ჯგუფის გავლენა პიროვნებაზე და ლიდერობა
საკვანძო სიტყვები: ჯგუფური ზეწოლა, კონფორმიზმი, ხალხის გავლენა ადამიანზე, გაუპიროვნება, პასუხისმგებლობის დიფუზია, იმპულსურობა, ლიდერი, ლიდერობა, ლიდერობის სტილი, ლიდერობის თეორია.
ჯგუფური ზეწოლის და კონფორმიზმის მოვლენები
ჯგუფური ზეწოლისა და კონფორმიზმის ფენომენის განხილვისას უნდა აღინიშნოს, რომ ეს დამახასიათებელია არა მხოლოდ მცირე, არამედ დიდი სოციალური ჯგუფებისთვისაც. გარდა ამისა, ჯგუფის ფსიქოლოგიური ზეწოლა ადამიანზე უფრო ძლიერად ვლინდება დიდ სოციალურ ჯგუფებში, ვიდრე პატარებში, რადგან დიდ სოციალურ ჯგუფებში ადამიანზე „ზეწოლას“ ახდენს ხალხის დიდი მასა.
ამ ფენომენის განხილვისას, პირველ რიგში, ჩვენ ყურადღებას გავამახვილებთ მასების ან ბრბოს ზემოქმედებაზე ადამიანის ფსიქოლოგიასა და ქცევაზე, შემდეგ კი ვისაუბრებთ მცირე სოციალურ ჯგუფებში პიროვნებაზე განხორციელებულ ფსიქოლოგიურ ზეწოლაზე.
ამ საკითხის შესწავლაში XX საუკუნის დასაწყისში მრავალი მეცნიერი მონაწილეობდა: იურისტები, სოციოლოგები და ფსიქოლოგები. კერძოდ, ამ საქმეში თავისი წვლილი შეიტანეს იტალიელმა იურისტმა ს. სიგელემ, ფრანგმა სოციოლოგებმა გ. ტარდემ და გ. ლებონმა, ასევე რუსმა მეცნიერმა ვ. მ. ბეხტერევმა. მათ მიერ გამოქვეყნებულ ნაშრომებში წითელ ზოლად გადის მოსაზრება, რომ მასა ან ბრბო ძლიერ და ნეგატიურ გავლენას ახდენს ცალკე აღებული ადამიანის ფსიქოლოგიასა და ქცევაზე. ეს გავლენა მათ მიერ გამოყოფილი და დეტალურად აღწერილია იმ ფენომენებში, რომლებიც შემდეგ განიხილება.
ბრბოს ან მასების ფსიქოლოგიური გავლენა ცალკე აღებულ ადამიანზე შეიძლება გამოვლინდეს შემდეგ ფენომენებში: გაუპიროვნება, პასუხისმგებლობის დიფუზია, ონტელექტის დაქვეითება და ქცევის იმპულსურობა.
გაუპიროვნება ადამიანის მიერ თავისი ინდივიდუალური, პიროვნული მახასიათებლების მიერ დროებითი დაკარგვაა, როდესაც ის ბრბოში სხვა ადამიანებთან ერთად აღმოჩნდება. რეალურ ცხოვრებაში თითოეული ადამიანი წარმოადგენს განუმეორებელ ინდივიდუალურობას, პიროვნებას. მისი სხვა ადამიანებისგან განსხვავება ადვილია ინდივიდუალური მახასიათებლების მიხედვით. ადამიანები, რომლებიც ბრბოში აღმოჩნდნენ, მეტ-ნაკლებად ერთგვაროვან მასას წარმოადგენენ. ყველა მათგანი ბრბოში თითქმის ერთნაირად იქცევა, და მათ შორის ადამიანის, როგორც პიროვნების, გამორჩევა, პრაქტიკულად შეუძლებელია. ამ დროს მის ფსიქოლოგიასა და ქცევაში მხოლოდ ის გამოიხატება, რაც მას აერთიანებს ჯგუფის ყველა სხვა მონაწილესთან, და არა განასხვავებს მათგან. ეს არის გაუპიროვნება (დეინდივიდუალიზაცია).
ნახ. 37 სქემის სახით ნაჩვენებია გაუპიროვნების (დეინდივიდუალიზაციის) შესაძლო მიზეზები და შედეგები.
