„ირიბად გამოხედვის“ ტექნიკა. ჰეტერონორმატიული წესრიგის კრიტიკა (რედაქტორი

„ირიბად გამოხედვის“  ტექნიკა. ჰეტერონორმატიული წესრიგის  კრიტიკა (რედაქტორი)  ირინა გრადინარი

სტატიების კრებული

წიგნის აღწერა

კრებული შედგება მსოფლიოს ისეთი წამყვანი თეორეტიკოსების უკვე კანონიკური ტექსტებისგან გენდერულ და ქვირ თეორიაში, როგორიცაა ჯუდიტ ბატლერი, ჯეკ ჰალბერსტამი, რაივენ კონელი და ლი ედელმანი. ეს ტექსტები რუსულ ენაზე პირველად გამოქვეყნდა. მათ ავსებს ერიკ ფასენის სოციოკულტურული მიმოხილვა საფრანგეთში გენდერული კვლევების განვითარების შესახებ. სტატიებს აერთიანებს ჰეტერონორმატიული წესრიგის ახლებური გააზრების იდეა, რომელიც დეცენტრალიზებულია ე.წ. ირიბი გამოხედვის საშუალებით, როგორ შეიძლება „ქვირი“-ს თარგმნა, როდესაც საქმე ეხება მის ანალიტიკურ პოტენციალს. ავტორები აანალიზებენ ქვირისა და ჰეტერონორმატიული სუბიექტების ფორმირებას, მათი სურვილებისა და მბრძანებლური ურთიერთობების გენეზიზს, რომლებისგანაც განუყოფელია ნებისმიერი საგნის არსი, კერძოდ, საუბარია ჰეტერო- და ჰომოსექსუალობის კონსტიტუციურ ურთიერთქმედებაზე, ლესბოსურ სუბიექტებზე, მასკულინობაზე მამაკაცების გარეშე, მასკულინობის იერარქიულ სისტემაზე პატრიარქალურ საზოგადოებაში და დასავლურ კულტურაში ბავშვობის იდეოლოგიურ აპროპრიაციაზე. ტექსტებს წინ უძღვის ქვირის განვითარების სოციალურ-პოლიტიკური და თეორიული მიმოხილვა.

=========================

ედმუნდ ჰუსერლი - ფენომენოლოგია

ფენომენოლოგია - ნიშნავს ახალ, დესკრიპციულ ფილოსოფიურ მეთოდს, რომლის საფუძველზე გასული საუკუნის დასაწყისში ჩამოყალიბდა:

1) აპრიორული ფსიქოლოგიური მეცნიერება, უზრნუველმყოფი ერთადერთი მყარი საფუძვლისა, რომელზეც შეიძლება აიგოს მკაცრი ემპირიული ფსიქოლოგია; 

2) უნივერსალური ფილოსოფია, რომელსაც შესწევს უნარი აღგვჭურვოს ინსტრუმენტებით ყველა მეცნიერების სისტემატური გადახედვისთვის.

1. ფენომენოლოგიური ფსიქოლოგია

თანამედროვე ფსიქოლოგია, როგორც მეცნიერება „ფსიქიურის“ შესახებ სივრცობრივ-დროით რეალობათა კავშირში საკუთარ მასალად განიხილავს იმას, რაც სამყაროში EGO-ს სახით არსებობს, ანუ, როგორც „აღმქმელი“ (განმცდელი, მოფიქრალი, მხედველი და ა.შ.), როგორც უნარებისა და ჩვევების მქონე. და ვინაიდან ფსიქიური უბრალოდ მოცემულია, როგორც ადამიანთა და ცხოველთა არსებობის განსაზღვრული შრე, ფსიქოლოგია შესაძლოა ანთროპოლოგიის ან ზოოლოგიის განშტოებად იქნას განხილული. მაგრამ ცხოველური სამყარო ფიზიკური რეალობის ნაწილია, ეს უკანასკნელი კი [წმინდა] ბუნებისმეტყველების საკითხს წარმოადგენს. შესაძლებელია ასეთ შემთხვევაში საკმარისად მკაფიოდ გავმიჯნოთ ფსიქიური ფიზიკურისაგან, რათა [წმინდა] ბუნებისმეტყველების პარალელურად წმინდა ფსიქოლოგია შევქმნათ?

