მზის აქტივობის გავლენა დედამიწაზე მომხდარ ისტორიულ მოვლენებზე
სარჩევი
მზე
ზოგადი ცნობები
ცხოვრების ციკლი
მზის შიდა სტრუქტურა
მზის აქტივობა და მზის ციკლი
მზეზე დაკვირვების ისტორია
მზე და დედამიწა
ვოლფის რიცხვი
ექსპერიმენტული ნაწილი
ძირითადი მახასიათებლები
ნაშრომის მიზანი: მზის აქტივობის პერიოდის, სიხშირის და ამპლიტუდის დადგენა ისტორიულ მოვლენებთან მიმართებაში
ხელსაწყოები და მასალები: მილიმეტრიანი ქაღალდი, ვოლფის საშუალო წლიური რიცხვების ცხრილი
კვლევის ამოცანები: ვოლფის საშუალო წლიური რიცხვების ისტორიულ მოვლენებთან შედარება 1917 წლიდან 2000 წლამდე.
მზე
მზე ჩვენი მზის სისტემის ცენტრალური და ერთადერთი ვარსკვლავია, რომლის გარშემოც ბრუნავენ ამ სისტემის სხვა ობიექტები: პლანეტები და მათი თანამგზავრები, ასტეროიდები, მეტეორიდები, კომეტები და კოსმიური მტვერი. მზის მასა შეადგენს მთლიანი მზის სისტემის შეჯამებული მასის 99,8%. მზე შედგება წყალბადისგან (~ 73%-ს მასისგან და 92%-ს მოცულობისგან), ჰელიუმისგან (25%-ს მასისგან და~ 7%-ს მოცულობისგან) და შემდეგი ელემენტებისგან, რომლებიც მის შემადგენლობაში დაბალი კონცენტრაციით შედიან: რკინა, ნიკელი, ჟანგბადი, აზოტი, სილიციუმი, გოგირდი, მაგნიუმი, ნახშირბადი, ნეონი, კალციუმი და ქრომი. სპექტრული კლასიფიკაციის მიხედვით, მზე მიეკუთვნება G2V ტიპის „ყვითელ ჯუჯას“.
ზოგადი ცნობები
დედამიწის ატმოსფეროს გავლით, მზის გამოსხივება კარგავს ენერგიის დაახლოებით 370 ვტ/მ2, და მხოლოდ 1000 ვტ/მ² აღწევს დედამიწის ზედაპირს (მზიან ამინდში და როდესაც მზე ზენიტშია). ეს ენერგია შეიძლება გამოყენებულ იქნას სხვადასხვა ბუნებრივ და ხელოვნურ პროცესში. ცაში მზის ხილულ მდგომარეობაში ყოფნისას ყველაზე შესამჩნევი ვარიაციაა მისი ცვალებადობა ჩრდილო-სამხრეთის მიმართულებით, ამპლიტუდით 47° (რაც გამოწვეულია ეკლეპტიკური სიბრტყის დახრილობით ციური ეკვატორის სიბრტყესთან მიმართებაში, და უდრის 23.5°). ასევე არსებობს ამ ვარიაციის კიდევ ერთი კომპონენტი, რომელიც მიმართულია აღმოსავლეთ-დასავლეთის ღერძის გასწვრივ და გამოწვეულია დედამიწის ორბიტული მოძრაობის სიჩქარის გაზრდით, როდესაც იგი უახლოვდება პერიჰელიონს, და კლებით აფელიონთან მიახლოებისას. ამ მოძრაობებიდან პირველი (ჩრდილოეთი-სამხრეთი) წელიწადის დროის შეცვლის მიზეზი იყო.
დედამიწა აფელიონის წერტილს გაივლის ივლისის დასაწყისში და მზეს 152 მილიონი კილომეტრით შორდება, ხოლო პერიჰელიონის წერტილს - იანვრის დასაწყისში გაივლის და მზეს 147 მილიონი კილომეტრით უახლოვდება. მზის ხილული დიამეტრი ამ ორ თარიღს შორის 3 პროცენტით იცვლება. ვინაიდან მანძილში სხვაობა დაახლოებით 5 მილიონ კილომეტრს შეადგენს, აფელიონში დედამიწა იღებს დაახლოებით 7%-ით ნაკლებ სითბოს. ამრიგად, ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში ზამთარი ოდნავ თბილია, ვიდრე სამხრეთში, ხოლო ზაფხული ოდნავ გრილი.
მზე მაგნიტურად აქტიური ვარსკვლავია. მას აქვს ძლიერი მაგნიტური ველი, რომლის სიძლიერე დროთა განმავლობაში იცვლება და რომელიც იცვლის მიმართულებას დაახლოებით ყოველ 11 წელიწადში, მზის მაქსიმუმის პერიოდში. მზის მაგნიტურ ველში ცვალებადობა იწვევს სხვადასხვა ეფექტს, რომელთა ერთობლიობას ეწოდება მზის აქტივობა და მოიცავს ისეთ მოვლენებს, როგორიცაა მზის ლაქები, აფეთქებები მზეზე, მზის ქარის ცვალებადობა და ა.შ. ხოლო დედამიწაზე იწვევს პოლარულ ციალს მაღალ და შუა განედებში და გეომაგნიტურ ქარიშხალს, რაც უარყოფითად მოქმედებს კავშირის, ელექტროენერგიის გადაცემის საშუალებებზე და ასევე ნეგატიურ ზემოქმედებას ახდენს ცოცხალ ორგანიზმებზე, იწვევს ადამიანებში თავის ტკივილს და ცუდ გუნება-განწყობას. ვარაუდობენ, რომ მზის აქტივობა დიდ როლს თამაშობს მზის სისტემის ფორმირებასა და განვითარებაში. ის ასევე გავლენას ახდენს დედამიწის ატმოსფეროს სტრუქტურაზე.
