რა არის ნატიურ-აკმეოლოგიური კონსულტაცია ადამიანის კულტიდან გამოსაყვანად?

რა არის ნატიურ-აკმეოლოგიური კონსულტაცია ადამიანის კულტიდან გამოსაყვანად?
ადამიანის კულტიდან გამოყვანის პირველი სპეციალური სოციალურ-ფსიქოლოგიური მეთოდი გასული საუკუნის 70-იან წლებში აშშ-ში გაჩნდა. მისი მთავარი იდეოლოგი, ტედ პატრიკი, გამოდიოდა იქიდან, რომ სექტებში ინტენსიურად იყენებენ ძალდატანებითი გადარწმუნების მეთოდებს სოციალურ-ფსიქოლოგიური იზოლაციის ფონზე ან პროგრამირებას. მან გამოთქვა ვარაუდი, რომ შეიძლება იგივე პრინციპების და მეთოდების გამოყენება, მაგრამ საპირისპირო ეფექტის მისაღწევად.
ტიპიური დეპროგრამირება ასე გამოიყურებოდა. კულტისტს იტაცებდნენ სექტიდან, ათავსებდნენ საიდუმლო, იზოლირებულ დაცულ ოთახში სადღეღამისო დაკვირვების ქვეშ და დღე და ღამე განუწყვეტლივ ცდილობდნენ მის გადარწმუნებას, მიმართავდნენ მის საღ აზრს და აცნობდნენ სექტაზე შეგროვებულ კომპრომატს.
ალბათ, არ არის საჭირო იმის თქმა, რომ ასეთი მეთოდი მალე უკანონოდ გამოცხადდა.
გარდა ამისა, მეთოდი ემყარებოდა იმ წლებში პოპულარულ გამარტივებულ მეტაფორას, რომელიც ადამიანის ფსიქიკას კომპიუტერს ადარებდა, რომელზედაც შეიძლებოდა  ნებისმიერი პროგრამის ჩაწერა. მიუხედავად იმისა, რომ დიდი რიცხვების კანონით შეიძლებოდა მისი ეფექტურობის უამრავი მაგალითის მოძებნა, მაგრამ პროცენტული თვალსაზრისით იგი ძალიან დაბალი აღმოჩნდა. ზოგიერთი კულტისტი სპეციალურად თავს გადარწმუნებულად წარმოაჩენდნენ, რათა განთავისუფლებულიყვნენ დეპროგრამისტთა ძალადობისგან. სხვები ძლიერი პრესის ქვეშ ნამდვილად ტყდებოდნენ, მაგრამ გარკვეული პერიოდის შემდეგ აღმოჩნდნენ იმავე ან მსგავს კულტში.
კარგი შედეგის შემთხვევაშიც კი დეპროგრამირების პროცესი იწვევდა ისეთ ღრმა ფსიქოლოგიურ ტრავმას, რომელიც ადამიანს სიცოცხლის ბოლომდე მიყვებოდა.
კონსულტირების ალტერნატიული მეთოდის შემქმნელი სტივენ ჰასენი, რომელიც თავად გამოვიდა კულტიდან დეგრამოგრამირების საშუალებით, მაგრამ შეინარჩუნა ძალიან კრიტიკული დამოკიდებულება მის მიმართ, ციტირებს მსგავსი ბედის მქონე კიდევ ერთი ფსიქოლოგის ანტიკულტისტის ქეთლინ მენის წერილს:
„სტივ, თქვენი მეთოდიკა რომ გამოეყენებინათ, მე შევძლებდი შემენარჩუნებინა საკუთარი ღირსების გრძნობა და დამოუკიდებლად მივსულიყავი იმის გაცნობიერებამდე, რაც სინამდვილეში მოხდა ჩემს ცხოვრებაში. თვეების, წლების განმავლობაში, მე საკუთარ თავს ვტანჯავდი: „როგორ მივეცი უფლება ასეთი რამ მომხდარიყო?“ მე შემეძლო შემენარჩუნებინა ინდივიდუალური აზროვნება და რაციონალური აზროვნების უნარი. რაც არ ესმოდათ და არც აინტერესებდათ დეპროგრამისტებს, ეს არის ჩემი საფუძვლიანი ეჭვები, როდესაც მე ცუგ-ში ვიმყოფებოდი -  ეს არც აღიარებულა და არც განიხილებოდა. მე მათთვის „მსხვერპლი“ ვიყავი, და ეს იყო ყველაფერი, რაც მათ ესმოდათ ან რასაც აღიარებდნენ. „განთავისუფლების“ შემდეგაც  კი მე პერიოდულად ვუბრუნდებოდი ცუგ-ის დოგმებს დეპროგრამირების დამთავრებიდან ერთი წლის განმავლობაში. დაბოლოს, მივხვდი, რომ აღარ შემიძლია ცუგ-ის დოქტრინაში არსებული შეუსაბამობის აღქმა, და საბოლოოდ გავწყვიტე მასთან კავშირი, ჩემი მასალების უმეტესი ნაწილი კი სანაგვეში გადავყარე. ჩემთვის ერთი ფსიქოლოგიური ტრავმაც საკმარისი იქნებოდა; ამის ნაცვლად, მე ორი მქონდა - ორივე მტკივნეული, ორივე ღირსების შემლახველი, ორივე ზიანის მომტანი! ორივე შემთხვევაში ხდებოდა ჩემი, როგორც ადამიანის, იგნორირება სხვა ადამიანების სასარგებლოდ“. 
