირისპირო პროცესს. ეს უდავოდ აქტიური და რეფლექსიური ურთიერთობების ქსელია. სუბიექტივიზაცია უფრო ხორციელდება, ვიდრე ეკუთვნის (ა. ნეისი). მ. ფუკოს ნაშრომში „სუბიექტი და ხელისუფლება“ სუბიექტივაცია წარმოდგენილია, როგორც სუბიექტურობის ჩამოყალიბების პროცესი, ამ პროცესამდე სუბიექტი არ არსებობს. მ. ფუკო განიხილავს მას, როგორც რაღაცას, რაც ხდება სოციალურ სამყაროში. ლიტერატურულ ანალიზში სუბიექტივაციაში იგულისხმება ხედვის წერტილის გადაადგილება ავტორის სფეროდან პერსონაჟის ცნობიერების სფეროში.
თუ ადამიანს განვიხილავთ, როგორც ერთიანი ბუნებრივი და სოციალური სამყაროს არსებას, მაშინ ამ უკანასკნელის სრულყოფილი სუბიექტივაციის ფორმირებისთვის აუცილებელია მოქმედება სოციუმისა და ბუნების სამყაროში. ამასთან აუცილებელია ბუნებრივი ობიექტების სუბიექტიფიცირება; ამის საფუძველზე ხდება საკუთარი სუბიექტივაციის შეცვლა [4; ხუთი]. იდეალში, ამ პროცესმა უნდა გამოიწვიოს ერთიანობის განცდა [6], ანუ საკუთარი თავის და სამყაროს, როგორც ერთიანი სისტემის, სუბიექტივიზაცია. კაცობრიობის ალტერნატიული „კიბორგიზაციის“, შემდგომი ევოლუციის დეტერმინანტი გახდება ადამიანისა და ბუნების კოევოლუცია [1].
ბიბლიოგრაფიული სია
1. ს.ნ. გლაზაჩევი. ვერნადსკის ნოოსფერული იდეები და თანამედროვე განათლება//მეცნიერებათა საერთაშორისო აკადემიის მაცნე (რუსული სექცია). 2012. № 1. გვ. 9–12.
2. ს.ნ. გლაზაჩევი, ა.ვ. გაგარინი. მმართველი სპეციალისტის ეკოლოფიური კულტურა: აკმეოლოგიური ასპექტი// XXI საუკუნის რეგიონალური განათლება: პრობლემები და პერსპექტივები. 2012. № 3. გვ. 87 – 90.
3. ა.ვ. ივაშჩენკო, ვ.ბ. პანოვი, ა.ვ. გაგარინი. პიროვნების ეკოლოგიურად ორიენტირებული მსოფლმხედველობა: მონოგრაფია, მოსკოვი, 2008.
4. ს.ა. მუდრაკი, ა.ვ. გაგარინი. სხვადასხვა ეროვნების სტუდენტების პიროვნების ეკოლოგიური კომპეტენციის ემპირიული შესწავლა//მ. შოლოხოვის სახელობის მოსკოვის სახელმწიფო ჰუმანიტარული უნივერსიტეტის მაცნე. სერია „სოციალურ-ეკოლოგიური ტექნოლოგიები“. 2012. № 2. გვ. 90–92.
5. ს.ა. მუდრაკი, ა.ვ. გაგარინი, ვ.ვ. გლებოვი. Features of Ecological Competence of Students Living in Conditions of Big City (by the Example of the Students of the Peoples’ Friendship University of Russia)//ხალხთა მეგობროვის რუსული უნივერსიტეტის მაცნე. სერია „ფსიქოლოგია და პედაგოგიკა“. 2012. №. 4. გვ. 78–84.
6. ვ.ი. პანოვი. განვითარების ეკოფსიქოლოგიის მეთოდოლოგიური პრობლემები// პიროვნების განვითარების ეკოფსიქოლოგიური ასპექტები/ვ.ი. პანოვის რედაქციით. მოსკოვი, 1997. გვ. 5–21.
7. ვ.ა. იასვინი. ბუნებისადმი დამოკიდებულების ფსიქოლოგია. მოსკოვი, 2000.