ცხოვრების ციკლი
მზის ამჟამინდელი ასაკი (უფრო სწორად, მისი არსებობის დრო მთავარი თანმიმდევრობით), რომელიც შეფასებულია ვარსკვლავური ევოლუციის კომპიუტერული მოდელების გამოყენებით, დაახლოებით 4,57 მილიარდ წელს შეადგენს. ისეთი მასის ვარსკვლავი, როგორიც მზე არის, უნდა არსებობდეს მთავარი თანმიმდევრობით დაახლოებით 10 მილიარდი წლის განმავლობაში. ამრიგად, მზე ახლა მისი არსებობის ციკლის შუა პერიოდში იმყოფება. თანამედროვე ეტაპზე მზის ბირთვში მიმდინარეობს წყალბადის ჰელიუმად გარდაქმნის თერმობირთვული რეაქციები. მზის ბირთვში ყოველ წამში დაახლოებით 4 მილიონი ტონა ნივთიერება გარდაიქმნება გასხივებულ ენერგიად, რის შედეგადაც ხდება მზის გამოსხივების და მზის ნეიტრინოების ნაკადის გენერირება.
მზის შიდა სტრუქტურა
მზის სტრუქტურა. მზის ცენტრში მზის ბირთვია განთავსებული. ფოტოსფერო მზის ხილული ზედაპირია, რომელიც გამოსხივების მთავარ წყაროს წარმოადგენს. მზე გარშემოხვეული გვირგვინით, რომელსაც ძალიან მაღალი ტემპერატურა აქვს, თუმცა ის მეტად გაუხშოებულია, ამიტომ შეუიარაღებელი თვალით ჩანს მხოლოდ მთლიანი მზის დაბნელების პერიოდებში.
მზის ბირთვი
მზის ცენტრალურ ნაწილს, რომლის რადიუსია დაახლოებით 150 000 კილომეტრი და რომელშიც მიმდინარეობს თერმობირთვული რეაქციები, მზის ბირთვი ეწოდება. ბირთვში ნივთიერების სიმკვრივე დაახლოებით 150 000 კგ/მ³-ს შეადგენს (წყლის სიმკვრივეზე 150-ჯერ მეტია და ~ 6,6-ჯერ აღემატება დედამიწის ყველაზე მძიმე მეტალის - ოსმიუმის სიმკვრივეს,), ხოლო ბირთვის ცენტრში ტემპერატურა 14 მილიონ გრადუსზე მეტია. SOHO-ს მისიის მიერ განხორციელებული მონაცემების ანალიზმა აჩვენა, რომ ბირთვში მზის ბრუნვის სიჩქარე მისი ღერძის გარშემო ბევრად მეტია, ვიდრე ზედაპირზე. ბირთვში მიმდინარეობს პროტონის თერმობირთვული რეაქცია, რის შედეგადაც ოთხი პროტონიდან იქმნება ჰელიუმ-4. ამავდროულად, ყოველ წამში 4.26 მილიონი ტონა ნივთიერება ენერგიად გარდაიქმნება, მაგრამ ეს სიდიდე უმნიშვნელოა მზის მასასთან შედარებით - 2 x 1027 ტონა.
სხივური გადაცემის ზონა
ბირთვის ზემოთ, მისი ცენტრიდან მზის რადიუსის დაახლოებით 0.2-0.7 მანძილზე, სხივური გადაცემის ზონაა, რომელშიც არ არის მაკროსკოპული მოძრაობები, ენერგია გადაიცემა ფოტონების განმეორებით გამოსხივების გამოყენებით.
მზის კონვექციური ზონა
მზის ზედაპირთან ახლოს, იწყება პლაზმის ერთმანეთში გრიგალური შერევა, ენერგიის ზედაპირზე გადატანა ხდება ძირითადად თავად ნივთიერების მოძრაობებით. ენერგიის გადაცემის ამ მეთოდს ეწოდება კონვექცია, ხოლო მზის ზედაპირის ქვედა ფენას, რომლის სისქე დაახლოებით 200 000 კილომეტრს აღწევს, კონვექციური ზონა ეწოდება. თანამედროვე მონაცემებით, მისი როლი მზის პროცესების ფიზიკაში განსაკუთრებით დიდია, რადგან მასში წარმოიქმნება მზის ნივთიერების და მაგნიტური ველების სხვადასხვა მოძრაობები.
ფოტოსფერო
ფოტოსფერო (ფენა, რომელიც ასხივებს შუქს) აღწევს ~ 320 კმ სისქეს და ქმნის მზის ხილულ ზედაპირს. ფოტოსფეროდან იღებს სათავეს მზის ოპტიკური (ხილული) გამოსხივების ძირითადი ნაწილი, ხოლო გამოსხივება უფრო ღრმა ფენებიდან მასთან აღარ აღწევს. ფოტოსფეროში ტემპერატურა საშუალოდ 5800 კ-ს აღწევს. აქ გაზის საშუალო სიმკვრივე დედამიწის ჰაერის სიმკვრივეზე 1/1000-ზე ნაკლებია, ხოლო ტემპერატურა, როგორც კი ფოტოსფეროს გარე კიდეს მიუახლოვდება, იკლებს 4800 კ-მდე. ამ პირობებში წყალბადი თითქმის მთლიანად ნეიტრალურ მდგომარეობაშია შენარჩუნებული.
ქრომოსფერო
ქრომოსფერო (ძვ. ბერძნ. χρομα ფერი, σφαίρα ბურთი, სფერო) ფოტოსფეროს გარშემო არსებული მზის გარეთა გარსია, რომლის სისქე დაახლოებით 10 000 კილომეტრს შეადგენს. მზის ატმოსფეროს ამ ნაწილის სახელი უკავშირდება მის მოწითალო ფერს, რაც გამოწვეულია იმით, რომ მის ხილულ სპექტრში დომინირებს წყალბადის წითელი H-ალფა გამოსხივების ზოლი. ქრომოსფეროს ზედა საზღვარს არ აქვს გამოხატული გლუვი ზედაპირი; მისგან მუდმივად წარმოიქმნება ცხელი ამოფრქვევა, რომელსაც სპიკულები ეწოდება (ამის გამო, XIX საუკუნის ბოლოს, იტალიელმა ასტრონომმა სეკიმ, რომელიც ქრომოსფეროს ტელესკოპის საშუალებით აკვირდებოდა, შეადარა იგი ცეცხლმოკიდებულ პრერიებს). ქრომოსფეროს ტემპერატურა იზრდება 4000-დან 15 000 გრადუსამდე.