პიროვნება (ინდივიდუალურობა)
დეინდივიდუალიზაციის სიტუაციური მიზეზები:
ანონიმურობა, ემოციური აგზნების მაღალი დონე, ადამიანის ყურადღების გამახვილება არა საკუთარ ქცევაზე, არამედ იმაზე, თუ რა ხდება ირგვლივ
სოციალურ-ფსიქოლოგიური მდგომარეობები, რომლებიც იწვევენ დეინდივიდუალიზაციის გაძლიერებას ზემოთ მითითებული მიზეზების გამო: ჯგუფის მაღალი შეკრულობა, რომელშიც აღმოჩნდა ინდივიდი, მისი მთლიანობა, ინდივიდის თვითცნობიერების და თვითკონტროლის დაწეული დონე
დეინდივიდუალიზაციის შედეგები: იმპულსური ქცევის გამოვლინება, გაზრდილი მგრძნობელობა გარე ზემოქმედების მიმართ, გაზრდილი რეაქტიულობა, საკუთარი ქცევის მართვის უუნარობა, გარშემომყოფ ადამიანთა შეფასებისადმი დაქვეითებული ინტერესი, გონივრული შეფასებისა და ქცევის გონივრულად დაგეგმვის შეუძლებლობა
გაუპიროვნება
ნახ. 37. გაუპიროვნების (დეინდივიდუალიზაციის) შესაძლო მიზეზები და შედეგები
პასუხისმგებლობის დიფუზია ეს არის ბრბოში მყოფი ადამიანის მიერ პასუხისმგებლობის მოხსნა იმის გამო, რასაც ის ბრბოს სხვა მონაწილეებთან ერთად აკეთებს. პასუხისმგებლობის დიფუზიის მოვლენა ასევე გამოიხატება იმაში, რომ ბრბოს მიერ ჩადენილ ქმედებებზე და თუნდაც დანაშაულზე პასუხისმგებლობა, ბრბოს ცნობიერებაში, თითქოს გადანაწილებულია მის ყველა წევრზე, ასე რომ ბრბოს თითო მონაწილეზე (ბრბოს ყველა მონაწილის წარმოდგენაში) მოდის პირადი პასუხისმგებლობის მცირე ნაწილი. ამ სახის მსჯელობის შედეგად, ბრბოში მყოფი მრავალი ადამიანი სხვა მონაწილეებთან ერთად ადვილად ახორციელებს ამორალურ და თუნდაც კანონსაწინააღმდეგო ქმედებებს. ამას ხელს უწყობს ანონიმურობის ფაქტორი (რთულია ბრბოში სხვა ადამიანებს შორის, რომლებიც არ იცნობენ ერთმანეთს და სწრაფად იფანტებიან გარკვეული ქმედების ჩადენის შემდეგ, მოძებნო დამნაშავე).
ინტელექტის ზოგადი დაქვეითების ფენომენი ვლინდება იმ გარემოებაში, რომ ბრბოში და მის გავლენის ქვეშ მყოფი ადამიანი ცუდად აზროვნებს, მის მიერ მიღებული გადაწყვეტილებებისა და ქცევის გონივრულობის დონე მცირდება იმ შემთხვევებთან შედარებით, როდესაც ადამიანი მარტოა და იძულებულია მიიღოს დამოუკიდებელი, პასუხისმგებელი გადაწყვეტილება. მეცნიერებმა, რომლებიც ამ პრობლემას შეისწავლიდნენ, დაადგინეს, რომ ბრბოს ინტელექტის საშუალო დონე ამ ბრბოში შემავალ ადამიანთა ინტელექტის საშუალო დონეზე დაბალია.
იმპულსური ეწოდება ადამიანის ისეთ ქცევას, როდესაც ის ძალიან სწრაფად, დაუფიქრებლად, შემთხვევითი ან ეუცარი ემოციების გავლენის ქვეშ რეაგირებს ამა თუ იმ სიტუაციაზე. ასეთი საქციელი ასევე არ არის მთლად გონივრული, რადგან არ ემყარება სიტუაციის ანალიზს, გააზრებულ და გაწონასწორებულ გადაწყვეტილებას, არ გულისხმობს სისწორის ან არასისწორის სერიოზულ შეფასებას, ასევე ჩადენილი საქციელის შესაძლო შედეგებს.
მცირე ჯგუფში ადამიანის ფსიქოლოგია და ქცევა მისი გავლენის ქვეშ ნაკლებად ცვალებადია, ვიდრე მასაში ან ხალხმრავლობაში, მაგრამ მიუხედავად ამისა, შედარებით მცირე ჯგუფში ეს გავლენაც მნიშვნელოვანია. მას შეუძლია თავი იჩინოს კონფორმულ ქცევაში (კონფორმიზმში).
ერთ-ერთმა პირველმა ჯგუფში კონფორმულობის მოვლენა ექსპერიმენტულად გამოიკვლია და შეაფასა ამერიკელმა სოციალურმა ფსიქოლოგმა ს. აშმა. მისი ექსპერიმენტი შემდეგნაირად ჩატარდა. ექსპერიმენტის პირველ ნაწილში გამოსაცდელებს (თითოეულს ცალკე) შეფასებისთვის ოთხი ხაზი შესთავაზეს (ნახ. 38).