სტივენი აფრთხილებს:
დეპროგრამირების წარუმატებელ შედეგთან დაკავშირებული ზარალი შეიძლება კატასტროფულად აღიბეჭდოს თქვენს ახლობელ ადამიანზე. საკულტო დოქტრინის  მხილების მაგივრად ხდება მისი განმტკიცება. ოჯახის წევრებთან ურთიერთობა, როგორც წესი,  უფრო იძაბება; ოჯახმა და მეგობრებმა შეიძლება იგრძნონ სიცარიელე. დეპროგრამირების გამოცდილებამ ქეთლინს მხოლოდ ზიანი მიაყენა. გარდა ამისა, დეპროგრამირება ხშირად ემოციურად აყენებს ტრავმას არა მხოლოდ კულტისტს, არამედ ამ პროცესის დანარჩენ მონაწილეებს, მათ შორის ოჯახს და კულტის ყოფილ მომხრეებს, რომლებიც ეხმარებიან თანამოძმეს. ძალაუფლება და კონტროლი ავტორიტეტის მქონე უცხო ადამიანის ხელშია და არა კულტისტის ცნობიერებაში. დეპროგრამირების დროის შერჩევა არ ემყარება ადეპტის ინტერესებს, მაგრამ, როგორც წესი, განისაზღვრება ოჯახის წევრების და თავად დეპროგრამისტის საჭიროებებითა და კომფორტით.
 80-იან წლებში, შეერთებულ შტატებში, დეპროგრამირება იწყებს გასვლის კონსულტირების განდევნას. მოდელი ვარაუდობს, რომ კულტისტს არ აქვს საკმარისი კრიტიკული ინფორმაცია კულტის შესახებ და არც საკმარისი დრო მის გასააზრებლად. არსი იმაში მდგომარეობს, რომ შეეცადონ გადაარწმუნონ კულტისტი ნებაყოფლობით, რამდენიმე დღე გაატაროს სექტასთან კონტაქტის გარეშე, ოჯახურ წრეში, სადაც რამდენიმე დღის განმავლობაში მას აქვს შესაძლებლობა ურთიერთობა ჰქონდეს ყოფილ კულტისტებთან, სპეციალისტებთან და ექსპერტებთან. აქტიური დიალოგის რეჟიმში მისთვის დემონსტრირებენ დოკუმენტებს, ვიდეოჩანაწერებს და სხვა კრიტიკულ მასალას. მაგრამ ამ შემთხვევაში, თავად კულტისტს შეუძლია შეცვალოს ურთიერთობის თემა ტემპი. მას შეუძლია აქტიურად დაუსვას კითხვები, მარტო დარჩეს საკუთარ თავთან.
 ერთი შეხედვით როგორი უცნაურიც არ უნდა იყოს, ეს მეთოდიკაც ასევე არ არის ძალიან ეფექტური. მიზეზი არის ის, რომ მიმდინარეობს გარე ინფორმაციული დიალოგი, რომელიც გულისხმობს, რომ კულტიდან წასვლის წმინდა მოტივია ჭეშმარიტების ძიება. ამ შემთხვევაში საკმარისია იმის ჩვენება, რომ დოქტრინა ყალბია, ხოლო ხელმძღვანელების მოტივები არა გულწრფელი, და ადამიანი დატოვებს სექტას.