მზის ქარი
მზის გვირგვინის გარე ნაწილიდან მზის ქარი წარმოიქმნება - იონიზებული ნაწილაკების ნაკადი (ძირითადად, პროტონები, ელექტრონები და α- ნაწილაკები), რომლებსაც აქვს 300-1200 კმ/წმ სიჩქარე, და ვრცელდება მისი სიმკვრივის თანდათანობით შემცირებით, ჰელიოსფეროს საზღვრებამდე.
დედამიწაზე მრავალი ბუნებრივი მოვლენა დაკავშირებულია მზის ქარის დარღვევებთან, მათ შორის გეომაგნიტური ქარიშხლები და პოლარული ციალი.
გვირგვინი
გვირგვინი არის მზის ბოლო გარეთა გარსი. მიუხედავად მისი ძალიან მაღალი ტემპერატურისა, 600 000–დან 5 000 000 გრადუსამდე, იგი ჩანს შეუიარაღებელი თვალით მხოლოდ მზის სრული დაბნელების დროს, რადგან გვირგვინში ნივთიერების სიმკვრივე დაბალია და, შესაბამისად, მისი სიკაშკაშეც დაბალია.
მზის მაგნიტური ველები
ფართომასშტაბიან (ზოგადს ან გლობალურს) მაგნიტურ ველს, დამახასიათებელი სიდიდით, რომლის შედარება მზის სიდიდესთან შეიძლება, საშუალო სიძლიერე აქვს რამდენიმე გაუსის ფოტოსფეროს დონეზე. მზის მთლიანი მაგნიტური ველის ცვლილების სრული ციკლი, ნიშნის ცვლილების გათვალისწინებით, ტოლია მზის აქტივობის 11-წლიანი ციკლის გაორმაგებული ხანგრძლივობის, დაახლოებით 22 წელი („ჰეილის კანონი“). მზის საშუალო- და მცირემასშტაბიანი (ლოკალური) ველები მნიშვნელოვნად გამოირჩევიან უფრო მაღალი ველური სიძლიერით და ნაკლები რეგულარობით. ყველაზე მძლავრი მაგნიტური ველები (რამდენიმე ათასი გაუსი) მზის ციკლის მაქსიმუმში მზის წერტილების ჯგუფებში შეინიშნება.
მზის აქტივობა და მზის ციკლი
მზის ბირთვში მომხდარი ბირთვული რეაქციები იწვევს ელექტრონული ნეიტრინოების დიდი რაოდენობით წარმოქმნას. შემოთავაზებული იყო მზის ნეიტრინოების პრობლემის გადაჭრის ორი ძირითადი გზა. პირველ რიგში, შესაძლებელი იყო მზის მოდელის შეცვლა ისე, რომ შემცირებულიყო სავარაუდო ტემპერატურა მის ბირთვში და, შესაბამისად, მზის მიერ გამოსხივებული ნეიტრინოების ნაკადი. მეორეც, შეიძლებოდა ვარაუდი, რომ მზის ბირთვიდან გამოსხივებული ელექტრონული ნეიტრინოების ნაწილი, დედამიწისკენ მოძრაობისას, გარდაიქმნება სხვა თაობათა (მიუონური და ტაუ-ნეიტრინო) ნეიტრონებად, რომლებიც არ არის დარეგისტრირებული ჩვეულებრივი დეტექტორებით. დღეს ნათელია, რომ, სავარაუდოდ, სწორი მეორე გზაა.
გვირგვინის გახურების პრობლემა
ვარაუდობენ, რომ ენერგიას გვირგვინის გასახურებლად აწვდიან კონვექციური ზონის ქვეფოტოსფერული ტურბულენტური მოძრაობებით. ამასთან გვირგვინში ენერგიის გადასაცემად შემოთავაზებულია ორი მექანიზმი. პირველი, ეს არის ტალღური გაცხელება - ტურბულენტურ კონვექციურ ზონაში წარმოქმნილი ბგერა და მაგნიტოჰიდროდინამიკური ტალღები, რომლებიც ვრცელდება გვირგვინში და იქ იფანტება, ხოლო მათი ენერგია გარდაიქმნება გვირგვინული პლაზმის თერმულ ენერგიაში. ალტერნატიული მექანიზმია მაგნიტური გაცხელება, რომლის დროსაც ფოტოსფერული მოძრაობებით მუდმივად გენერირებული მაგნიტური ენერგია თავისუფლდება მაგნიტური ველის გადაერთებით დიდი მზის აფეთქებების ან დიდი რაოდენობით მცირე ზომის აფეთქებების სახით.
მზეზე დაკვირვების ისტორია
უხსოვარი დროიდან კაცობრიობამ აღნიშნა მზის - ცაში ნათელი დისკის მნიშვნელოვანი როლი, რომელსაც მოაქვს სინათლე და სითბო. მრავალ პრეისტორიულ და ანტიკურ კულტურაში მზე აღიქმებოდა, როგორც ღვთაება. მზის კულტმა მნიშვნელოვანი ადგილი დაიკავა ეგვიპტის, ინკების და აცტეკების ცივილიზაციათა რელიგიებში. მრავალი უძველესი ძეგლი მზეს უკავშირდება: მაგალითად, ქვის მეგალიტები ზუსტად აღნიშნავენ საზაფხულო მზის ნაბუნიაობის მდგომარეობას (ამ სახის ზოგიერთი უმსხვილესი მეგალიტი მდებარეობს ნაბთა-პლაიაში (ეგვიპტე) და სტოუნჰენჯში (ინგლისი)). პირამიდები ჩიჩენ-იცეში (მექსიკა) ისეა აგებული, რომ დედამიწიდან ჩრდილი პირამიდაზე გადადიოდეს გაზაფხულის და შემოდგომის ბუნიაობის დღეებში და ა.შ. ძველი ბერძენი ასტრონომები, რომლებიც აკვირდებოდნენ მზის ხილულ ყოველწლიურ მოძრაობას ეკლიპტიკის გასწვრივ, მზეს მიიჩნევდნენ, როგორც შვიდი პლანეტიდან ერთ-ერთს. ზოგიერთ ენებში მზეს, სხვა პლანეტებთან ერთად, კვირის დღე მიუძღვნეს.