[რასაკვირველია, განსაზღვრული ხარისხით წმინდად ფსიქოლოგიური კვლევა შესაძლებელია. მას უნდა ვუმადლოდეთ ფსიქიურის ძირითად ცნებებს], რომლებიც უმეტესწილად ფსიქოფიზიკურ ტერმინებს წარმოადგენენ.

მაგრამ მანამ, სანამ გადავწყვეტდეთ საკითხს წმინდა ფსიქოლოგიის განვითარების შესახებ, ნათელი უნდა მოვფინოთ ფსიქოლოგიური ცდისა და ფსიქოლოგიურ მონაცემთა თავისებურ მახასიათებლებს, რომლებსაც იგი წარმოადგენს. ბუნებრივია, რომ ჩვენ საკუთარ უშუალო გამოცდილებას მივმართავთ. მაგრამ ფსიქიურის აღმოჩენა რაიმეში სხვაგვარად არ შეგვიძლია, თუ არ „რეფლექსიის“ გზით ანუ მოცემული მითითების დამახინჯებით. ჩვენ მიჩვეულები ვართ ყურადღების ფოკუსირება მოვახდინოთ საგნებზე, აზრებსა და ფასეულობებზე, მაგრამ არა განცდის ფსიქიურ აქტზე, რომელშიც ხდება მათი გაცნობიერება. ეს აქტი რეფლექსიის გზით ვლინდება. რეფლექსიის განხორციელების საშუალებას კი ნებისმიერი გამოცდილება გვაძლევს. საგნების, ფასეულობების, მიზნებისა და დამხმარე საშუალებების ნაცვლად ჩვენ იმ სუბიექტურ გამოცდილებას განვიხილავთ, რომელშიც ისინი „ვლინდება“. ეს „მოვლენები“ არსობრივად ფენომენებია, რომლებიც საკუთარი ბუნებით მათ ობიექტთა „შესახებ ცნობიერებაა“, მიუხედავად იმისა, რეალურია თუ არა თავად ობიექტები. ყოველდღიური სასაუბრო ენა ამ შეფარდებითობას კონსტრუქციაში იპყრობს: მე ვფიქრობდი რაღაცის შესახებ, მე რაღაცის შემეშინდა და ა.შ. ფენომენოლოგიური ფსიქოლოგია საკუთარ სახელწოდებას იღებს „ფენომენებიდან“, რომელთა ფსიქოლოგიურ ასპექტთან აქვს მას საქმე; „ინტენციონალურის“ ცნება სქოლასტიკიდანაა ნასესხები, რათა ფენომენთა არსებითად შეფარდებითი ხასიათი ყოფილიყო ხაზგასმული. ყოველი ცნობიერება „ინტენციონალურია“.