ადამიანის ბუნებისადმი დამოკიდებულების განვითარება (სუბიექტივაციისა და სუბიექტიფიკაციის შესახებ)
უფრო აქტუალური გახდა ორი პიროვნული ფენომენის ურთიერთობის შესწავლის პრობლემა, რომელიც უშუალოდ უკავშირდება ადამიანის სუბიექტური დამოკიდებულების განვითარებას: პიროვნულ სუბიექტურობას და ბუნებრივი ობიექტების სუბიექტიფიკაციას.
საკვანძო სიტყვები: ეკოლოგიური ცნობიერება, სუბიექტური დამოკიდებულება ბუნების მიმართ, ბუნებრივი ობიექტების სუბექტივაცია, სუბიექტიფიკაცია.
კაცობრიობის განვითარების გზებისა და მიმართულებების, გლობალური ეკოლოგიური და სულიერი (ცივილიზაციური) კრიზისისგან გამოსვლის გზების ძიებამ ფილოსოფიაში, ფსიქოლოგიაში, კულტუროლოგიასა და პედაგოგიკაში განაპირობა მიდგომების წარმოქმნა, რომლებიც აღარ განიხილავდნენ სამყაროს, ბუნებას მხოლოდ როგორც ადამიანის საცხოვრებელ გარემოს, პიროვნების შემეცნების ობიექტს, პრაგმატული მიზნების დაკმაყოფილების წყაროს და ობიექტ-საშუალებას. დადგა დრო კაცობრიობის ცნობიერების უფრო მაღალ დონეზე იგრძნონ კაცობრიობის და მის გარშემო არსებული სამყაროს ერთიანობა და განუყოფელი კავშირი [1–3; 6].
კლასიკურმა ფილოსოფიამ და მეცნიერულმა აზროვნებამ თავდაპირველად შექმნეს წარმოდგენა ბუნების, როგორც ობიექტური რეალობის შესახებ, რომელიც სუბიექტისგან არის დისტანცირებული. როგორც ბ. რასელმა აღნიშნა, „დემოკრიტეს შემდეგ ფილოსოფიის საუკეთესო გამოვლინებებშიც კი შეცდომა მდგომარეობს ადამიანის მიმართ გაუმართლებლად გადაჭარბებულ ყურადღებაში სამყაროსთან შედარებით“. მსოფლიოს გარდაქმნის და ადამიანის მიერ ბუნების დამორჩილების იდეა ჩვენს დრომდე დომინანტური იყო ტექნოლოგიური ცივილიზაციის კულტურაში.
რუსი კოსმისტები (ნ. ფიოდოროვი, ვ. ვერნადსკი, ა. ჩიჟევსკი და ა.შ.) უკვე XIX საუკუნის ბოლოსა და XX საუკუნის დასაწყისში ცდილობდნენ ადამიანის ბუნების სამყაროში დაბრუნებას, ჰარმონიული კოსმოსის სურათის აღორძინებას, თვლიდნენ, რომ ადამიანი ცივილიზაციამ მოკლა და დაამონა. მათი შრომები გამსჭვალული იყო სამყარო-კოსმოსის საყოველთაო ურთიერთგანპირობების და საყოველთაო ერთიანობის გაცნობიერებით.