მზე არ არის ყველაზე ძლიერი ვარსკვლავი არსებულთა შორის, მაგრამ ის შედარებით ახლოსაა დედამიწასთან და ძალიან კაშკაშად ანათებს, უფრო მეტად, ვიდრე სავსე მთვარე. ამიტომ შეუიარაღებელი თვალით, განსაკუთრებით ბინოკლის ან ტელესკოპის საშუალებით დღისით მზეზე დაკვირვება გამოუსწორებელ ზიანს აყენებს მხედველობას. მხედველობის დაზიანების გარეშე მზეზე დაკვირვება შესაძლებელია მხოლოდ მზის ამოსვლის ან მზის ჩასვლის დროს (მაშინ მზის ბრწყინვალება სუსტდება რამდენიმე ათასჯერ), ან დღისით სინათლის ფილტრების გამოყენებით. სამოყვარულო დაკვირვებისთვის ბინოკლის ან ტელესკოპის საშუალებით ობიექტივის წინ ასევე უნდა იქნას მოთავსებული ჩამუქებული სინათლის ფილტრი. მაგრამ უმჯობესია მზის გამოსახულების თეთრ ეკრანზე პროეცირების სხვა მეთოდის გამოყენება ტელესკოპის საშუალებით. პატარა სამოყვარულო ტელესკოპის საშუალებითაც კი შეიძლება ამ გზით მზის ლაქების შესწავლა, ხოლო კარგ ამინდში მზის ზედაპირზე შეიძლება გრანულაციების და ჩირაღდნების ნახვა.
მზე და დედამიწა
დედამიწის ზედაპირი და ჰაერის ქვედა ფენები - ტროპოსფერო, სადაც წარმოიქმნება ღრუბლები და სხვა მეტეოროლოგიური მოვლენები, ენერგიას უშუალოდ მზისგან იღებენ. მზის ენერგია თანდათანობით შეიწოვება დედამიწის ატმოსფეროში. დედამიწის ზედაპირთან მიახლოებისას მზის გამოსხივების ყველა სახეობა არ აღწევს დედამიწამდე. დედამიწამდე მზის სხივების მხოლოდ 40% აღწევს, ხოლო გამოსხივების 60% ირეკლება და ბრუნდება კოსმოსში. ამჟამად შეინიშნება დედამიწის მიერ შთანთქმული მზის სითბოს რაოდენობის გაზრდა ატმოსფეროში სათბურის გაზების რაოდენობის ზრდის გამო. მზის სინათლის გავლენის ქვეშ დედამიწაზე ხდება ისეთი გრანდიოზული ბუნებრივი მოვლენები, როგორიცაა წვიმა, თოვლი, სეტყვა და ქარიშხალი. ხდება დედამიწაზე წყლის დიდი რაოდენობით გადაადგილება, მოქმედებს ისეთი ოკეანური დინებები, როგორებიცაა გოლფსტრიმი, დასავლეთის ქარი და ა.შ. მიმდინარეობს ტენიანობის ინტენსიური აორთქლება, რომელიც შემდეგ გრილდება და წვიმის სახით მოდის. ამ ყველაფრის გარეშე დედამიწაზე სიცოცხლე არ იქნებოდა.
მზის სითბოს გავლენის ქვეშ წარმოიქმნება ღრუბლები, მძვინვარებენ ქარიშხლები, უბერავს ქარი, ზღვაზე ჩნდება ტალღები, ასევე მიმდინარეობენ მთის ქანების გამოფიტვის და ეროზიის ნელი, მაგრამ შეუქცევადი პროცესები. ყველა ეს მოვლენა ჩვენს პლანეტას ასე მრავალფეროვანს, განუმეორებელს და ლამაზს ხდის. დედამიწაზე ყველა ეს პროცესი ხდება მზის სხივების არა ყველა სახეობის, არამედ მხოლოდ ზოგიერთი მათგანის ზემოქმედების შედეგად, ძირითადად, ხილული და ინფრაწითელი გამოსხივება. სწორედ ამ უკანასკნელი ტიპის გამოსხივება ათბობს დედამიწას და ქმნის იქ ამინდს, განსაზღვრავს პლანეტის თერმულ რეჟიმს.
გარდა ამისა, დედამიწის ატმოსფეროში აღწევს იონიზებული ნაწილაკების ნაკადი (ძირითადად, ჰელიუმ-წყალბადის პლაზმა), რომელიც მზის გვირგვინიდან მიედინება მიმდებარე კოსმოსურ სივრცეში 300-1200 კმ/წმ სიჩქარით (მზის ქარი).
მრავალი ბუნებრივი მოვლენა უკავშირდება მზის ქარს, მათ შორის მაგნიტური ქარიშხალი, პოლარული ციალი და სხვადასხვა სახის კომეტის კუდები, რომლებიც ყოველთვის მზიდან არის მიმართული.
დედამიწის ხედი კოსმოსიდანაც კი პლანეტაზე მზის სხივების გავლენის არაპირდაპირი შედეგია.
მცენარის მწვანე ფოთოლი დედამიწაზე სიცოცხლის წყაროა, დედამიწაზე მზის ენერგიის შემოსვლის წყალობით.
ვოლფის რიცხვი
ვოლფის საშუალო წლიური რიცხვების გრაფიკი ბოლო სამი საუკუნის განმავლობაში.
ვოლფის რიცხვი (მზის ლაქების საერთაშორისო რიცხვი, მზის ლაქების შედარებითი რიცხვი, ციურიხის რიცხვი) ეწოდა შვეიცარიელი ასტრონომის რუდოლფ ვოლფის საპატივცემულოდ. ეს მზეზე ლაქების რაოდენობის რიცხვითი მაჩვენებელია. არის მზის აქტივობის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული მაჩვენებელი.
