გრძნობების ნეირონები: რას ჰგავს შეყვარებული მამაკაცის ტვინი

 

გრძნობების ნეირონები: რას ჰგავს  შეყვარებული მამაკაცის  ტვინი

https://ria.ru/20180308/1515893534.html

მოსკოვი, 8 მარტი — რია ნოვოსტი, ტატიანა პიჩუგინა.  ბევრი მკვლევარი ცდილობდა სიყვარულის ქიმიური და ბიოლოგიური მიზეზების პოვნას, მაგრამ მხოლოდ ამერიკელმა ანთროპოლოგმა კინსის ინსტიტუტიდან ჰელენ ფიშერმა (Helen Fisher)  შეძლო ამ გრძნობის რეალურად ფოტოგრაფირება, უფრო სწორად იმისა,  თუ როგორ აისახება ის ადამიანის ტვინში. რომელი სფეროს ნეირონები მართავენ სიყვარულს, ამის შესახებ იხილეთ რია ნოვოსტის მასალაში.

რა არის სიყვარული? ბევრს უჭირს ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა, რაც გასაკვირი არ არის, რადგან შეყვარებული გრძნობების მთელ რიგს განიცდის, რომლებიც ამასთანავე მუდმივად იცვლება. ის მორცხვია ვნების საგნის თანდასწრებით, უჭირს ლაპარაკი, გული აჩქარებით უცემს, მუცლის ქვედა ნაწილში უცნაური სითბო ეღვრება. ის ემოციურად დამოკიდებულია, ამიტომ, საყვარელი ადამიანის გულისთვის, მზად არის შეცვალოს ყოველდღიური ჩვევები, ცხოვრებისეული პრიორიტეტები, ბევრ რამეზე უარი თქვას, სიცოცხლეც კი არ დაიშუროს. სიყვარულს თან ახლავს ვნება, ძლიერი სექსუალური მიზიდულობა, ასევე სხვა ადამიანის დაუფლების, სხვის ხელყოფისაგან დაცვის სურვილი (ამ ქცევას ეჭვიანობას ვუწოდებთ). შეყვარებული თავისი კერპით არის შეპყრობილი, მისი თავიდან ამოგდება არ შეუძლია. ყველა ეს გრძნობა და მდგომარეობა უნებურად ჩნდება, მათი კონტროლი შეუძლებელია.

როგორ გვიყვარდება? ამაზე ერთიანი პასუხი არ არსებობს. პარტნიორის არჩევის პროცესზე გავლენას ახდენს მრავალი სოციალური და ბიოლოგიური ფაქტორი. ფასდება ყველაფერი: ცხოვრებისეული და ესთეტიკური ღირებულებები, ეთნიკური ფაქტორი, სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობა, განათლებისა და ინტელექტის დონე, იუმორის გრძნობა, ზოგადი პოლიტიკური და სოციალური მიზნები, ფინანსური სტაბილურობა. ხშირად უყვარდებათ ისინი, ვინც მათ ერთ-ერთ მშობელს ან მეგობარს ჰგავს. ასევე მნიშვნელოვანია გარეგნობა და ტემპერამენტი, რაც, მკვლევარების აზრით, განისაზღვრება ოთხი ჰორმონის - ტესტოსტერონების, დოფამინის, სეროტონინის, ოქსიტოცინის ან ვაზოპრესინის დონის მიხედვით.

სიყვარულის სკანირება

მეცნიერები უარს აცხადებენ სიყვარულის კლასიფიცირებაზე, როგორც დაავადებასა ან დამოკიდებულებაზე, რომელიც საჭიროებს მკურნალობას. როგორც ჰელენ ფიშერს მიაჩნია, სულ ტყუილად. მან შეისწავლა ასობით შეყვარებულისა და დაქორწინებული წყვილის ტვინის მდგომარეობა ფუნქციური მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიის გამოყენებით - მოწყობილობის, რომელიც იძლევა რეალურ დროში ნეირონების აქტიური უბნების გადაღების საშუალებას. აღმოჩნდა, რომ სიყვარული ააქტიურებს ტვინის ე.წ დოფამინურ სისტემას.