ნახ. 38. ს. აშის ექსპერიმენტში გამოყენებული ხაზები კონფორმულობის შესასწავლად.
ექსპერიმენტში მონაწილეს პასუხი უნდა გაეცა მარტივ კითხვაზე: მარცხნივ გამოსახული სამი ხაზიდან სიგრძის მიხედვით რომელია მარჯვნივ გამოსახული ცალკე ხაზის ტოლი. მისთვის ამოცანა შედარებით ადვილი იყო, რადგან ყველა ეს ხაზი მკაფიოდ განსხვავდებოდა ერთმანეთისაგან სიგრძით. შესაბამისად, ექსპერიმენტში მონაწილეთა 100%-მა, რომელმაც გაიარეს ექსპერიმენტის პირველი ნაწილი, სწორი პასუხი გასცეს დასმულ კითხვაზე.
ექსპერიმენტის მეორე ნაწილში შეიკრიბა ჯგუფი, რომელიც ათი ადამიანისგან შედგებოდა, აქ ექსპერიმენტში რეალურად მონაწილეობას იღებდა მხოლოდ ერთი ადამიანი (დანარჩენები იყვნენ ცრუ მონაწილეები, ექსპერიმენტატორის თანაშემწეები, მაგრამ რეალურმა, „გულუბრყვილო“ მონაწილემ ამის შესახებ არ იცოდა). მაგიდასთან შეკრებილ ყველა მონაწილეს კვლავ დაუსვეს იგივე კითხვა, შეედარებინათ ნახ. 38-ზე მოცემული ხაზები. რეალურ „გულუბრყვილო“ მონაწილეს ბოლოს უნდა გაეცა პასუხი. ექსპერიმენტის ყველა სხვა მონაწილეს, რომლებიც ადრე პასუხობდნენ, ერთსულოვნად არასწორი პასუხი უნდა გაეცათ. მაგალითად, ისინი ამტკიცებდნენ, რომ ნახატზე მარჯვნივ გამოსახული ხაზი სიგრძით შუა ხაზის ტოლია, რომელიც გამოსახულია ამ ნახატზე მარცხენა მხარეს. ეს პასუხი აშკარად ეწინააღმდეგებოდა იმას, რაც რეალურმა მონაწილემ დაინახა და რასაც ამტკიცებდა ექსპერიმენტის პირველ ნაწილში.
ამრიგად, ჩატარებული ექსპერიმენტის განხილულ ნაწილში მონაწილეები აღმოჩნდნენ ჯგუფის ფსიქოლოგიური ზეწოლის ქვეშ, რადგან ყველა მისი წევრი (9 ადამიანი), ერთის - რეალური მონაწილის გარდა, არასწორ პასუხს იძლეოდნენ დასმულ კითხვაზე.
ზემოთ აღწერილი ექსპერიმენტის შედეგები შემდეგია: იმ ადამიანთა დაახლოებით 30%-მა, ვინც ექსპერიმენტში მიიღო მონაწილეობა და მონაწილეობდა რეალური გამოსაცდელის როლში, ცრუ ჯგუფის მხრიდან ფსიქოლოგიური ზეწოლის შედეგად უარყვეს თავისი თავდაპირველი, სწორი პასუხი და მიიღეს ჯგუფის არასწორი მოსაზრება.
დასკვნის სახით, ყველა მონაწილე ცალ-ცალკე ექსპერიმენტატორმა მესამედ გამოკითხა, და იმავე კითხვაზე, რომელიც ჯგუფის გარეშე დაუსვეს მათ, ყველამ გასცა სწორი პასუხი.
ექსპერიმენტის მეორე ნაწილში გამოსაცდელთა ასეთ ქცევას ჯგუფური ზეწოლის შედეგად ს. აშმა კონფორმული უწოდა. შემდგომ დადგინდა, რომ თუ ამოცანა, რომლის გადაჭრა ადამიანებს უწევთ ჯგუფში მათზე ჯგუფური ზეწოლის პირობებში, თავისთავად რთულია და არ აქვს აშკარა და მარტივი გამოსავალი, ამ შემთხვევაში ადამიანთა რიცხვი, რომლებიც კონფორმულად იქცევა, მნიშვნელოვნად იზრდება, 75%-მდე. მაგრამ, თუ თუნდაც ჯგუფში ერთი ადამიანი მხარს უჭერს იმ ადამიანს, რომელიც ყველას წინააღმდეგი აღმოჩნდა მასზე ჯგუფური ზეწოლის პირობებში, მაშინ ადამიანთა რიცხვი, რომლებიც კონფორმალურად იქცევა, პირიქით, მნიშვნელოვნად მცირდება, დაახლოებით 10% -მდე.