ამ დღისთვის ვოლფის რიცხვი გამოითვლება ფორმულით
სადაც W - ვოლფის რიცხვია;
f დაფიქსირებული ლაქების რაოდენობა;
g ლაქების დაფიქსირებული ჯგუფების რაოდენობა;
k ნორმირებული კოეფიციენტი.
ნორმირებული კოეფიციენტი k მიიღება თითოეული დამკვირვებლისა და ტელესკოპისთვის, რაც შესაძლებელს ხდის სხვადასხვა დამკვირვებლის მიერ ნაპოვნი ვოლფის რიცხვების ერთობლივ გამოყენებას. საერთაშორისო სისტემად ვოლფის რიცხვებია მიღებული, რომლებიც 1849 წელს ციურიხის ობსერვატორიამ გამოაქვეყნა და რომლისთვისაც კოეფიციენტი k 1-ის ტოლია. ამჟამად მზის ლაქებზე დაკვირვების შეჯამება და ვოლფის რიცხვების საშუალო თვიური და საშუალო წლიური მნიშვნელობა წარმოებს მზის გავლენის მონაცემების ანალიზის ცენტრში (ბელგია). ასევე არსებობს ვოლფის რიცხვების რიგი, რომლებიც აღდგენილი იქნა არაპირდაპირი მონაცემებიდან იმ ეპოქისთვის, რომელიც წინ უძღოდა 1849 წელს.
შვეიცარიელმა ასტრონომმა მ. ვალდმაიერმა მიიღო შემდეგი ემპირიული დამოკიდებულება ვოლფის რიცხვის საშუალო წლიურ ღირებულებებსა და მზის ლაქების მთლიან ფართობს შორის, სადაც ლაქების ფართობი ნახევარსფეროს ერთი მემილიონედია. მაგრამ არსებობს მითითებები დროთა განმავლობაში ამ ურთიერთობების ხასიათის შეცვლის შესახებ.
ნაშრომის მიზანი: მზის აქტივობის პერიოდის, სიხშირის და ამპლიტუდის დადგენა.
ხელსაწყოები და მასალები: მილიმეტრიანი ქაღალდი, ვოლფის საშუალო წლიური რიცხვების ცხრილი
დავალება: ვოლფის საშუალო წლიური რიცხვების ცხრილების გამოყენებით, დროის რიცხვის დამოკიდებულების აგება და მზის მოქმედების ამპლიტუდის, სიხშირის და პერიოდის გაანგარიშება, მზის აქტივობის გავლენის შესწავლა დედამიწაზე მიმდინარე ისტორიულ პროცესებზე.
მზის აქტივობის მაქსიმუმები
1917 წ.
1928 წ.
1937 წ.
1947 წ.
1957 – 1958 წწ.
1968-1969 წწ.
1979-1980 წწ.
1989-1990 წწ.
2000წ.
1937
6 მაისს ლეიკჰორსტში, ნიუ-იორკის მახლობლად, კატასტროფა განიცადა გერმანულმა დირიჟაბლმა „გინდენბურგმა“.
11 ივნისს დასრულდა ე.წ. „ტუხაჩევსკის საქმის“ პროცესი. ბრალდებულებს: საბჭოთა კავშირის მარშალს ტ.ნ. ტუხაჩევსკის, 1 რანგის არმიის მეთაურს ი.ე. იაკირს, 1 რანგის არმიის მეთაურს ი.პ. უბორევიჩს, რ.პ. ეიდემანს, ა.ი. კორკს, ბ.პ. ფელდმანს, ვ.მ. პრიმაკოვს და კორპუსის მეთაურს ვ.კ. პუტნას სიკვდილით დასჯა მიუსაჯეს და 12 ივნისის ღამეს დახვრიტეს. ამ პროცესმა დასაბამი მისცა წითელი არმიის სარდლობის მასშტაბურ რეპრესიებს.
20 ივნისი - სამოქალაქო ომი ესპანეთში: შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარიატის აგენტთა ჯგუფმა გაიტაცა და მოკლა POUM-ის კომუნისტური პარტიის ლიდერი ანდრეას ნინა.
7 ივლისი - იაპონელთა ჯარის შეჭრა ჩინეთში. პეკინის და ტიანცზინის აღება.
5 ივლისი - შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარიატის განსაკუთრებული სამეულის განაჩენით დახვრიტეს მღვდელი ვლადიმირ ამბარცუმოვი, რომელიც მოგვიანებით წმინდანთა თანა შერაცხეს, წმინდა მოწამე ვლადიმირ მოსკოველი (ამბარცუმოვი).
25 ნოემბერი - ლენინგრადის ოლქის შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარიატის განსაკუთრებულმა სამეულმა სასჯელის უმაღლესი ზომა მიუსაჯა გამოჩენილ რუს რელიგიურ ფილოსოფოსს და მეცნიერს, მღვდელს პ.ა. ფლორენსკის. დახვრიტეს 8 დეკემბერს.
5 დეკემბერი - იაპონელების მიერ ჩინეთის დედაქალაქის ნანკინის აღება
20 დეკემბერი - დახვრიტეს სტეპან ნეკრაშევიჩი, ბელორუსი მეცნიერი - ლინგვისტი და საზოგადო მოღვაწე, ბელორუსული კულტურის ინსტიტუტის (ამჟამად ბელორუსის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემია) დაარსების ინიციატორი. რეაბილიტირებულია 1957 წელს
ომი იაპონიასა და ჩინეთს შორის (1945 წლის 7 ივლისი-სექტემბერი) დასრულდა იაპონიის კაპიტულაციით 1945 წელს
სამოქალაქო ომი ესპანეთში
რეპრესიები წითელ არმიაში - წითელი არმიის მეთაურთა შემადგენლობის მასობრივი რეპრესიები.
1937 წლის დეკემბერში, იაპონიასა და ჩინეთშ შორის მეორე ომის დროს, იაპონიის საიმპერატორო არმიის ჯარისკაცებმა სასტიკად მოკლეს ნანკინის მშვიდობიანი მოსახლეობის დიდი ნაწილი.