მაგრამ კულტში ღრმად შესვლა არ ნიშნავს უბრალოდ თვალსაზრისის ინტელექტუალურ ცვლილებას, ეს არის პიროვნების ყველა სტრუქტურის სისტემური რეფორმირება, მათ შორის ყველაზე სიღრმისეულის, რომლებიც საიმედოდ დახურულია ჩვეულებრივი რაციონალური კრიტიკისგან ფსიქიკის არაცნობიერი თავდაცვითი მექანიზმების საშუალებით. ეს აშკარა გახდა ინტერნეტის ეპოქის და ღია ინფორმაციული სივრცის მოსვლისთანავე. დღეს, კულტის შესახებ კრიტიკული ინფორმაცია ადვილად ხელმისაწვდომია, მაგრამ ეს ხელს არ უშლის დესტრუქციული სექტებს ადეპტების მისაზიდად.
 რა თქმა უნდა, კულტისტი ყოველთვის იტყვის, რომ ის სექტაშია იმის გამო, რომ მან ჭეშმარიტება ჰპოვა. თუმცა, ჭეშმარიტი წინაპირობა და გაუცნობიერებული მოტივები შეიძლება იყოს სრულიად განსხვავებული, რომელთანაც ეს მიდგომა არ მუშაობს.
თანამედროვე სექტოლოგიისთვის ცნობილი კონვერსიის (კულტში წასვლის) ერთ–ერთი ტიპია ფსიქოპათოლოგიური. ეს ნიშნავს, რომ სექტაში წასვლით ადამიანი კომპენსირებს გარკვეულ ფსიქოლოგიურ და სოციალურ-ფსიქოლოგიურ პრობლემებს. თუ, ვთქვათ სექტაში კულტისტი იღებს იმ სიყვარულს და მიღებას, რაც მას ოჯახში არ აქვს მიღებული, სანამ არ დამყარდება ჯანმრთელი ურთიერთობები ოჯახში, ის კულტიდან არ გამოვა. უკეთეს შემთხვევაში, ერთ კულტს მეორეზე შეცვლის, ან სხვა კომპენსატორულ მექანიზმზე გადავა (ასეთი ალტერნატივები ხშირად არის ალკოჰოლთან და ნარკომანიასთან დაკავშირებული პრობლემები, დარღვევა კვებისა და სექსუალურ ქცევაში).
სტივენ ჰასენი აღნიშნავს:
„ეს მეთოდი არ ითვალისწინებს ამ ადამიანის და იმ ოჯახის პრობლემებს, რომლებიც არსებობდა კულტურის დაწყებამდე და შემდეგ აქტუალური გახდა. მას არ აქვს საჭირო ინსტრუმენტები, რომ გაუმკლავდეს როგორც ფსიქოლოგის, ისე მისი ოჯახის რომელიმე წევრის ფსიქოლოგიურ პრობლემებს. შესაბამისად, ამ მიდგომის კლიენტის მოთხოვნილებებთან კორელაციის და ძირითადი პრობლემების გადასაჭრელად შესაძლებლობის შესაძლებლობა ძალიან მცირეა. უნდა გვახსოვდეს, რომ გამოსვლის შესახებ კონსულტაცია შეიძლება წარუმატებელი აღმოჩნდეს კონსულტანტის შეცდომების - განათლების, უნარის, სათანადო რესურსების უკმარისობის, დროის არასწორად შერცევის გამო.
მნიშვნელოვანი ნაკლი ის არის, რომ ეს არის ერთჯერადი მეთოდი, რომელიც მარცხის შემთხვევაში ადამიანს კიდევ უფრო ღრმად ჩაძირავს კულტში. თქვენ გაგიჭირდებათ კულტისტის დათანხმება კიდევ ერთ ასეთ სესიაზე. მეორე ნამდვილად არ იქნება. ხოლო რწმენის გამოცდის წარმატებულად ჩატარებული გამოცდილების შესახებ მოგონებები კიდევ დიდი ხნის განმავლობაში განაგრძობს მისი კულტისადმი ერთგულების საზრდოობას ბუნებრივი კრიზისის პერიოდებში“.
90-იან წლებში სტივენ ჰასენმა თავად შესთავაზა უფრო სრულყოფილი მეთოდი: სტრატეგიული ურთიერთქმედების მიდგომა.