კონფორმული ქცევის მკვლევარებმა, რომლებმაც მოგვიანებით მიმართეს მის შესწავლას, ხაზგასმით აღნიშნეს, რომ ამგვარი ქცევა უნდა განვასხვავოთ ადამიანის გარეგნულად მსგავს ქცევისგან ჯგუფის ფსიქოლოგიური ზემოქმედების ქვეშ. მაგალითად, თუ ადამიანი თავად იცვლის აზრს და დარწმუნებულია, რომ ის ცდება, და ჯგუფის წევრების უმრავლესობა სწორ მოსაზრებას გამოთქვამს, მაშინ ეს ქცევა არ არის კონფორმული. ანალოგიურად არ შეიძლება ეწოდოს კონფორმული ქცევას, რომლის დროსაც ადამიანი არაცნობიერად განიცდის შთაგონებას და, გარდა ამისა, არ აქვს საკუთარი მოსაზრება განსახილველ საკითხზე. კონფორმული - ეს ისეთი ქცევაა, როდესაც ადამიანს აქვს საკუთარი აზრი, და იგი განსხვავდება ჯგუფის მოსაზრებისგან, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, იგი ცნობიერად, საჯაროდ, ნებისმიერი კონიუნქტურული მოსაზრებებიდან გამომდინარე, ცნობს ჯგუფის აზრის სისწორეს, რომელიც მასზე ზეწოლას ახდენს.
ე.წ. კონფორმული ქცევის ანეგდოტური მაგალითი ასეთია. ადამიანი, რომელიც იცავს დისერტაციას და ცდილობს, ნებისმიერ ფასად მოიგოს სადისერტაციო საბჭოს წევრთა გული, ვინც ხმა უნდა მისცეს მისთვის სამეცნიერო წოდების მინიჭებას, დემონსტრაციულად ეთანხმება საბჭოს წევრების მიერ მისი მისამართით გამოთქმულ ყველა შენიშვნას, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ არ ეთანხმება მათ. ამავე დროს, იგი უღიმის საბჭოს თითოეულ წევრს და მადლობას უხდის მისთვის მიცემული შენიშვნებისთვის. სამეცნიერო საბჭოს თავმჯდომარე, რომელიც აკვირდება სამეცნიერო ხარისხის მაძიებლის ასეთ უცნაურ ქცევას, მიმართავს მას შემდეგი შენიშვნით: „რატომ ეთანხმებით ყველა შენიშვნას, თქვენი აზრი არ გაქვთ?“. ამაზე სამეცნიერო ხარისხის მაძიებელი მას ასე პასუხობს: „საკუთარი აზრი როგორ არ მაქვს, მაგრამ არ ვიზიარებ მას“.
კონფორმულისგან ასევე უნდა განვასხვავოთ მისი საპირისპირო ქცევა - ნონკონფორმული. ამგვარი ქცევა ხასიათდება იმით ფაქტს, რომ ჯგუფის ფსიქოლოგიური ზეწოლის პირობებში, ადამიანი შეგნებულად იკავებს საპირისპირო პოზიციას, რომელსაც მას თავს ახვევს ჯგუფი. ქცევის კიდევ ერთი სახეობა, რომელიც არ ეკუთვნის კონფორმულს, არის დამოუკიდებელი ქცევა. ასე ჩვეულებრივ იქცევა ადამიანი, რომელიც არანაირად, არც დადებითად და არც უარყოფითად არ რეაგირებს მასზე განხორციელებულ ჯგუფურ ზეწოლაზე და ყოველთვის იღებს საკუთარ, დამოუკიდებელ გადაწყვეტილებას.
https://interviewrussia.ru/psihologija/pochemu-tolpa-tak-ravnodushna-k-chuzhoj-bede/
http://mrmarker.ru/p/page.php?id=6254
https://aqparat.info/news/2019/04/21/9238805-alena_solnceva_o_bremeni_vybora_i_diffuz.html
https://4brain.ru/blog/%D0%B4%D0%B8%D1%84%D1%84%D1%83%D0%B7%D0%B8%D1%8F-%D0%BE%D1%82%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8/
https://4brain.ru/blog/%D0%B4%D0%B8%D1%84%D1%84%D1%83%D0%B7%D0%B8%D1%8F-%D0%BE%D1%82%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8/
https://secretmag.ru/trends/whatsup/privychka-menyatsya-kak-tehnologii-ostavyat-nas-bez-raboty.htm
საკვანძო სიტყვები: ჯგუფური ზეწოლა, კონფორმიზმი, ხალხის გავლენა ადამიანზე, გაუპიროვნება, პასუხისმგებლობის დიფუზია, იმპულსურობა, ლიდერი, ლიდერობა, ლიდერობის სტილი, ლიდერობის თეორია.