1938
11 იანვარი - დახვრიტეს საბჭოთა სარაკეტო ტექნიკის ერთ-ერთი პირველი პიონერი გ.ე. ლანგემაკი.
11 თებერვალი - დახვრიტეს საგანგებო კომისიის გამოჩენილი მოღვაწე მ.ი. ლაცისი.
6 თებერვალი - კატასტროფა განიცადა დირიჟაბლმა „სსრკ-6“ (ოსოავიაქიმ). ეკიპაჟის 19 წევრიდან დაიღუპა 13.
10 თებერვალი - რუმინეთის მეფემ კაროლ II-მ მიიღო დიქტატორის უფლებამოსილება.
3 მარტი - საუდის არაბეთში ნავთობი აღმოაჩინეს.
15 მარტი - დახვრიტეს საკავშირო კომუნისტური (ბ) პარტიის გამოჩენილი მოღვაწეები ნ.ი. ბუხარინი, ა.ი. რიკოვი, ნ.ნ. კრესტინსკი და მოსკოვის მესამე პროცესის ზოგიერთი ფიგურანტი.
14 აპრილი - შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარიატის განსაკუთრებული სამეულის დადგენილებით ტრესტ „დალსტროის“ საკარანტინო-გადასაგზავნ პუნქტში დახვრიტეს ცნობილი პოეტი-აკმეისტი ვლადიმირ ნარბური.
29 ივნისი - დახვრიტეს გამოჩენილი საბჭოთა მხედართმთავარი, 1 რანგის არმიის მეთაური ი.პ. ბელოვი.
28 ივლისი - დახვრიტეს საბჭოთა პარტიული და სახელმწიფო მოღვაწე ვ.ი. მეჟლაუკი.
29 ივლისი - დავრიტეს ცნობილი საბჭოთა მხედართმთავრები პ.ე. დიბენკო და ი.ი. ვაცეტისი.
20 ივლისი - ხასანის ტბაზე ბრძოლების დასაწყისი.
1 აგვისტო -დახვრიტეს საგანგებო კომისიის მოღვაწეები ი.ს. აგრანოვი და ე.პ. ბერზინი, ასევე საკავშირო კომუნისტური (ბ) პარტიის გამოჩენილი მოღვაწე ა.ს. ბუბნოვი.
6 აგვისტო - კატასტროფა განიცადა დირიჟაბლმა „სსრკ ვ-10“. დაიღუპა ეკიპაჟის 7 წევრი.
6 აგვისტო - ხასანის ტბაზე ბრძოლები დასრულდა.
18 სექტემბერი - იამალის ნახევარკუნძულზე დაფიქსირდა სიბნელის აუხსნელი დადგომა დღისით (შავი დღე).
ოქტომბერი - იაპონელებმა დაიკავეს გუანჩჟოუ.
ოქტომბერი - გერმანიამ განახორციელა ჩეხისლოვაკიის სუდეთის ოლქის ოკუპაცია
ოქტომბერი - პოლონეთმა განახორციელა ჩეხოსლოვაკიის ტეშინის ოლქის ოკუპაცია.
ნოემბერი - უნგრეთმა განახორციელა სლოვაკეთის სამხრეთ რაიონების და იმიერკარპატეპის უკრაინის ოკუპაცია.
9 ნოემბერი - დაიღუპა (ცემისგან დაკითხვის დროს) საბჭოთა კავშირის მარშალი ვ.კ. ბლუხერი.
9-10 ნოემბრის ღამეს გერმანიაში მოხდა ებრაელთა მასობრივი დარბევები, რომლებიც ისტორიაში შევიდა, როგორც „ბროლის ღამე“.
21 ნოემბერი - დახვრიტეს ცნობილი პოეტი ბორის კორნილოვი.
27 დეკემბერი - გადასაგზავნ პუნქტში ვლადივოსტოკში გარდაიცვალა ოსიპ მანდელშტამი.
1957 წ.
30 იანვარი - აშშ-ს კონგრესის წარმომადგენელთა პალატამ პრეზიდენტ ეიზენჰაუერს მიანიჭა უფლება მის შეხედულებისამებრ გამოიყენოს ამერიკის შეიარაღებული ძალები ახლო და შუა აღმოსავლეთში
17 მარტი - ავიაკატასტროფაში დაიღუპა ფილიპინების პრეზიდენტი რამონ მაგსაისაი
31 მაისი - დიდმა ბრიტანეთმა წყნარ ოკეანეში საშობაო კუნძულის რაიონში განახორციელა ბირთვული აფეთქება.
19 ივნისი - სკკპ ცკ-ის პრეზიდიუმმა ნ.ს. ხრუშჩოვი გადააყენა სკკპ ცკ-ის პირველი მდივნის თანამდებობიდან. სსრკ-ს ხელმძღვანელობაში მოხდა განხეთქილება.
22 ივნისი - სკკპ ცკ-ის პლენუმმა გააუქმა გადაწყვეტილება ნ.ს. ხრუშჩოვის სკკპ ცკ-ის პირველი მდივნის თანამდებობიდან გადაყენების შესახებ
27 აგვისტო - სსრკ-მ განაცხადა, რომ ის ფლობს შორი მოქმედების საკონტინენტთაშორისო მრავალსაფეხურიან ბალისტიკურ რაკეტას, რომელსაც შეუძლია ბირთვული მუხტის გადაცემა მსოფლიოს ნებისმიერ წერტილში.
25 სექტემბერი - აშშ-ში განახორციელეს რაკეტის „ატლასის“ წარუმატებელი გაშვება
27 სექტემბერი - იუგოსლავიაში გამოცხადდა მილოვან ჯილასის მომავალი სასამართლო პროცესის შესახებ, რომელიც ბრალდებულია „მტრულ პროპაგანდაში“.
29 სექტემბერი - კიშტიმის ავარია (ასევე ცნობილია, როგორც აღმოსავლეთ ურალის რადიოაქტიური კვალი).
