მზის მუდმივის ცვალებადობა

 https://universemagazine.com/3111/

მზის მუდმივის ცვალებადობა

მიხაილ რიაბოვი - უკრაინის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის რადიოასტრონომიის ინსტიტუტის ოდესის ობსერვატორიის უფროსი მეცნიერ თანამშრომელი, ფიზიკა-მათემატიკის მეცნიერებათა კანდიდატი, საერთაშორისო ასტრონომიული საზოგადოების თანათავმჯდომარე 

 მზის გამოსხივების ინტეგრალური ნაკადი ხილულ დიაპაზონში, რომელსაც ეწოდება „მზის მუდმივი“, განსაზღვრავს ამინდის, კლიმატის და ზოგადად, დედამიწაზე სიცოცხლის არსებობის პირობებს. მისი მიწისზედა გაზომვები შეიცავდა დიდ უზუსტობებს ატმოსფეროს მდგომარეობის გავლენის გამო. და მხოლოდ ხელოვნური თანამგზავრების მიერ მიღებულმა მონაცემებმა აჩვენა, რომ ეს მუდმივი რეალურად არ არის სტაბილური სიდიდე, არამედ იცვლება საინტერესო და თუნდაც იდუმალი გზით მზის აქტივობის თითოეულ ციკლში.

 მთავარი კანონზომიერება იმაში მდგომარეობს, რომ მზის მუდმივი იცვლება ჩვენი მნათობის აქტივობის 11-წლიანი ციკლის სრული შესაბამისად. ამასთან, ნასას თანამგზავრებმა, რომლებიც მას 1978 წლიდან აკვირდებიან, აღნიშნეს მზის გამოსხივების მთლიანი ნაკადის შემცირება ბოლო 40 წლის განმავლობაში (კოსმოსური გაზომვების სიზუსტე 0,01% შეადგენს). ახლა ის თითქმის 0,1%-ია 2012-2014 წლებში 24-ე მზის ციკლის მაქსიმალურ მნიშვნელობასთან შედარებით.

მოყვანილ გრაფიკზე ჩანს მზის მუდმივის სიდიდის ზრდა და შემცირება, ასევე ტრენდული ცვლილებები, რომლებიც დაკავშირებულია აქტივობის ციკლებთან. მკვეთრი შემცირება განპირობებულია მზის ლაქების დიდი ჯგუფებისა და მათი კომპლექსების მნათობის დისკზე გავლის გამო. თავის მხრივ, ნაკადის ზრდა განისაზღვრება მზეზე კაშკაშა ფაკელური მოედნების არსებობით, რომლებიც დამახასიათებელია მზის ციკლის ზრდის ფაზისა და მაქსიმუმისთვის. ტრენდული შემადგენელი დემონსტრირებს პროცესების არსებობას, რომლებიც იწვევენ ენერგეტიკული ნაკადის ზოგად ზრდას აქტივობის მაქსიმუმში.

ამრიგად, მზის სიკაშკაშის ზრდა და დაცემა მზის ციკლის ბუნებრივი ნაწილია. 0,1%-იანი ცვლილება არ არის კრიტიკული საშუალო მზის მუდმივთან შედარებით 1361 ვტ/მ2. ამავდროულად, მთელ მსოფლიოში შეჯამებისას, ეს სიდედე აღემატება ჩვენი პლანეტის ენერგიის სხვა წყაროების სიმძლავრეს (მაგალითად, დედამიწის ბირთვში ბუნებრივი რადიოაქტიურობა).

 2013 წელს, ეროვნული კვლევის საბჭოს (National Research Council - NRC) მიერ გამოქვეყნებულ მოხსენებაში „მზის ცვალებადობის ზემოქმედება დედამიწის კლიმატზე" აღწერილია TSI-ს ციკლური ცვლილებების გავლენის განსაზღვრის გზები დედამიწის ზედა ატმოსფეროს ქიმიაზე და შესაძლოა ამინდის პირობების რეგიონულ ცვლილებებზე, განსაკუთრებით წყნარი ოკეანის რეგიონში.

 ამჟამად, მთავარი ინსტრუმენტი, რომელიც უზრუნველყოფს TSI, მზის რადიაციის და კლიმატის ცვლილების გაზომვას ექვს წელზე მეტი ხნის განმავლობაში, არის NASA-ს თანამგზავრი, რომელიც ფუნქციონირებს დედამიწის ირგვლივ ორბიტაზე Solar Radiation and Climate Experiment-ის (SORCE) ფარგლებში. 2017 წლის დეკემბერში, მომარაგების გემმა Dragon-მა საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურს (ISS) მიაწოდა ახალი სენსორი TSIS-1 (Total and Spectral Solar Irradiance Sensor) .

 TSIS-1 უნდა აიღოს ესტაფეტა SORCE-დან. მისი დანიშნულებაა მზის მუდმივის გაზომვა უპრეცედენტო სიზუსტით. ინსტრუმენტის ფუნქციონირება გაგრძელდება ხუთი წლის განმავლობაში, რომელიც მოიცავს მზის ღრმა მინიმუმის პერიოდს, რომელიც მოსალოდნელია 2019-2020 წლებში. ამრიგად, მეცნიერებს შეეძლებათ დააკვირდნენ მზის სიკაშკაშის მუდმივ კლებას.

 TSIS-1 უკვე ინტეგრირებულია საერთაშორისო კოსმოსური სადგურის სტრუქტურაში და გაიარა ყველა საჭირო ტესტი. 2018 წლის მარტში ინსტრუმენტი მწყობრში შევიდა და დაიწყო ჩვენს მნათობზე რეგულარული დაკვირვება.