არარეფლექტურ ცნობიერებაში ჩვენ „მიმართული“ ვართ ობიექტებისკენ, ჩვენ მათ „ინტენდირებას“ ვახდენთ. რეფლექსია მას ხედავს, როგორც იმანენტურ პროცესს, რომელიც ნებისმიერი სახის განცდისთვის არის დამახასიათებელი, თუმცაღა უსასრულოდ მრავალფეროვანი ფორმით. აცნობიერებდე რაიმეს - არ ნიშნავს ფლობდე მას ცნობიერებაში. ყველა ფენომენს საკუთარი ინტენციონალური სტრუქტურა გააჩნია, რომლის ანალიზი გვიჩვენებს, რომ ის წარმოადგენს მუდმივად განშლად სისტემას ინდივიდუალურად ინტენციონალური და ინტენციონალურად დაკავშირებული კომპონენტებისა. მაგალითად, კუბის აღქმაში ჩანს რთული და სინთეზირებული ინტენცია: კუბის „წარმოჩენის“ უწყვეტი ვარიაციები თვალთახედვის კუთხიდან გამომდინარე, და „პერსპექტივის“ შესაბამისი განსხვავებები, ასევე განსხვავება „წინა ნაწილსა“, რომელიც მოცემულ მომენტში ხილულია და „უკანა ნაწილს“ შორის, რომელიც მოცემულ მომენტში უხილავია და ამგვარად რამდენადმე „განუსაზღვრელი“ რჩება, მაგრამ რომელიც იმავდროულად იმავე უფლებით ითვლება არსებულად. ამ მოვლენა-ასპექტთა სხვადასხვა „ნაკადებსა“ და მათი სინთეზის ხერხზე დაკვირვება გვიჩვენებს, რომ თითოეული ფაზა და ინტერვალი უკვე არის რაღაცის „შესახებ ცნობიერება“. ამასთან, ახალი ფაზების წარმოშობა არც ერთი წამით არ არღვევს მთლიანი ცნობიერების ერთიანობას, ფაქტიურად იგი ერთი და იმავე ობიექტის ცნობიერებად რჩება. აღქმის მიმდინარეობის ინტენციონალურ სტრუქტურას თავისი არსობრივი ტიპიკა გააჩნია, [რომელიც გარდუვალად უნდა იქნას განხორციელებული თავისი სირთულით. Husserliana, Bd. IX, Haag, 1962], თუნდაც ფიზიკური საგნის უბრალო აღქმა იყოს საჭირო. ხოლო თუ ერთი და იგივე ობიექტი სხვადასხვა მოდუსებში იქნება მოცემული, თუ ის მოცემულია წარმოსახვაში, მოგონებაში ან როგორც რეპროდუქცია, მისი ყველა ინტენციონალური ფორმა ხელახლა კვლავ განმეორდება, თუმცა მათი ხასიათი შეიცვლება იმასთან მიმართებით, რასაც ისინი აღქმაში წარმოადგენდნენ, რათა ახალ მოდუსებთან მოვიდნენ შესაბამისობაში. იგივეა მართებული ყველა სახის ფსიქიური განცდისთვის. შეხედულება, შეფასება, სწრაფვა - არც ისინი წარმოადგენენ ცნობიერებაში შესაბამისი შეხედულებების, შეფასებების, მიზნებისა და საშუალებების მხოლოდ ფლობას, არამედ მსგავსი სახით წარმოადგენენ განცდებს, რომლებიც ინტენციონალური ნაკადისგან შედგება, თითოეული - საკუთარი მდგრადი ტიპის შესაბამისად.

ფენომენოლოგიური ფსიქოლოგიის უნივერსალური ამოცანა მდგომარეობს ინტენციონალურ განცდათა ტიპებისა და ფორმების სისტემატურ შესწავლაში, ასევე მათი სტრუქტურის რედუქციაში პირველად ინტენციებამდე და ამ გზით ფსიქიურის ბუნების შესწავლასა, ისევე, როგორც სულიერი ცხოვრების წვდომაში.

ცხადია, რომ ასეთ კვლევათა მნიშვნელობა საკმაოდ გასცდება ფსიქოლოგის საკუთარი სულიერი ცხოვრების შეცნობის ფარგლებს. ფსიქიური ცხოვრება ჩვენ გადაგვეშლება არა მხოლოდ თვითშემეცნებაში, არამედ სხვათა გამოცდილებითაც. ეს უკანასკნელი წყარო ჩვენ ოდნავ იმაზე მეტს გვაძლევს, ვიდრე მხოლოდ გაორმაგებაა იმისა, რასაც ჩვენ საკუთარ ცნობიერებაში ვპოულობთ, რადგან იგი აყალიბებს განსხვავებას „საკუთარსა“ და „სხვისას“ შორის, რასაც ჩვენ განვიცდით და, ამდენად, ჩვენ „საზოგადოების ცხოვრების“ მახასიათებლებს გადაგვიშლის. შესაბამისად, შემდეგი ამოცანა, რომელიც ფენომენოლოგიური ფსიქოლოგიის წინაშე დაისმება - იმ ინტენციების აღმოჩენაა, რომელთაგან „საზოგადოების ცხოვრება“ შედგება.