12 ოქტომბერი - რეაბილიტირებულია (მეორე განაჩენით) სტეპან ნეკრაშევიჩი, ბელორუსი მეცნიერი-ლინგვისტი და საზოგადოებრივი მოღვაწე, ბელორუსული კულტურის ინსტიტუტის (ამჟამად ბელარუსის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემია) შექმნის ინიციატორი და პირველი თავმჯდომარე.
3 ნოემბერი - გაშვებულია კოსმოსური ხომალდი „თანამგზავრი 2“ ბორტზე ძაღლით სახელად ლაიკა. ორივე გაშვება შესრულდა საერთაშორისო გეოფიზიკური წლის ფარგლებში.
30 ნოემბერი - ჯაკარტაში შეთქმულებმა გრანატები ასრულეს ინდონეზიის პრეზიდენტის სუკარნოს მანქანას. პრეზიდენტი არ დაზარალებულა.
1979 წ.
7 იანვარი - ვიეტნამის ჯარმა ჩამოაგდო პოლ პოტის რეჟიმი კამბოჯაში.
16 იანვარი - ირანის პროვინციაში ხორასანი მოხდა შვიდბალიანი მიწისძვრა რიხტერის სკალით.
29 იანვარი - ბრანდა ანა სოენსერმა მოაწყო სროლა ცეცხლსასროლი იარაღიდან Grover Cleveland Elementary School-ში სან-დიეგოში, კალიფორნია, აშშ, მოკლა ორი მასწავლებელი და დაჭრა 8 სტუდენტი.
17 თებერვალი - 16 მარტი - ჩინეთ-ვიეტნამის ომი.
17 თებერვალი - უდაბნო სახარაში 30 წუთის განმავლობაში მოდიოდა თოვლი.
26 თებერვალი - მოხდა მზის დაბნელება. მზის სრული დაბნელების ნახვა შეიძლებოდა კანადის ჩრდილოეთით.
28 მარტი - მოხდა ავარია ატომურ ელექტროსადგურზე ტრი-მაილ აილენდი, აშშ.
1 მაისი - გრენლანდიამ მიიღო თვითმმართველობის უფლება.
11 ივლისი - ამერიკული ორბიტალური სადგური სკაილები ჩავარდა ინდოეთის ოკეანეში.
11 აგვისტო- დნეპროძერჯისნკის (უკრაინა) საჰაერო სივრცეში მოხდა ორი სამგზავრო თვითმფრინავის ტუ-134ა-ს შეჯახება. ერთ-ერთი მათგანი ასრულებდა რეისს ტაშკენტი-მინსკი. მის ბორტზე იმყოფებოდა 83 ადამიანი, მათ შორის უზბეკთა გუნდის „პახტაკორის“ 17 ფეხბურთელი. მეორე ასრულებდა რეისს ჩელიაბინსკიდან კიშინევში 89 მგზავრით და ეკიპაჟის ექვსი წევრით. ყველა დაიღუპა. სასამართლობ დაადგინა, რომ ტრაგედია მოხდა საჰაერო მოძრაობის მართვის ხარკოვის ცენტრის ავიადისპეტჩერების ბრალის გამო.
12 აგვისტო - ბირთვული აფეთქება „კიმბერლიტ-4“, 8,5 კილოტონა.
4 ნოემბერი- თეირანში ამერიკულ საელჩოში შეჭრა.
9 ნოემბერი - 10 წუთის განმავლობაში მსოფლიო იმყოფებოდა ბირთვული ომის პირას ამერიკული სისტემის NORAD კომპიუტერის მუშაობაში მომხდარი შეფერხების გამო.
25 დეკემბერი - საბჭოთა ჯარების შეყვანა ავღანეთში.
27 დეკემბერი - ამინის სასახლის შტურმი, რომლის დროს საბჭოთა სპეციალური დანიშნულების რაზმმა „ალფამ“ მოკლა ავღანეთის პრეზიდენტი ხაფიზულა ამინი.
1980 წ.
2 აგვისტო - მასობრივი მკვლელობა ბოლონიაში, 85 დაღუპული ტერაქტის შედეგად ქალაქ ბოლონიან, იტალია, რკინიგზის სადგურზე.
12 სექტემბერი - სამხედრო გადატრიალება თურქეთში.
22 сентября - ირან-ერაყის ომის დასაწყისი.
2 ოქტომბერი - მოჰამედ ალიმ წააგო ომი ლარი ჰოლმსის წინააღმდეგ ლას-ვეგასში, ნევადას შტატი.
21 ნოემბერი - ტექნოგენური კატასტროგა ტბაზე პენერი.
26 მარტი - რუსეთის პრეზიდენტის არჩევნები. აბსოლუტურმა უმრავლესობა პირველ ტურში ვ.ვ. პუტინმა დააგროვა.
7 მაისი - რუსეთის პრეზიდენტის ვლადიმირ ვლადიმიროვიჩ პიტინის ინაუგურაცია.
2 ივლისი - ჩეჩნეთის მეორე ომი: ტერაქტების სერიის შედეგად დანაღმული სატვირთო მანქანების გამოყენებით დაიღუპა 30-ზე მეტი მილიციონერი და ფედერალური ძალების სამხედრო მოსამსახურეები.
8 აგვისტო - 17 სთ. და 55 წთ. მოხდა ტერაქტი მოსკოვში, მიწისქვეშა გადასასვლელში მეტროს სადგურთან „პუშკინსკაია“ (ტვერსკაიას და ვულვარული წრიულის გზაჯვარედინზე).
12 აგვისტო - ბარენცის ზღვაში კატასტროფა განიცადა ატომურმა წყალქვეშა ნავმა „კურსკმა“.
27 აგვისტო - ხანძარი ოსტანკინოს ტელეკოშკში მოსკოვში. მხოლოდ მომხდარიდან რამდენიმე თვის შემდეგ მოსკოვში ტელემაუწყებლობა სრულად აღდგა.
11 ნოემბერი - ავსტრიის სამთო-სათხილამურო კურორტ კაპრუნზე მატარებელ-ფუნიკულორის აალების შედეგად 155 ადამიანი დაიღუპა.