XX საუკუნის 70-იან წლებში იქმნება ბუნებრივი გარემოს ახალი ფილოსოფია. მის ერთ–ერთ მიმართულებაში, სიღრმისეულ ეკოლოგიაში (ა. ნეისი, უ. ფოქსი) ბუნებასთან ურთიერთობა განიხილება, როგორც „სამყაროს მთლიანობის“ გაგების განვითარება, მაღალი ეკოლოგიური მგრძნობელობა, „მსოფლიო რითმების მიმართ მგრძნობელობა“, სამყაროს ერთობის პირადი განცდა, ზემოდან შემორტყმა „არმყოფობის“ პოზიციიდან, გარე სამყაროსთან უფრო ღრმად გაიგივების შესაძლებლობა (ვ.ე. ერმოლაევა). ეს არის „მე - შენ“ ურთიერთობა. ბ. დივოლი, ჯ. სეშენსი უწოდებენ ამ შეპყრობას ობიექტურ არაანთროპოცენტრულ გააზრებას სუბიექტური ანთროპოცენტრიზმთან კონტრასტში. უ. ფოქსი წარმოადგენს ამას, როგორც ეკოლოგიური ცნობიერების ფორმირების გზას, ა. ნეისი - როგორც სამყაროს ერთიანობის გამოცდილების ახალ ონტოლოგიურ იდენტიფიკაციას. შემოთავაზებულია ტრანსცენდენცია, როგორც „მე“-ს საზღვრის მიღმა გასვლა, ცნობიერების გაფართოება, თვითმყოფადობა, ანუ საგნობრივ-ობიექტური პარადიგმა დაიძლება ევოლუციურ-სინერგეტიკულით (ა.ს. არსენიევი, ვ.ე. ერმოლაევა, ნ.ნ. მოისეევი, ა.პ. ნაზარეტიანი და სხვ.).
წამყვანი ეკოფსიქოლოგის ვ.ი. პანოვას შრომებში აღნიშნულია, რომ თანამედროვე ეტაპზე საჭიროა თანამედროვე ადამიანის პროფესიული, პირადი და საზოგადოებრივი ცნობიერების ეკოლოგიური რეორიენტაცია. იგი ასაბუთებს ფსიქოლოგიაში ფიზიკური და გნოსეოლოგიური პარადიგმების გადალახვის აუცილებლობას ონტოლოგიურ (ეკოლოგიურ, ჰუმანისტურ) პარადიგმაზე გადასვლის გზით, რომელშიც ბუნებასთან ურთიერთობა გადის სუბიექტ-სუბიექტურ დონეზე, ხოლო სამყარო განიხილება, როგორც თვითორგანიზებული მთლიანობა თავისი გლობალური დინამიკით და ადამიანის მონაწილეობით, რაც განაპირობებს ადამიანისა და ბუნების კოევოლუციას ( ნ.ნ. მოისეევი).
ვ.ი. პანოვას კონცეფციაში მტკიცდება ონტოლოგიური მიდგომა ეკოფსიქოლოგიაში, გამოცხადებულია ადამიანის და ბუნების თანაარსებობის ერთიანობა, ერთობლივი განვითარება ერთიანი არსებობის ფარგლებში. ერთიანობის ონტოლოგიის თვალსაზრისით, არ შეიძლება რეალობას შეხედო როგორც მაყურებელმა - გვერდიდან, აუცილებელია მონაწილეობის მიღება, ამავე დროს საკუთარი თავის შეცვლა [6].
დღეისათვის აუცილებელი გახდა ეკოფსიქოლოგიაში ონტოლოგიური (ურთიერთქმედების სუბიექტ-სუბიექტური ტიპის ამსახველი) პარადიგმის გაგების კიდევ უფრო გაღრმავება.
ფილოსოფიისა და ფსიქოლოგიის თვალსაზრისით, სუბიექტს ყოველთვის გააჩნია დამოუკიდებელი აქტივობა, მათ შორის ურთიერთქმედების ფარგლებში, როგორც რეფლექსური, ასევე აზრის წარმომქმნელი კომპონენტი. სუბიექტ-სუბიექტურ ურთიერთობებში კი სუბიექტს გააჩნია აქტივობა, რეფლექსია, მნიშვნელობის და ღირებულების მინიჭების უნარი, ხოლო ობიექტი არ გრძნობს და არ რეფლექსირებს სუბიექტს, არ წარმოქმნის ღირებულებებს.
ეკოლოგიურად ორიენტირებული ცნობიერების სტრუქტურაში ცენტრალურ ადგილს ცნობილი ეკოფსიქოლოგები ვ.ა. იასვინი და ს.დ. დერიაბო ანიჭებენ ადამიანის სუბიექტურ დამოკიდებულებას ბუნებრივ სამყაროსადმი. ისინი განიხილავენ ბუნებისთვის სუბიექტის თვისებების მინიჭების პროცესს, გამოყოფენ რამდენიმე გზას, მათ შორის სუბიექტიფიკაციას [7].