არსი ისაა, რომ ცვლილების პროცესში ჩართულია არა მხოლოდ კულტისტი, არამედ მისი გარემოცვა:
სტრატეგიული ურთიერთქმედების მიდგომის მიზანია შინაგანი ზრდის სტიმულირება - როგორც თავად ადეპტის, ისე მისი ახლობლების. ოჯახის წევრები და მეგობრები ერთად მუშაობენ, როგორც სტრატეგიული ურთიერთქმედების გუნდი. მათ ეძლევათ ყველა ეტაპზე ამ პროცესში მონაწილეობის მიღების შესაძლებლობა, ერთდროულად უმჯობესდება ურთიეერთობის უნარი და იზრდება თვითშეგნება. გუნდის წევრებს უზრუნველყოფენ ინსტრუმენტებით, რათა მათ იზრუნონ საკუთარ ემოციურ მოთხოვნილებებზე და გადალახონ ისეთი პრობლემები, როგორიცაა საკუთარი ღირსების დაბალი თვითშეფასება, ფობიები და მავნე ჩვევები. როდესაც ოჯახის თითოეული წევრი იღებს პასუხისმგებლობას შინაგან ზრდაზე და პოზიტიურ ცვლილებებზე, ეს ხსნის კულტისტზე ზეწოლის მნიშვნელოვან ნაწილს. მისი თვალსაზრისი ხშირ შემთხვევაში იცვლება შემდეგზე: „ჩვენ ოჯახი ვართ, და ყველა იზრდება და სწავლობს“, იმის ნაცვლად, რომ თქვას: "მე ვარ მსხვერპლი, და აქ ყველა უნდა მეხმარებოდეს“. ამრიგად, ოჯახს შეუძლია ჯანსაღი ქცევის მოდელირება, რამაც უნდა შთააგონოს ადეპტი  და აიძულოს  შეცვლა.
დღეს თანამედროვე სექტმცოდნე-კონსულტანტების უმეტესობა მუშაობს სტრატეგიული ურთიერქმედების მიდგომის საფუძველზე სხვადასხვა მოდიფიკაციაში.
მიუხედავად მისი სისტემური ხასიათისა, მეთოდს სერიოზული ხარვეზებიც გააჩნია.
პირველ რიგში, სინამდვილეში რთულია კულტისტის გარშემო კარგად მოტივირებული გუნდის შექმნა. ერთი ადამიანის დარწმუნება, რომ მას სჭირდება საკუთარი შეხედულებების და ქცევის გადახედვა  უკვე გმირობაა. და შეეცადეთ დაარწმუნოთ ამაში კულტისტის მთელი ოჯახი. ამავე დროს ახლო გარემოცვიდან თუნდაც ერთ „მესაბოტაჟეს“ შეუძლია გააუქმოს გუნდის სისტემური მუშაობა.
გარდა ამისა, რეალობაში ხშირად ხდება, რომ ოჯახის წევრების მხოლოდ ნაწილს (ან თუნდაც ერთ ადამიანს) ესმის რეალური საფრთხე და მზად არის იბრძოლოს კულტისტის ჯანმრთელობისთვის.
მეორეც, მეთოდი ძალიან დიდ რესურსებს ითხოვს. იდეალურ შემთხვევაში, მოითხოვს, რომ დიდი ხნის განმავლობაში ოჯახს თან ახლდეს მაღალკვალიფიციური სპეციალისტი, რომელიც აერთიანებს კულტის თავისებურებების დახვეწილ ცოდნას ფსიქოთერაპიულ კომპეტენციასთან მრავალ  პრობლემურ სფეროში: ერთმანეთზე დამოკიდებულებაში, ოჯახურ ურთიერთობებში, ფსიქოთერაპიულ გარემოში, ფობიების მკურნალობაში და ა.შ. რადგან კულტამდელი და კულტის მიერ პროვოცირებული ფსიქოლოგიური პრობლემები, რომლებიც უნდა მოგვარდეს, შეიძლება სრულიად განსხვავებული იყოს.
რეალურად ასეთი სპეციალისტების მოძებნა ძალიან რთულია. მით უმეტეს, რომ ბევრი პროფესიონალი ფსიქოთერაპევტი, არც თუ უსაფუძვლოდ, სკეპტიკურად არის განწყობილი ცნობიერების კონტროლის მოდელის მიმართ, რომელიც საფუძვლად უდევს ამ კონსულტაციის მიდგომის განმარტებით მითს.
მესამე, მიდგომა ემყარება მოძველებულ და შეზღუდულ შეხედულებებს საკულტო კონვერსიის და საკულტო ზემოქმედების არასარწმუნო მოდელის შესახებ, რომელიც ასევე არ არის დაკავშირებული ყველა ტიპის სექტანტობასთან, რაც ხშირ შემთხვევაში მას არაეფექტურს ხდის.