ჯგუფური ზეწოლის და კონფორმიზმის მოვლენები
ჯგუფური ზეწოლისა და კონფორმიზმის ფენომენის განხილვისას უნდა აღინიშნოს, რომ ეს დამახასიათებელია არა მხოლოდ მცირე, არამედ დიდი სოციალური ჯგუფებისთვისაც. გარდა ამისა, ჯგუფის ფსიქოლოგიური ზეწოლა ადამიანზე უფრო ძლიერად ვლინდება დიდ სოციალურ ჯგუფებში, ვიდრე პატარებში, რადგან დიდ სოციალურ ჯგუფებში ადამიანზე „ზეწოლას“ ახდენს ხალხის დიდი მასა.
ამ ფენომენის განხილვისას, პირველ რიგში, ჩვენ ყურადღებას გავამახვილებთ მასების ან ბრბოს ზემოქმედებაზე ადამიანის ფსიქოლოგიასა და ქცევაზე, შემდეგ კი ვისაუბრებთ მცირე სოციალურ ჯგუფებში პიროვნებაზე განხორციელებულ ფსიქოლოგიურ ზეწოლაზე.
ამ საკითხის შესწავლაში XX საუკუნის დასაწყისში მრავალი მეცნიერი მონაწილეობდა: იურისტები, სოციოლოგები და ფსიქოლოგები. კერძოდ, ამ საქმეში თავისი წვლილი შეიტანეს იტალიელმა იურისტმა ს. სიგელემ, ფრანგმა სოციოლოგებმა გ. ტარდემ და გ. ლებონმა, ასევე რუსმა მეცნიერმა ვ. მ. ბეხტერევმა. მათ მიერ გამოქვეყნებულ ნაშრომებში წითელ ზოლად გადის მოსაზრება, რომ მასა ან ბრბო ძლიერ და ნეგატიურ გავლენას ახდენს ცალკე აღებული ადამიანის ფსიქოლოგიასა და ქცევაზე. ეს გავლენა მათ მიერ გამოყოფილი და დეტალურად აღწერილია იმ ფენომენებში, რომლებიც შემდეგ განიხილება.
ბრბოს ან მასების ფსიქოლოგიური გავლენა ცალკე აღებულ ადამიანზე შეიძლება გამოვლინდეს შემდეგ ფენომენებში: გაუპიროვნება, პასუხისმგებლობის დიფუზია, ონტელექტის დაქვეითება და ქცევის იმპულსურობა.
გაუპიროვნება ადამიანის მიერ თავისი ინდივიდუალური, პიროვნული მახასიათებლების მიერ დროებითი დაკარგვაა, როდესაც ის ბრბოში სხვა ადამიანებთან ერთად აღმოჩნდება. რეალურ ცხოვრებაში თითოეული ადამიანი წარმოადგენს განუმეორებელ ინდივიდუალურობას, პიროვნებას. მისი სხვა ადამიანებისგან განსხვავება ადვილია ინდივიდუალური მახასიათებლების მიხედვით. ადამიანები, რომლებიც ბრბოში აღმოჩნდნენ, მეტ-ნაკლებად ერთგვაროვან მასას წარმოადგენენ. ყველა მათგანი ბრბოში თითქმის ერთნაირად იქცევა, და მათ შორის ადამიანის, როგორც პიროვნების, გამორჩევა, პრაქტიკულად შეუძლებელია. ამ დროს მის ფსიქოლოგიასა და ქცევაში მხოლოდ ის გამოიხატება, რაც მას აერთიანებს ჯგუფის ყველა სხვა მონაწილესთან, და არა განასხვავებს მათგან. ეს არის გაუპიროვნება (დეინდივიდუალიზაცია).
ნახ. 37 სქემის სახით ნაჩვენებია გაუპიროვნების (დეინდივიდუალიზაციის) შესაძლო მიზეზები და შედეგები.