დოფამინი, ანუ ბედნიერების ჰორმონი, ტვინში დიდი რაოდენობით წარმოიქმნება, როდესაც ადამიანი განიცდის სიამოვნებას, მაგალითად, სექსის დროს ან გემრიელი საკვების მიღებისას. ტვინი იყენებს ამ ჰორმონს სიხარულის მდგომარეობის დასამახსოვრებლად. ის იწყებს ყურადღების კონცენტრაციის პროცესს მიზნებსა და მოტივაციაზე, სურს კიდევ ერთხელ განიცადოს სასიამოვნო განცდა.

დოფამინის სისტემა აკონტროლებს ჩვენს მოძრაობებს, ენდოკრინული, გულ-სისხლძარღვთა და საჭმლის მომნელებელი სისტემების მუშაობას, გავლენას ახდენს მადაზე, მონაწილეობს ჯილდოს ეფექტის წარმოქმნაში, ნარკოტიკული და ალკოჰოლური დამოკიდებულების ფორმირებაში, აგრეთვე არაქიმიური ხასიათის დამოკიდებულებებში (შოპინგი, კომპიუტერული და აზარტული თამაშები).

ეს სისტემა მოიცავს ტვინის რამდენიმე განყოფილებას, რომელთაგან მთავარია შუა ტვინის ვენტრალური გარსი. იქ ხდება ადამიანში დოფამინის სინთეზირება, რომელიც განიცდის შეყვარების მწვავე ფაზას. ჰორმონი გიბიძგებთ ფოკუსირებას ვნების ობიექტზე, იწვევს ენერგიის, ძლიერი ემოციების მოზღვავებას და ურთიერთსიყვარულის მიღწევის სურვილს.

მიმდებარე ბირთვი ჯილდოს სისტემის კიდევ ერთი განყოფილებაა. „ის აქტიურია ბედნიერ შეყვარებულებში ან უარყოფილებში. ის ასევე აქტიურია ნებისმიერი დამოკიდებულების, ქიმიურის თუ ქცევითის შემთხვევაში, მიუთითებს, რომ რომანტიკული სიყვარული ასევე არის დამოკიდებულება, მშვენიერი, თუ ყველაფერი კარგად არის, და საშინელი, როდესაც გრძნობები უპასუხოა“, - კომენტარს უკეთებს მისი მუშაობის შედეგებს სპეციალურად რია ნოვოსტისთან ინტერვიუში ჰელენ ფიშერი.

მან შეისწავლა დაქორწინებულ წყვილთა ტვინი, რომლებიც ერთად ცხოვრობდნენ ბედნიერად საშუალოდ 21 წლის განმავლობაში. „მათ ჯერ კიდევ აქტიური აქვთ შუა ტვინის ვენტრალური გარსი, რომელიც უკავშირდება რომანტიკულ გრძნობას და პარტნიორისადმი ღრმა ერთგულების გრძნობებს, - განმარტავს ფიშერი. - ამ წყვილებს ასევე აქვთ აქტიური ვენტრალური პალიდუმი, რომელიც პასუხისმგებელია ბედნიერების გრძნობაზე“.

ფიშერმა თავისი კვლევა შეაჯამა მრავალ სამეცნიერო სტატიასა და წიგნში. მონოგრაფია „რატომ გვიყვარს: ჭეშმარიტი სიყვარულის ბუნება და ქიმია“ რუსულად 2013 წელს გამოიცა, ხოლო 2016 წელს გამოვიდა წიგნის მეორე გამოცემა „Anatomy of Love: a Natural History of Mating, Marriage, and Why We Stray“ („სიყვარულის ანატომია: შეჯვარების, ქორწინების ბუნებრივი ისტორია და რატომ ვცდებით სწორ გზას“).

რა აქვს საერთო სიყვარულსა და ტანჯვას

ძლიერი რომანტიკული მიზიდულობა 12-18 თვე გრძელდება. ამ პერიოდში „რომეო“ ცდილობს დაინახოს თავისი საყვარელი ადამიანი, რათა ტვინმა ჯილდოთ დოფამინი მიიღოს. დაახლოებით მერვე თვეს ვნებას უერთდება მეორე გრძნობა - მიჩვევა. ეს აშკარა ხდება, როდესაც პროცესში ერთვება ვენტრალური პალიდუმი. ამ შემთხვევაში შუა ტვინის ვენტრალური ლორწოვანი გარსის აქტივობა და მიმდებარე ბირთვი არსად ქრება. ორივე გრძნობა, ფიშერის აზრით, ხელს უწყობს წყვილის შექმნას.