მეოთხე, მოდელი გამომდინარეობს საეჭვო თეორიიდან კულტში პიროვნების კულტის გაორმაგებას შესახებ: თითქოს და საკულტო „მე“-ს ფორმირების და მისი კულტამდელი პიროვნების დათრგუნვის შესახენ. გუნდის ამოცანაა კულტამდელი „მე“-ს რეანიმირება და მთლიანად საკულტოს განადგურება.
ამრიგად, იგნორირებულია პიროვნების მთლიანობის და დადებითი გამოცდილების ფაქტი, ის რეალური პიროვნული პროგრესი, რომელიც შეიძლება განვითარდეს კულტში ნეგატიურ ტენდენციებთან ერთად.
ფაქტობრივად, ამგვარი კონსულტირება ექსპლუატაციას უწევს იმ სექტანტურ „შავ–თეთრ“ აზროვნებას, რომელშიც ადანაშაულებს კულტებს. მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ კულტში ჩაფლობა უკავშირდება კულტამდელი ბიოგრაფიისთვის ჩირქის მოცხებას, მაშინ კულტიდან გამოსვლა უკავშირდება საკულტო გამოცდილებისთვის ტოტალურ ჩირქის მოცხებას.
მეხუთე, ბელორუსში რეალური ვითარება ისეთია, რომ სექტოლოგიურ მომსახურებაზე მოთხოვნა მნიშვნელოვნად აღემატება შეთავაზებებს. უბრალოდ ფიზიკურად არ ჰყოფნით დრო, რომ სათანადო სკრუპულოზურობით თან ახლდნენ  თითოეულ შემთხვევას.
ამიტომ, ყოველივე საუკეთესოზე დაყრდნობით, რაც სტრატეგიული ურთიერთქმედების მოდელში არსებობს, მაგრამ თანამედროვე სექტოლოგიური ცოდნის და თანამედროვე სოციალური ფსიქოლოგიის მიღწევების გათვალისწინებით, ჩვენ შევქმენით საკუთარი მიდგომა: ნატიურ-აკმეოლოგიური ზემოქმედება.
როგორც სარესურსო ბაზა, კულტისტისთვის საკმარისი იქნება ერთი მოტივირებული ახლობელი ადამიანი. ხოლო გასვლის კონსულტატისგან არ მოითხოვენ ფსიქოთერაპიულ და სხვა სპეციალურ კომპეტენციებს. საკმარისია ფლობდეს ზოგად სექტოლოგიურ კომპეტენციებს, რომლებიც უკავშირდება ცოდნას, უნარებს და ჩვევებს, რომლებსაც ვარაუდობს ნატიურ-აკმეოლოგიური ზემოქმედება. რაც გრძელვადიან პერსპექტივაში იძლევა საკმარისი რაოდენობის სპეციალისტი კონსულტანტების მომზადების საშუალებას, ნებისმიერი განათლების საფუძველზე.
ჩვენი მიდგომისთვის სოციალურ-ფსიქოლოგიური საფუძველია აკმეოლოგიური ზემოქმედების კონცეფცია, რომელიც შემუშავებულია რუსული ფსიქოლოგიის ფარგლებში. იგი ითვალისწინებს გამოყენების შემდეგ პრინციპებს:
მიზნის განსაზღვრას;
აკმეოლოგიური ზემოქმედების ობიექტის წინასწარი შესწავლა;
აკმეოლოგიური ზემოქმედების ობიექტის მოტივაციაზე დაყრდნობას;
ადეკვატურობას;
კომპლექსურობას;
ოპტიმალურობას;
უკუკავშირს;
აკმეოლოგიური ზემოქმედების პირობების გათვალისწინებას;
ეკოლოგიურ პრინციპს (ზნეობრივ-ეთიკურს, ზიანის არ მიყენებას).
ნატიურ-აკმეოლოგიური კონსულტირების უდავო ღირსებაა ტაქტიკის შერჩევა, რომელიც ითვალისწინებს ბევრ რეალურ ფაქტორს. მათ შორის კულტისტის პიროვნულ თავისებურებებს, კონვერსიის ტიპს, მის საკუთარ მოტივებს და ღირებულებებს, მის ბუნებრივ ფსიქოდინამიკას, რეალურ ცხოვრებისეულ გარემოებებს, „რესურსით ახლოს მყოფის“ თავისებურებებს და მრ. სხვ.