2. ფენომენოლოგიურ-ფსიქოლოგიური და ეიდეტური რედუქციები

ფენომენოლოგიური ფსიქოლოგია მოიცავს საკუთარი „მე“-ს გამოცდილების შესწავლას, ხოლო მის საფუძველზე სხვათა გამოცდილებისა, ისევე, როგორც საზოგადოების გამოცდილების. თუმცა ჯერ კიდევ არ არის ცნობილი, შესაძლებელია თუ არა იგი სხვადასხვა სახის მინარევებისაგან თავისუფალი იყოს, შესაძლებელია თუ არა საკუთარი „მე“-ს წმინდა გამოცდილებისა და წმინდად ფსიქიური მონაცემების მიღება. ბრენტანოს მიერ ინტენციონალობის, როგორც ფსიქიურის ძირითადი თვისების აღმოჩენის შემდეგაც კი ეს სირთულე დაფარული იყო ფსიქოლოგებისთვის [ფენომენოლოგიური ფსიქოლოგიის შესაძლებლობებთან მიმართებით]. ფსიქოლოგი საკუთარ გამოცდილებას ყოველთვის „გარეშე“ გამოცდილებასა და გარეფსიქიურ რეალიებთან კავშირში აღმოაჩენს. გამოცდილებით გარედან მოცემული არ ეკუთვნის ინტენციონალურ „შინაგან ცხოვრებას“, თუმცა თავად გამოცდილება ეკუთვნის მას, როგორც გარეშეს გამოცდილება. ფენომენოლოგმა, რომელსაც მხოლოდ ფენომენების დაფიქსირება და მხოლოდ საკუთარი „ცხოვრების“ შეცნობა სურს, ეპოქეს პრაქტიკას უნდა მიჰყოს ხელი. მან აკრძალვა უნდა დაადოს ყოველ ობიექტურ „პოზიციას“ და უარი თქვას ყველა შეხედულებაზე, რომელიც ობიექტურ სამყაროს ეხება. გამოცდილება თავისთავად იგივე დარჩება, როგორიც იყო, ამ სახლის, ამ სხეულის, მთლიანად ამ სამყაროს გამოცდილებად, მისთვის დამახასიათებელი რომელიმე სახით. შეუძლებელია აღწეროთ რაიმე ინტენციონალური განცდა, თუნდაც ის „ილუზორული“ იყოს, თავის თავთან დაპირისპირებული შეხედულების განცდით და ა.შ., იმის აღწერის გარეშე, რაც, როგორც ასეთი არსებობს განცდაში შემეცნების ობიექტის სახით.

ჩვენი უნივერსალური ეპოქე, როგორც ჩვენ ვამბობთ, სამყაროს ბრჭყალებში სვამს, გამორიცხავს მას (რომელიც აქ მხოლოდ არის) სუბიექტის მხედველობის არედან, რომელიც მის ადგილას წარმოიდგენს ამგვარად და ამგვარად შეხედულებით-აზრით-შეფასებით განცდილ-აღქმულგახსენებულ-გამოხატულ სამყაროს, როგორც ასეთის, „ბრჭყალებში მოქცეულ“ სამყაროს. არა სამყაროს ან მის ნაწილს ვამჩნევთ, არამედ სამყაროს „აზრს“. ფენომენოლოგიური გამოცდილების სფეროში შესაღწევად უნდა განვდგეთ ობიექტებისგან, რომლებიც ბუნებრივ მოცემულობად გვევლინება, მათი გამოვლენის მოდუსთა მრავალფეროვნების, „ბრჭყალებში მოქცეული“ ობიექტებისკენ.

ფენომენების, წმინდად ფსიქიურისადმი ფენომენოლოგიური რედუქცია ორ დონეს საჭიროებს. პირველი - განცდის ყოველი ობიექტური „პოზიციის“ სისტემატური და რადიკალური ეპოქე, როგორც ცალკეულ ფენომენთა განხილვასთან, ისე სულიერი ცხოვრების სტრუქტურის მთლიანობასთან მიმართებით. მეორე - მაქსიმალურად სრული ფიქსაცია, შეცნობა და აღწერა იმ მრავალფეროვანი „მოვლენებისა“, რომლებიც უკვე არა „ობიექტებს“, არამედ „აზრის“ „ერთეულებს“ წარმოადგენენ. ამგვარად, ფენომენოლოგიურ აღწერას ორი მიმართულება აქვს: პოეტური ანუ განცდის აქტის აღწერა, და ნოემატური, ანუ აღწერა „იმისა, რაც განცდილია“. ფენომენოლოგიური გამოცდილება ერთადერთია, რომელსაც შესაძლოა „შინაგანი“ ეწოდოს ამ სიტყვის სრული გაგებით; მის განხორციელებას საზღვრები პრაქტიკულად არ გააჩნია. ხოლო ვინაიდან ობიექტურის „ბრჭყალებში მოთავსება“ და აღწერა იმისა, რაც შემდგომ „გვევლინება“ (“ნოემა“ „ნოეზისში“) შესაძლებელია განხორციელდეს სხვა „მე“-ს ცხოვრების მიმართაც, რომელიც კი შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ, „რედუქციული“ მეთოდი შესაძლოა საკუთარი გამოცდილების სფეროდან სხვა „მე“-თა გამოცდილებაზე გავავრცელოთ. გარდა ამისა, ერთობა, რომლის გამოცდილებას გვანიჭებს ერთიანობის შეგნება, შესაძლოა რედუცირებულ იქნას ინდივიდუალური ცნობიერების არა მხოლოდ ინტენციონალური ველების, არამედ ინტერსუბიექტური რედუქციის მეშვეობით იმისკენაც, რაც მათ აერთიანებს, კერძოდ კი ერთობის ცხოვრების ფენომენოლოგიური ერთიანობისკენ. შინაგანი გამოცდილების ამგვარად გაფართოებული ფსიქოლოგიური კონცეფცია სრულ სისავსეს აღწევს.