პიროვნება (ინდივიდუალურობა)
დეინდივიდუალიზაციის სიტუაციური მიზეზები:
ანონიმურობა, ემოციური აგზნების მაღალი დონე, ადამიანის ყურადღების გამახვილება არა საკუთარ ქცევაზე, არამედ იმაზე, თუ რა ხდება ირგვლივ
სოციალურ-ფსიქოლოგიური მდგომარეობები, რომლებიც იწვევენ დეინდივიდუალიზაციის გაძლიერებას ზემოთ მითითებული მიზეზების გამო: ჯგუფის მაღალი შეკრულობა, რომელშიც აღმოჩნდა ინდივიდი, მისი მთლიანობა, ინდივიდის თვითცნობიერების და თვითკონტროლის დაწეული დონე
დეინდივიდუალიზაციის შედეგები: იმპულსური ქცევის გამოვლინება, გაზრდილი მგრძნობელობა გარე ზემოქმედების მიმართ, გაზრდილი რეაქტიულობა, საკუთარი ქცევის მართვის უუნარობა, გარშემომყოფ ადამიანთა შეფასებისადმი დაქვეითებული ინტერესი, გონივრული შეფასებისა და ქცევის გონივრულად დაგეგმვის შეუძლებლობა
გაუპიროვნება
ნახ. 37. გაუპიროვნების (დეინდივიდუალიზაციის) შესაძლო მიზეზები და შედეგები
პასუხისმგებლობის დიფუზია ეს არის ბრბოში მყოფი ადამიანის მიერ პასუხისმგებლობის მოხსნა იმის გამო, რასაც ის ბრბოს სხვა მონაწილეებთან ერთად აკეთებს. პასუხისმგებლობის დიფუზიის მოვლენა ასევე გამოიხატება იმაში, რომ ბრბოს მიერ ჩადენილ ქმედებებზე და თუნდაც დანაშაულზე პასუხისმგებლობა, ბრბოს ცნობიერებაში, თითქოს გადანაწილებულია მის ყველა წევრზე, ასე რომ ბრბოს თითო მონაწილეზე (ბრბოს ყველა მონაწილის წარმოდგენაში) მოდის პირადი პასუხისმგებლობის მცირე ნაწილი. ამ სახის მსჯელობის შედეგად, ბრბოში მყოფი მრავალი ადამიანი სხვა მონაწილეებთან ერთად ადვილად ახორციელებს ამორალურ და თუნდაც კანონსაწინააღმდეგო ქმედებებს. ამას ხელს უწყობს ანონიმურობის ფაქტორი (რთულია ბრბოში სხვა ადამიანებს შორის, რომლებიც არ იცნობენ ერთმანეთს და სწრაფად იფანტებიან გარკვეული ქმედების ჩადენის შემდეგ, მოძებნო დამნაშავე).
ინტელექტის ზოგადი დაქვეითების ფენომენი ვლინდება იმ გარემოებაში, რომ ბრბოში და მის გავლენის ქვეშ მყოფი ადამიანი ცუდად აზროვნებს, მის მიერ მიღებული გადაწყვეტილებებისა და ქცევის გონივრულობის დონე მცირდება იმ შემთხვევებთან შედარებით, როდესაც ადამიანი მარტოა და იძულებულია მიიღოს დამოუკიდებელი, პასუხისმგებელი გადაწყვეტილება. მეცნიერებმა, რომლებიც ამ პრობლემას შეისწავლიდნენ, დაადგინეს, რომ ბრბოს ინტელექტის საშუალო დონე ამ ბრბოში შემავალ ადამიანთა ინტელექტის საშუალო დონეზე დაბალია.
იმპულსური ეწოდება ადამიანის ისეთ ქცევას, როდესაც ის ძალიან სწრაფად, დაუფიქრებლად, შემთხვევითი ან ეუცარი ემოციების გავლენის ქვეშ რეაგირებს ამა თუ იმ სიტუაციაზე. ასეთი საქციელი ასევე არ არის მთლად გონივრული, რადგან არ ემყარება სიტუაციის ანალიზს, გააზრებულ და გაწონასწორებულ გადაწყვეტილებას, არ გულისხმობს სისწორის ან არასისწორის სერიოზულ შეფასებას, ასევე ჩადენილი საქციელის შესაძლო შედეგებს.
მცირე ჯგუფში ადამიანის ფსიქოლოგია და ქცევა მისი გავლენის ქვეშ ნაკლებად ცვალებადია, ვიდრე მასაში ან ხალხმრავლობაში, მაგრამ მიუხედავად ამისა, შედარებით მცირე ჯგუფში ეს გავლენაც მნიშვნელოვანია. მას შეუძლია თავი იჩინოს კონფორმულ ქცევაში (კონფორმიზმში).
ერთ-ერთმა პირველმა ჯგუფში კონფორმულობის მოვლენა ექსპერიმენტულად გამოიკვლია და შეაფასა ამერიკელმა სოციალურმა ფსიქოლოგმა ს. აშმა. მისი ექსპერიმენტი შემდეგნაირად ჩატარდა. ექსპერიმენტის პირველ ნაწილში გამოსაცდელებს (თითოეულს ცალკე) შეფასებისთვის ოთხი ხაზი შესთავაზეს (ნახ. 38).