 კულტში ყოფნის გამოცდილება განიხილება, როგორც მნიშვნელოვანი ეტაპი პიროვნების განვითარებაში, როგორც საკუთარი საჭიროებების რეალიზაციის ძიება. კონსულტანტი და „რესურსით ახლოს მყოფი“ უბიძგებენ მიიღოს საკულტო გამოცდილება ისე, როგორც ოს არის, ცუდიც და კარგიც, და გამოიყენოს როგორც საყრდენი შემდგომი ზრდისთვის. კულტისტი არ „ინანიებს“ სექტანტობის გამოცდილებას, არ რეგრესირებს „კულტამდელ პიროვნებამდე“, არამედ უბრალოდ გადაიზრდება კულტში. იგი გადის კულტში ყოფნის საკუთარი რეალური მოტივების გაცნობიერებას, მადლიერი რჩება სასარგებლოსთვის და იღებს გაკვეთილებს ცუდის შესახებ, თავად ფორმულირებს თავისთვის  შემდგომი ზრდის ამოცანებს.
ნატიური კონსულტირების თავისებურებები ისეთია, რომ ისინი ეყრდნობიან ადამიანის თვითაღდგენისკენ ფსიქიკის ბუნებრივ შესაძლებლობებს.
სპეციფიკური პრობლემები და საკითხები, რომლებიც ჩმდება კონსულტირების პროცესში, „კუპირებულია“ და გადამისამართებულია შესაბამისი სპეციალისტების განკარგულებაში. ასე რომ, მაგალითად, ფსიქოთერაპევტისთვის არ არის აუცილებელი განსაკუთრებული სექტოლოგიური კომპეტენცია: ის წყვეტს მხოლოდ თავის პროფესიონალურ ამოცანებს.
ნატიური მიდგომა ითვალისწინებს ადამიანების ბუნებრივ ფსიქოდინამიკას სექტაში. კონსულტანტი და „რესურსებით ახლოს მყოფი“  მხოლოდ „მარცვლებს“ თესავენ იმ ადამიანის სულში, რომელიც იძლევა საკუთარ აღმონაცენებს ბუნებრივი კრიზისის დროს. პარალელურად, სექტის ადეპტისა და მის ახლობლებს შორის იქმნება ნდობით აღსავსე უსაფრთხო ურთიერთობის ტერიტორია, რომელიც გამსჭვალულია ურთიერთპატივისცემით და ურთიერთმიღებით: თავისებური სოციალურ-ფსიქოლოგიურ თავშესაფარი, სადაც კულტისტი იპოვის მხარდაჭერას სექტისადმი თავისი დამოკიდებულების გადასინჯვის დროს.
ამავდროულად, კულტისტის საკუთარი მოთხოვნილებები არ იბლოკება, არამედ გამოიყენება და შედის სამკურნალო ურთიერთქმედების სისტემაში. მაგალითად, თუ მას აქვს ახლობელი ადამიანის მიმართ მისიონერული აქტიურობის მოთხოვნილება, მაშინ ახლობელი ადამიანი იღებს ვალდებულებას მოთმინებით მოუსმინოს და სერიოზულად გაიაზროს მოწოდებული ინფორმაცია, მაგრამ მხოლოდ პარიტეტულ პირობებზე: იტოვებს უფლებას მოგვიანებით, ანალიზის შემდეგ, დაუბრუნდეს საკითხს და გამოთქვას თავისი არგუმენტირებული დასკვნა კულტისტის ასეთივე მომთმენი და სერიოზული დამოკიდებულებით.
თუ, პირიქით, კულტისტი თავს არიდებს მწვავე თემებს (და, შესაბამისად, სჭირდება უბრალო ადამიანური სითბო), მაშინ ახლობელი ადამიანიც არ აკრიტიკებს კულტს არც პირდაპირი, არც არაპირდაპირი გზით, არამედ ქმნის ისეთი ადამიანური სიყვარულისა და მიღების ატმოსფეროს, რომელზეც ადამიანი წუხს და რომლის მოძებნასაც დაიწყება შიდაკულტურული კრიზისის დროს.
 ჩვენ ასევე ვისწავლეთ დისტანციურად (ტელეფონით, ინტერნეტ-კავშირით) მუშაობა, რაც საშუალებას გვაძლევს შევიტყოთ შემთვევების შესახებ ბელორუსის ნებისმიერ კუთხეში. მაგრამ მაინც ამგვარ კონსულტირებას სჭირდება წინასწარი შეხვედრა და არ გამორიცხავს იშვიათ, მაგრამ პირად შეხვედრებს აუცილებლობის მიხედვით.