თუმცა, გონება მეტს მოიცავს, ვიდრე „ინტენციონალური ცხოვრების“ მრავალფეროვნების ერთობაა მის „აზრობრივ ერთეულთა“ განუყოფელი კომპლექსებით. ინტენციონალური ცხოვრებისგან განუყოფელია „ეგოსუბიექტი“, რომლის შენარჩუნება ხდება, როგორც იდენტური ეგოს ანუ „პოლუსისა“ ყველა ცალკეული ინტენციისა და მათ საფუძველზე ჩამოყალიბებული „მიდრეკილებების“ მიმართ. ამგვარად, ფენომენოლოგიურად რედუცირებული და კონკრეტულად გაცნობიერებული ინტერსუბიექტურობა არის „პიროვნებათა“ „ერთობა“, რომლებიც ინტერსუბიექტურად ცნობიერ ცხოვრებაში იღებენ მონაწილეობას.

ფენომენოლოგიური ფსიქოლოგია შესაძლოა გაწმენდილ იქნას ყველა ემპირიული და ფსიქოფიზიკური მინარევისგან, მაგრამ ამგვარად დაწმენდილს, მას არ ძალუძს „საქმის ვითარების“ წვდომა. ნებისმიერი ჩაკეტილი წრე შეიძლება იქნას განხილული მის „არსთან“, მის ეიდოსთან მიმართებით, ჩვენ კი შეგვიძლია უგულვებელვყოთ ჩვენს ფენომენთა ფაქტიური მხარე და ისინი მხოლოდ „მაგალითების“ სახით გამოვიყენოთ. ჩვენ არ მივაქცევთ ყურადღებას ინდივიდუალურ სულიერ ცხოვრებას და ერთობას იმისათვის, რომ ისინი, მათი „შესაძლო“ ფორმები a priori შევისწავლოთ. ჩვენი მიდგომა „თეორიული“ იქნება, ის ინვარიანტულს ჭვრეტს, სწავლობს ვარიაციებს და ტიპიურ სფეროს a priori ხსნის. ცხადი ხდება ნებისმიერი ფსიქიური ფაქტის ტიპიური თავისებურება. ფსიქოლოგიური ფენომენოლოგია ეიდეტურ ფენომენოლოგიას უნდა ეფუძნებოდეს.

მაგალითად, სხეულთა აღქმის ფენომენოლოგია ვერ იქნება ანგარიში ამა თუ იმ რეალურად მომხდარი ან მოსალოდნელი აღქმების შესახებ, არამედ იქნება ინვარიანტული „სტრუქტურის“ გამოვლენა, ურომლისოდ შეუძლებელია, როგორც სხეულის ცალკეული აღქმა, ისე მათი ურთიერთკავშირის ხანგრძლივობისა. ფენომენოლოგიური რედუქცია გამოავლენს ჭეშმარიტად შინაგანი გამოცდილების ფენომენებს, ხოლო ეიდეტური რედუქცია - ფსიქიური ყოფიერების სფეროს არსობრივ ფორმებს. დღესდღეობით მოითხოვენ, რომ ფილოსოფია ბუნებისმეტყველების სიზუსტეს შეესაბამებოდეს. წარმოადგენდა რა ოდესღაც განუსაზღვრელს, ინდუქციურსა და ემპირიულს, ბუნებისმეტყეველება თავისი თანამედროვე მახასიათებლების წვდომადი ბუნების, როგორც ასეთის, ფორმათა აპრიორულ სისტემას უნდა უმადლოდეს, რომელიც ისეთ დისციპლინებშია განვითარებული, როგორიცაა წმინდა გეომეტრია, მოძრაობის, დროის კანონები და ა.შ. ბუნებისმეტყველებისა და ფსიქოლოგიის მეთოდები სრულიად განსხვავებულია, მაგრამ ეს უკანასკნელი, როგორც პირველი, სიზუსტეს „არსობრივის“ რაციონალიზაციის მეშვეობით აღწევს.