თუ ადამიანი იტანჯება უპასუხო სიყვარულის გამო, მაშინ, გარდა შუა ტვინის ვენტრალური ლორწოვანი გარსის და მიმდებარე ბირთვის გააქტიურებისა, მას „აენთება“ ორბიტოფრონტალური/პრეფრონტალური ქერქი, რომელიც პასუხისმგებელია ვნებიან სურვილზე და დამოკიდებულებაზე, აგრეთვე კუნძულოვანი ქერქი და წინა დაკბილული ფასცია, რომელიც დაკავშირებულია ფიზიკურ ტკივილთან და ტანჯვასთან. ასევე აქტიურია მიჯაჭვულობის გრძნობის წარმომქმნელი ვენტრალური პალიდიუმი.

წარუმატებლობის შემდეგ ადამიანი სიყვარულთან ერთად განიცდის უძლიერეს ფიზიკურ და ფსიქოლოგიურ ტანჯვას, გაბრაზებას, მატულობს არტერიული წნევა, აჩქარებულია გულისცემა, ითრგუნება იმუნური სისტემა. შეინიშნება შეყვარების რეციდივები, მორჩილების მდგომარეობა, სასოწარკვეთილების და გულგატეხილობის პერიოდები, აპათია და დეპრესია. ის შეიძლება გარდაიცვალოს გულის შეტევის ან ინსულტის შედეგად.

მონოგამიის  ბუნება

არქეოლოგიურ მტკიცებულებებზე დაყრდნობით, ფიშერი და მისი კოლეგები თვლიან, რომ სიყვარული წარმოიშვა 4,4 მილიონი წლის წინ არდიპითეკებში, ავსტრალოპითეკების წინამორბედებში, საიდანაც მოგვიანებით წარმოიშვნენ ადამიანები. ზოგიერთი მეცნიერი თვლის, რომ არდიპითეკები შეიძლება მონოგამები ყოფილიყვნენ, ანუ ისინი ქმნიდნენ წყვილებს შთამომავლობის გასაჩენად. ეს ქცევა ევოლუციურად მომგებიანი იყო აფრიკის ტყეებსა და სავანებში მცხოვრები ჰომინიდებისთვის. ფიშერი რომანტიკულ სიყვარულს მონოგამიას უკავშირებს.

მონოგამია გავრცელებულია ბევრ ძუძუმწოვარსა და ფრინველში. მაგალითად, მშვენიერი მემინდვრიები მთელი ცხოვრება ერთ პარტნიორთან არიან. მდედრში სასიყვარულო ექსტაზის დროს ტვინის მიმდებარე ბირთვში ოქსიტოცინის სინთეზირება ხდება, ხოლო მამრებში ვენტრალურ პალიდუმში - ვაზოპრესინის გამომუშავება. ტვინის ეს ნაწილები, ისევე როგორც ადამიანებში, პასუხისმგებელის ჯილდოზე, მოტივაციაზე აირჩიონ გარკვეული პარტნიორი, გამოხატონ ერთგულება და შედეგად შექმნან წყვილი.

მაგრამ პრობლემა ის არის, რომ მონოგამია არ არის ერთადერთი სტრატეგია, რომელიც ხელს უწყობს ნაყოფიერებას. პოლიგამია და პრომისკუიტეტი (ღალატი) ასევე ხელს უწყობს გამრავლებას. ღალატი ცხოველთა სამეფოში თითქმის ისევე გავრცელებულია, როგორც ერთგულება. მონოგამი მომღერალი ფრინველების 180 სახეობიდან მხოლოდ 10 პროცენტია მეწყვილის ერთგული. შეერთებულ შტატებში ორივე სქესის მეუღლეთა 30-50 პროცენტს ურთიერთობა ოჯახის გარეთ ჰქონდა. 

მ.ვ. ლომონოსოვის სახელობის მოსკოვის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ბიოლოგიის ფაკულტეტის ანთროპოლოგიის კათედრის დოცენტი სტანისლავ დრობიშევსკი თვლის, რომ ადამიანებისთვის ტიპიურია არა სუფთა, არამედ სერიული (თანმიმდევრული) მონოგამია. ეს ის შემთხვევაა, როდესაც ადამიანი თავისი ცხოვრების განმავლობაში ქმნის რამდენიმე სხვადასხვა წყვილს.