აქსიოლოგიური ასპექტის გამახვილება ონტოლოგიური მიდგომის ფარგლებში აჩენს კითხვას ადამიანის და ბუნების ურთიერთქმედების ღირებულებითი ხასიათის შესახებ. აუცილებელია შეიცვალოს მთლიანად სამყაროსადმი დამოკიდებულება, საუბარი ადამიანისა და ბუნების საერთო, უნივერსალურ ფასეულობებზე [3]. შესაძლოა სოციალური და ბუნებრივი ისტორიის დუალიზმის გადალახვა.
ბუნებამ, როგორც ურთიერთობაში თანაბარუფლებიანმა მონაწილემ, აიძულა ყურადღება მიექცია საკუთარ თავზე და წარმოაჩინა თავი, როგორც დიდი ღირებულება, როგორც ჩვენი ტოლფასოვანი ღირებულება. ბ. კოლიკოტი წერდა: „სანამ ვფიქრობ, რომ საკუთარ სხეულში ვარ ჩაკეტილი, მე მასზე ვიზრუნებ, ხშირად სხვა „სხეულების“ ფასად - მინერალების, მცენარეების, ცხოველების და ადამიანებისაც კი. მაგრამ რადგან გავაცნობიერე, რომ რეალურად შინაგანად ყველა დანარჩენთან ვარ დაკავშირებული, ყველაფერი სამყაროში ჩემი სხეული აღმოჩნდა... ბუნება შინაგანად იმდენად ღირებულია, რამდენადაც შინაგანად ღირებულია „მე“. ანუ, ბუნების სამყარო დაჯილდოებულია ადამიანისთვის უდავო მნიშვნელობით, როგორც მისი არსის ნაწილი. ჩნდება კითხვა - ბუნებისთვის კაცობრიობა წარმოადგენს ღირებულებას? დიახ, განვითარების და ევოლუციის ზოგადი კანონების ფარგლებში.
ამ დრომდე დასავლური სამყარო მიდიოდა სოციუმში ადამიანის ინდივიდუალური ღირებულების შენარჩუნების გზით, ცდილობდა ჰარმონიულად შეეთავსებინა ინდივიდუალიზმი სოციუმის კანონებთან, პრიორიტეტი მიენიჭებინა ინდივიდუალობისთვის. ბუნება დარჩა მხოლოდ ობიექტი-საშუალება პრაგმატული მიდგომის ფარგლებში.
აღმოსავლეთში (ჩინეთი, იაპონია) ტრადიციულად შეიქმნა საზოგადოება, რომელშიც კულტივირებული იყო ინდივიდუალურზე სოციალური (სახელმწიფოებრივი) ღირებულებების უპირატესობა. ამასთან ბუდიზმში აღიარებული იქნა, რომ ყველაფერი პროცესია, რომელსაც მხარს უჭერს სამყაროს მომცველი უნივერსალური ენერგია. ადამიანი სხვა არაფერია, თუ არა ამ უნივერსალური ნაკადის მცირე ტალღა, ის ბუნების ნაწილია. ურთიერთქმედების პროცესში ყველა ნივთი და მოვლენა მიისწრაფის წონასწორობასა და ჰარმონიისკენ.
აფრიკა გვაძლევს იმ ადამიანის მაგალითს, რომელმაც შეინარჩუნა საკუთარი თავის, როგორც სამყაროს და ბუნების ნაწილის, აღქმა ყოფნისა და ცნობიერების დონეზე, სადაც ბუნებას ღირებულების დონეზე აქვს გარკვეული დომინანტურობა.
თანამედროვე ადამიანისთვის ჩნდება არა მხოლოდ ბუნების სუბიექტიფიკაციის კითხვა, არამედ მასთან ურთიერთობების სუბიექტივიზაციის, ბუნებასთან სინერგეტიკული კავშირის განვითარების კითხვა.