[რასაკვირველია, ფენომენოლოგიური აპრიორი არ არის ფსიქოლოგიის სრული აპრიორი, რადგან ფსიქოფიზიკურ კავშირს, როგორც ასეთს, საკუთარი აპრიორი გააჩნია. თუმცაღა ცხადია, რომ უკანასკნელი აპრიორი გულისხმობს წმინდად ფენომენოლოგიური ფსიქოლოგიის აპრიორის, მეორეს მხრივ კი - ფიზიკური (განსაკუთრებით კი ორგანული) ბუნების წმინდა აპრიორის].

3. ტრანსცენდენტული ფენომენოლოგია

შესაძლოა ითქვას, რომ ტრანსცენდენტული ფილოსოფია დეკარტედან იწყება, ხოლო ფენომენოლოგიური ფსიქოლოგიის სათავეში ლოკი, ბერკლი და იუმი დგანან, თუმცა ისიც უნდა ითქვას, რომ ეს უკანასკნელი თავიდან წარმოიშვა არა როგორც მეთოდი ან დისციპლინა, რომელიც ფსიქოლოგიის მიზანს ემსახურებოდა, არამედ როგორც დეკარტეს მიერ ფორმულირებული ტრანსცენდენტული პრობლემის გადაჭრის მცდელობა. „მეტაფიზიკურ მსჯელობებში“ განვითარებული თემა დომინირებადად დარჩა იმ ფილოსოფიაში, რომელიც მისგან წარმოიქმნა. ამ ფილოსოფიის თანახმად, ნებისმიერი რეალობა და სამყარო მთლიანად, რომელსაც ჩვენ აღვიქვამთ, როგორც არსებულს, შეიძლება ითქვას, არსებობს მხოლოდ ჩვენს საკუთარ წარმოდგენათა შემადგენლის სახით, როგორც რაღაც, გამოთქმული მსჯელობისას ან, უმჯობესი იქნება ვთქვათ, როგორც რაღაც, რამაც შემოწმება გაიარა შემეცნების პროცესში. ეს იმპულსი საკმარისი იყო ტრანსცენდენტული პრობლემის ჩვენთვის ცნობილი ყველა მართლზომიერი და არამართლზომიერი ვარინატისთვის.

დეკარტესეულმა ეჭვმა პირველ რიგში „ტრანსცენდენტული სუბიექტივობა“ აღმოაჩინა, რომლის პირველი კონცეპტუალური დამუშავება იყო მისი Ego Cogito [ვაზროვნებ, მაშასადამე ვარსებობ]. მაგრამ კარტეზიანული ტრანსცენდენტული „Mens” შემდეგ „ადამიანის გონებად“ იქცა, რომლის კვლევას ლოკი შეუდგა; ეს კვლევა, თავის მხრივ, შინაგანი გამოცდილების ფსიქოლოგიად იქცა. ხოლო ვინაიდან ლოკს მიაჩნდა, რომ მის ფსიქოლოგიას ტრანსცენდენტული პრობლემების შემოწვდომა ძალუძდა, სახელდობრ რომელთა გამო შეუდგა იგი კვლევას, ლოკი მცდარი ფსიქოლოგიური ფილოსოფიის დამფუძნებლად იქცა, რომელიც სიცოცხლისუნარიანი იმის გამოისობით აღმოჩნდა, რომ არავის გამოუკვლევია „სუბიექტურის“ ცნება მისი ორმაგი მნიშვნელობით. მაგრამ თუ ტრანსცენდენტულ პრობლემას სათანადოდ დავსვამთ, „სუბიექტურის“ ორაზროვნება ცხადი ხდება, იმავდროულად კი დგინდება, რომ ფენომენოლოგიურ ფსიქოლოგიას საქმე აქვს მის ერთ მნიშვნელობასთან, როდესაც ტრანსცენდენტულ ფენომენოლოგიას - სხვასთან.