სიყვარულის მეთოდები

ძლიერი რომანტიკული სიყვარულის გრძნობები აღაგზნებს ტვინის განყოფილებებს, რომლებიც პასუხისმგებელია ჯილდოზე და გამოიმუშავებენ დოფამინს. იგივე განყოფილებები მონაწილეობენ სხვადასხვა დამოკიდებულების წარმოქმნაში, და თუ სიყვარული ასევე განიხილება როგორც დამოკიდებულება, ჩვენ გველოდება ნათელი მომავალი.

ჰელენ ფიშერს მოჰყავს მონაცემები, რომ სიყვარული ამსუბუქებს მძიმე დამოკიდებულების მქონე ადამიანების მდგომარეობას, მაგალითად, მათი, ვინც ღამითაც კი ეწევა სიგარეტს. ექიმებს შეუძლიათ შეიმუშაონ სიყვარულზე დაფუძნებული თერაპიული მეთოდები დამოკიდებულ ადამიანთა  დასახმარებლად, რადგან ორივე მდგომარეობა იყენებს ტვინის ერთსა და იმავე უბნებს. სიყვარულით შეიძლება განიკურნოს ძლიერი მწუხარება და სხვა სერიოზული მდგომარეობა. მეორეს მხრივ, იმ თვალსაზრისის გათვალისწინებით, რომ სიყვარული არის ევოლუციის მონაპოვარი, იურისტებმა შეიძლება განსხვავებული კვალიფიცირება მისცენ იმ ქმედებებს, რომელსაც იწვევს ორმხრივი ან უპასუხო სიყვარული.

===

===

ყველა ადამიანი უმაღლესი დონის მხატვრად იბადება.

ჩვენი სული ჩვენი მშვენიერი, ბრწყინვალე გამჩენის ფუნჯია.

ჩვენი ცხოვრება კი - ტილო.

თქვენ ძალიან კონკრეტული მიზეზით იყავით შექმნილი, არ აქვს მნიშვნელობა, რა ადგილია ეს, თქვენი „ოჯახიც“ კი ცდილობს თქვენს დარწმუნებას სიბრძნეში.

ყველაფერში, რაც შექმნილია, არ არსებობს შენი მსგავსი სული. თქვენ ფრიად განსაკუთრებული ხართ. მნიშვნელოვანი.

თქვენ შექმნილი ხართ, რათა გარკვეული ხვედრი დაგეკისროთ.

თქვენ შექმნილი ხართ იმისთვის, რომ იყოთ ვიღაც... რაღაც, რაც სხვას არ შეუძლია. გააკეთოთ ის, რაც სხვას არ შეუძლია.

მაგრამ, რამდენად მნიშვნელოვანი ხარ რეალურად. ამიტომ შეგქმნათ თქვენ წყარომ.

თქვენში არის რაღაც, რაც გათავისუფლებას ელოდება. ამ გაუთავებელ ქმნილებას რომ გაუზიაროს.

ის მწიფდება თქვენს გულში. თქვენს ვეებერთელა გულში ვნების ალია.

თქვენს სულს საიდუმლოებები აქვს, რომლის გამხელაც სურს. სამყაროს საიდუმლოებები. ღვთაებრივი საიდუმლოებები.

გახდი ძალიან მშვიდი და ღრმად ჩაეშვი შენში არსებულ ამ შემოქმედებით ცეცხლში.

დაუსვით კითხვები ისევ და ისევ, ძალიან ჩუმად, შიგნით:

 „რა არის ჩემი მიზანი? რატომ მე ვიყავი სპეციალურად შექმნილი? რა არის ჩემი უმაღლესი ხვედრი? როგორ შემიძლია გამოვხატო ის, რომ ჩემს ირგვლივ მთელი ეს მშვენიერი ქმნილება აღვადგინო? ”

სამყარო გიპასუხებთ, როგორც ის, ვინც შექმნა იგი, და თქვენ.

თქვენ გისმენთ და ხელმძღვანელობას გიწევთ ყველაზე წმინდა ყოფნა. თქვენში და ყველაფერში, რასაც წააწყდებით.

თქვენ ხართ ინსტრუმენტი, რომლის დახმარებითაც ის სიმფონიზირებას უწევს თავის შედევრს.

თქვენი წარმოსახვა და კრეატიულობა არის Magnum opus. ამ დიდ ხელოვანთან ერთად თქვენ ქმნით უსაზღვრო საოცრებათა ქსოვილს.