თავად სუბიექტივაციის ცნება გულისხმობს ობიექტივაციის საპირისპირო პროცესს. ეს უდავოდ აქტიური და რეფლექსიური ურთიერთობების ქსელია. სუბიექტივიზაცია უფრო ხორციელდება, ვიდრე ეკუთვნის (ა. ნეისი). მ. ფუკოს ნაშრომში „სუბიექტი და ხელისუფლება“ სუბიექტივაცია წარმოდგენილია, როგორც სუბიექტურობის ჩამოყალიბების პროცესი, ამ პროცესამდე სუბიექტი არ არსებობს. მ. ფუკო განიხილავს მას, როგორც რაღაცას, რაც ხდება სოციალურ სამყაროში. ლიტერატურულ ანალიზში სუბიექტივაციაში იგულისხმება ხედვის წერტილის გადაადგილება ავტორის სფეროდან პერსონაჟის ცნობიერების სფეროში.
თუ ადამიანს განვიხილავთ, როგორც ერთიანი ბუნებრივი და სოციალური სამყაროს არსებას, მაშინ ამ უკანასკნელის სრულყოფილი სუბიექტივაციის ფორმირებისთვის აუცილებელია მოქმედება სოციუმისა და ბუნების სამყაროში. ამასთან აუცილებელია ბუნებრივი ობიექტების სუბიექტიფიცირება; ამის საფუძველზე ხდება საკუთარი სუბიექტივაციის შეცვლა [4; ხუთი]. იდეალში, ამ პროცესმა უნდა გამოიწვიოს ერთიანობის განცდა [6], ანუ საკუთარი თავის და სამყაროს, როგორც ერთიანი სისტემის, სუბიექტივიზაცია. კაცობრიობის ალტერნატიული „კიბორგიზაციის“, შემდგომი ევოლუციის დეტერმინანტი გახდება ადამიანისა და ბუნების კოევოლუცია [1].
ბიბლიოგრაფიული სია
1. ს.ნ. გლაზაჩევი. ვერნადსკის ნოოსფერული იდეები და თანამედროვე განათლება//მეცნიერებათა საერთაშორისო აკადემიის მაცნე (რუსული სექცია). 2012. № 1. გვ. 9–12.
2. ს.ნ. გლაზაჩევი, ა.ვ. გაგარინი. მმართველი სპეციალისტის ეკოლოფიური კულტურა: აკმეოლოგიური ასპექტი// XXI საუკუნის რეგიონალური განათლება: პრობლემები და პერსპექტივები. 2012. № 3. გვ. 87 – 90.
3. ა.ვ. ივაშჩენკო, ვ.ბ. პანოვი, ა.ვ. გაგარინი. პიროვნების ეკოლოგიურად ორიენტირებული მსოფლმხედველობა: მონოგრაფია, მოსკოვი, 2008.
4. ს.ა. მუდრაკი, ა.ვ. გაგარინი. სხვადასხვა ეროვნების სტუდენტების პიროვნების ეკოლოგიური კომპეტენციის ემპირიული შესწავლა//მ. შოლოხოვის სახელობის მოსკოვის სახელმწიფო ჰუმანიტარული უნივერსიტეტის მაცნე. სერია „სოციალურ-ეკოლოგიური ტექნოლოგიები“. 2012. № 2. გვ. 90–92.
5. ს.ა. მუდრაკი, ა.ვ. გაგარინი, ვ.ვ. გლებოვი. Features of Ecological Competence of Students Living in Conditions of Big City (by the Example of the Students of the Peoples’ Friendship University of Russia)//ხალხთა მეგობროვის რუსული უნივერსიტეტის მაცნე. სერია „ფსიქოლოგია და პედაგოგიკა“. 2012. №. 4. გვ. 78–84.
6. ვ.ი. პანოვი. განვითარების ეკოფსიქოლოგიის მეთოდოლოგიური პრობლემები// პიროვნების განვითარების ეკოფსიქოლოგიური ასპექტები/ვ.ი. პანოვის რედაქციით. მოსკოვი, 1997. გვ. 5–21.
7. ვ.ა. იასვინი. ბუნებისადმი დამოკიდებულების ფსიქოლოგია. მოსკოვი, 2000.
Комментариев нет:
Отправить комментарий
Will be revised