ნახ. 38. ს. აშის ექსპერიმენტში გამოყენებული ხაზები კონფორმულობის შესასწავლად.
ექსპერიმენტში მონაწილეს პასუხი უნდა გაეცა მარტივ კითხვაზე: მარცხნივ გამოსახული სამი ხაზიდან სიგრძის მიხედვით რომელია მარჯვნივ გამოსახული ცალკე ხაზის ტოლი. მისთვის ამოცანა შედარებით ადვილი იყო, რადგან ყველა ეს ხაზი მკაფიოდ განსხვავდებოდა ერთმანეთისაგან სიგრძით. შესაბამისად, ექსპერიმენტში მონაწილეთა 100%-მა, რომელმაც გაიარეს ექსპერიმენტის პირველი ნაწილი, სწორი პასუხი გასცეს დასმულ კითხვაზე.
ექსპერიმენტის მეორე ნაწილში შეიკრიბა ჯგუფი, რომელიც ათი ადამიანისგან შედგებოდა, აქ ექსპერიმენტში რეალურად მონაწილეობას იღებდა მხოლოდ ერთი ადამიანი (დანარჩენები იყვნენ ცრუ მონაწილეები, ექსპერიმენტატორის თანაშემწეები, მაგრამ რეალურმა, „გულუბრყვილო“ მონაწილემ ამის შესახებ არ იცოდა). მაგიდასთან შეკრებილ ყველა მონაწილეს კვლავ დაუსვეს იგივე კითხვა, შეედარებინათ ნახ. 38-ზე მოცემული ხაზები. რეალურ „გულუბრყვილო“ მონაწილეს ბოლოს უნდა გაეცა პასუხი. ექსპერიმენტის ყველა სხვა მონაწილეს, რომლებიც ადრე პასუხობდნენ, ერთსულოვნად არასწორი პასუხი უნდა გაეცათ. მაგალითად, ისინი ამტკიცებდნენ, რომ ნახატზე მარჯვნივ გამოსახული ხაზი სიგრძით შუა ხაზის ტოლია, რომელიც გამოსახულია ამ ნახატზე მარცხენა მხარეს. ეს პასუხი აშკარად ეწინააღმდეგებოდა იმას, რაც რეალურმა მონაწილემ დაინახა და რასაც ამტკიცებდა ექსპერიმენტის პირველ ნაწილში.
ამრიგად, ჩატარებული ექსპერიმენტის განხილულ ნაწილში მონაწილეები აღმოჩნდნენ ჯგუფის ფსიქოლოგიური ზეწოლის ქვეშ, რადგან ყველა მისი წევრი (9 ადამიანი), ერთის - რეალური მონაწილის გარდა, არასწორ პასუხს იძლეოდნენ დასმულ კითხვაზე.
ზემოთ აღწერილი ექსპერიმენტის შედეგები შემდეგია: იმ ადამიანთა დაახლოებით 30%-მა, ვინც ექსპერიმენტში მიიღო მონაწილეობა და მონაწილეობდა რეალური გამოსაცდელის როლში, ცრუ ჯგუფის მხრიდან ფსიქოლოგიური ზეწოლის შედეგად უარყვეს თავისი თავდაპირველი, სწორი პასუხი და მიიღეს ჯგუფის არასწორი მოსაზრება.
დასკვნის სახით, ყველა მონაწილე ცალ-ცალკე ექსპერიმენტატორმა მესამედ გამოკითხა, და იმავე კითხვაზე, რომელიც ჯგუფის გარეშე დაუსვეს მათ, ყველამ გასცა სწორი პასუხი.
ექსპერიმენტის მეორე ნაწილში გამოსაცდელთა ასეთ ქცევას ჯგუფური ზეწოლის შედეგად ს. აშმა კონფორმული უწოდა. შემდგომ დადგინდა, რომ თუ ამოცანა, რომლის გადაჭრა ადამიანებს უწევთ ჯგუფში მათზე ჯგუფური ზეწოლის პირობებში, თავისთავად რთულია და არ აქვს აშკარა და მარტივი გამოსავალი, ამ შემთხვევაში ადამიანთა რიცხვი, რომლებიც კონფორმულად იქცევა, მნიშვნელოვნად იზრდება, 75%-მდე. მაგრამ, თუ თუნდაც ჯგუფში ერთი ადამიანი მხარს უჭერს იმ ადამიანს, რომელიც ყველას წინააღმდეგი აღმოჩნდა მასზე ჯგუფური ზეწოლის პირობებში, მაშინ ადამიანთა რიცხვი, რომლებიც კონფორმალურად იქცევა, პირიქით, მნიშვნელოვნად მცირდება, დაახლოებით 10% -მდე.