15 დეკემბერი - გაჩერებულია ჩერნობილის ატომური ელექტროსადგურის მე-3 რეაქტორი.
რუსეთის ფედერაციის პრეზიდენტის ვლადიმირ პუტინის ბრძანებით შეიქმნა ციმბირის ფედერალური ოლქი, რომლის ცენტრი გახდა ნოვოსიბირსკი.
იანვარი - ომის დაწყება მაკედონიაში.
4 მარტი - ავღანეთში თალიბებმა დაიწყეს ბუდას ძველი გიგანტური ქანდაკებების განადგურება. რამდენიმე დღის განმავლობაში თალიბებმა მთლიანად გაანადგურეს ორი ქანდაკება.
23 მარტი - რუსული კოსმოსური სადგური „მირი“ ჩაძირეს წყნარ ოკეანეში ნადისთან (ფუჯი) მახლობლად.
21 ივნისი - მოხდა სრული მზის დაბნელება.
28 ივნისი - გამოძიებაში მყოფი სლობოდან მილოშევიჩი ბელგრადის ციხიდან ჰააგის ციხეში გადაიყვანეს.
9 აგვისტო - სამხედროებმა მოჰამედ ბაკარის (Mohamed Bacar) ხელმძღვანელობით ხელში ჩაიგდეს ძალაუფლება კუნძულ ანჟუანზე (კომორის კუნძულები).
11 სექტემბერი - მოხდა ყველაზე მასშტაბური ტერაქტი ამერიკის შეერთებულ შტატებში. განადგურდა მსოფლიო სავაჭრო ცენტრი, დაიღუპა დაახლოებით სამი ათასი ადამიანი.
4 ოქტომბერი - უკრაინული საჰაერო თავდაცვის სწავლების დროს ყირიმის პოლიგონიდან გაშვებულმა რაკეტამ ჩამოაგდო რუსული ავიაკომპანია „ციმბირის“ სამგზავრო თვითმფრინავი „ტუ-154“. შედეგად დაიღუპა 78 ადამიანი - რუსეთის და ისრაელის მოქალაქეები.
7 ოქტომბერი - აშშ-მ დაიწყო სამხედრო ოპერაცია ავღანეთში.
12 ნოემბერი - თვითმფრინავის "Airbus A300" ავიაკატასტროფა პირდაპირ ნიუ-იორკის კვინსის რაიონში. დაიღუპა 265 ადამიანი.
18 დეკემბერი - ძლიერი ხანძარი წმინდა იოანე ღვთისმეტყველის ტაძარში, რომელიც მდებარეობდა ნიუ-იორკში მანჰეტენის ზედა ნაწილში.
ძირითადი მახასიათებლები
საშუალო მანძილი დედამიწიდან 1,496×1011 მ (8,31 სინათლის წუთი)
ხილული ვარკვლავური სიდიდე (V) 26,74m [1]
აბსოლუტური ვარსკვლავური სიდიდე 4,83m [1]
სპექტრალური კლასი G2V
ორბიტის პარამეტრები
მანძილი გალაქტიკის ცენტრიდან ~2,5×1020 მ (სინათლის წელი)
მანძილი გალაქტიკის სობრტყიდან ~4,6×1017 მ (48 სინათლის წელი)
გალაქტიკის ბრუნვის პერიოდი 2,252,50×108 წელი
სიჩქარე ~2,2×105 მ/წ [2]
(ორბიტაზე გალაქტიკის ცენტრის გარშემო) 2×104 მ/წ (მეზობელ ვარსკვლავებთან შედარებით)
ფიზიკური მახასიათებლები
საშუალო დიამეტრი 1,392×109 მ [1]
(დედამიწის 109 დიამეტრი)
ეკვატორიული რადიუსი 6,955×108 მ [3]
ეკვატორის წრეწირის სიგრძე 4,379×109 მ [3]
გაბრტყელება 9×106
ზედაპირის ფართობი 6,088×1018 მ² [3]
(დედამიწის ფართობების)
მოცულობა 1,4122×1027 მ³ [3]
(დედამიწის მოცულობა)
მასა 1,9891×1030 კგ [1]
(დედამიწის მასა)
საშუალო სიმკვრივე 1409 კგ/მ³ [3]
აჩქარება ეკვატორზე 274,0 მ/წ² [1] (27,94 g)
მეორე კოსმიური სიჩქარე (ზედაპირისთვის) 617,7 კმ/წ [3]
(55 დედამიწის)
ზედაპირის ეფექტური ტემპერატურა 5515 C° [1]
გვირგვინის ტემპერატურა ~ C°
ბირთვის ტემპერატურა ~ C° [1]
ნათება 3,846×1026 ვტ [1]
~3.75x1028 ლმ
სიკაშკაშე 2,009x107 ვტ/მ²/საშ
ბრუნვის მახასიათებლები
ბრუნვის სიბრტყის დახრილობა 7,25° [1]
(ეკლიპტიკის სიბრტყის მიმართ 67,23°
(გალაქტიკის სიბრტყის მიმართ)
ჩრდილოეთ პოლუსის პირდაპირი ასვლა [4]
286,13° (19 სთ 4 წთ. 30 წამი)
ჩრდილო პოლუსის დახრილობა +63,87°
გარე ხილული ფენების ბრუნვის სიდერიული პერიოდი (16°-ს განედზე) 25,38 დღე [1]
(25 დღე 9 სთ 7 წთ 13 წამი) [4]
(ეკვატორზე) 25,05 დღე [1]
(პოლუსებთან) 34,3 დღე [1]
გარე ხილული ფენების ბრუნვის სიჩქარე (ეკვატორზე) 7284 კმ/სთ
ფოტოსფეროს შემადგენლობა
წყალბადი 73,46 %
ჰელიუმი 24,85 %
ჟანგბადი 0,77 %
ნახშირბადი 0,29 %
რკინა 0,16 %
გოგირგი 0,12 %
ნეონი 0,12 %
აზოტი 0,09 %
სილიციუმი 0,07 %
მაგნიუმი 0,05 %
 |
| Add caption |
Комментариев нет:
Отправить комментарий
Will be revised