კონფორმული ქცევის მკვლევარებმა, რომლებმაც მოგვიანებით მიმართეს მის შესწავლას, ხაზგასმით აღნიშნეს, რომ ამგვარი ქცევა უნდა განვასხვავოთ ადამიანის გარეგნულად მსგავს ქცევისგან ჯგუფის ფსიქოლოგიური ზემოქმედების ქვეშ. მაგალითად, თუ ადამიანი თავად იცვლის აზრს და დარწმუნებულია, რომ ის ცდება, და ჯგუფის წევრების უმრავლესობა სწორ მოსაზრებას გამოთქვამს, მაშინ ეს ქცევა არ არის კონფორმული. ანალოგიურად არ შეიძლება ეწოდოს კონფორმული ქცევას, რომლის დროსაც ადამიანი არაცნობიერად განიცდის შთაგონებას და, გარდა ამისა, არ აქვს საკუთარი მოსაზრება განსახილველ საკითხზე. კონფორმული - ეს ისეთი ქცევაა, როდესაც ადამიანს აქვს საკუთარი აზრი, და იგი განსხვავდება ჯგუფის მოსაზრებისგან, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, იგი ცნობიერად, საჯაროდ, ნებისმიერი კონიუნქტურული მოსაზრებებიდან გამომდინარე, ცნობს ჯგუფის აზრის სისწორეს, რომელიც მასზე ზეწოლას ახდენს.
ე.წ. კონფორმული ქცევის ანეგდოტური მაგალითი ასეთია. ადამიანი, რომელიც იცავს დისერტაციას და ცდილობს, ნებისმიერ ფასად მოიგოს სადისერტაციო საბჭოს წევრთა გული, ვინც ხმა უნდა მისცეს მისთვის სამეცნიერო წოდების მინიჭებას, დემონსტრაციულად ეთანხმება საბჭოს წევრების მიერ მისი მისამართით გამოთქმულ ყველა შენიშვნას, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ არ ეთანხმება მათ. ამავე დროს, იგი უღიმის საბჭოს თითოეულ წევრს და მადლობას უხდის მისთვის მიცემული შენიშვნებისთვის. სამეცნიერო საბჭოს თავმჯდომარე, რომელიც აკვირდება სამეცნიერო ხარისხის მაძიებლის ასეთ უცნაურ ქცევას, მიმართავს მას შემდეგი შენიშვნით: „რატომ ეთანხმებით ყველა შენიშვნას, თქვენი აზრი არ გაქვთ?“. ამაზე სამეცნიერო ხარისხის მაძიებელი მას ასე პასუხობს: „საკუთარი აზრი როგორ არ მაქვს, მაგრამ არ ვიზიარებ მას“.
კონფორმულისგან ასევე უნდა განვასხვავოთ მისი საპირისპირო ქცევა - ნონკონფორმული. ამგვარი ქცევა ხასიათდება იმით ფაქტს, რომ ჯგუფის ფსიქოლოგიური ზეწოლის პირობებში, ადამიანი შეგნებულად იკავებს საპირისპირო პოზიციას, რომელსაც მას თავს ახვევს ჯგუფი. ქცევის კიდევ ერთი სახეობა, რომელიც არ ეკუთვნის კონფორმულს, არის დამოუკიდებელი ქცევა. ასე ჩვეულებრივ იქცევა ადამიანი, რომელიც არანაირად, არც დადებითად და არც უარყოფითად არ რეაგირებს მასზე განხორციელებულ ჯგუფურ ზეწოლაზე და ყოველთვის იღებს საკუთარ, დამოუკიდებელ გადაწყვეტილებას.
http://mrmarker.ru/p/page.php?id=6254
https://aqparat.info/news/2019/04/21/9238805-alena_solnceva_o_bremeni_vybora_i_diffuz.html
https://4brain.ru/blog/%D0%B4%D0%B8%D1%84%D1%84%D1%83%D0%B7%D0%B8%D1%8F-%D0%BE%D1%82%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8/
https://4brain.ru/blog/%D0%B4%D0%B8%D1%84%D1%84%D1%83%D0%B7%D0%B8%D1%8F-%D0%BE%D1%82%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8/
https://secretmag.ru/trends/whatsup/privychka-menyatsya-kak-tehnologii-ostavyat-nas-bez-raboty.htm
Комментариев нет:
Отправить комментарий
Will be revised