წინამდებარე სტატიაში ძირითადი ყურადღება ფენომენოლოგიურ ფსიქოლოგიას ეთმობა, ეს კი ნაწილობრივ იმიტომ ხდება, რომ იგი მოსახერხებელ საფეხურს წარმოადგენს ფილოსოფიაზე გადასასვლელად, ნაწილობრივ კი იმ მიზეზით, რომ ის უფრო ახლოს იმყოფება ყოველდღიურ მიდგომასთან, ვიდრე ტრანსცენდენტული ფენომენოლოგია. ფსიქოლოგია, თავის როგორც ეიდეტურ, ისე ემპირიულ დისციპლინათა ჩარჩოებში - „პოზიტიური“ მეცნიერებაა, მისი „ბუნებრივი მიდგომითა“ და სამყაროთი, როგორც საფუძვლით, საიდანაც მოიპოვებს იგი ყველა თემას, როდესაც ტრანსცენდენტული გამოცდილების რეალიზება რთულია, რადგან ეს „მიღმური“, „არასამყაროული“ გამოცდილებაა. ფენომენოლოგიური ფსიქოლოგია, წარმოადგენს რა შედარებით ახალს და სრულიად ახალს იმ ოდენობით, რითიც ის ინტენციონალურ ანალიზს იყენებს, ღიაა ნებისმიერი პოზიტიური მეცნიერებისთვის. მას კი, ვინც მისი მეთოდი შეისწავლა, რედუქციისა და ანალიზის ფორმალური მექანიზმის მაქსიმალურად მკაცრად გამოყენება მოეთხოვება ტრანსცენდენტულ ფენომენთა აღმოჩენისთვის.

მეორეს მხრივ, ეჭვი არ უნდა შევიტანოთ იმაში, რომ ტრანსცენდენტული ფენომენოლოგია შესაძლებელია ყველა სახის ფსიქოლოგიისგან დამოუკიდებლად ყოფილიყო განვითარებული. ცნობიერების გაორებული მიმართულობის აღმოჩენა რედუქციის ორივე სახის განხორციელებას გულისხმობს. ფსიქოლოგიური რედუქცია არ სცდება ფსიქიურის ფარგლებს ცხოველური სამყაროს რეალობის დონეზე, ვინაიდან ფსიქოლოგია რეალურ არსებობას უწყობს ხელს, და მისი ეიდეტიკაც კი რეალურ სამყაროთა შესაძლებლობებითაა შეზღუდული. მაგრამ ტრანსცენდენტული პრობლემა მიისწრაფის მოიცვას მთელი სამყარო მისი მეცნიერებებით, რათა მთლიანი „დააყენოს ეჭვქვეშ“. დეკარტემ გვაიძულა გვეღიარებინა, რომ სამყარო ჩვენში „იქმნება“ და შიგნიდან ახდენს ჩვენი ჩვევებისა და მიდრეკილებების ფორმირებას. სამყაროს განსაზღვრულად ზოგადი არსი და მის კომპონენტთა განსაზღვრული არსი არის რაღაც, რასაც ჩვენ აღქმის, წარმოდგენის, ცხოვრების შეფასების პროცესში ვაცნობიერებთ, ანუ ეს არის რაღაც, „კონსტრუირებული“ ამა თუ იმ სუბიექტურ გენეზისში.

სამყარო მის განსაზღვრებაში, სამყარო „საკუთარ თავში და თავისთვის“, არსებობს ისე, როგორც არსებობს, იმისგან დამოუკიდებლად, მომიწევს თუ არა მე ან ვინმეს მისი გაცნობიერება. მაგრამ როდესაც ეს ზოგადი სამყარო „გამოვლინდება“ ცნობიერებაში, როდესაც ის სუბიექტურობას დაუკავშირდება, მაშინ მისი ყოფიერება და მისი ყოფიერების საშუალება ახალ განზომილებას იძენენ, იქცევიან რა სრულიად გასაგებად და „პრობლემურად“. სწორედ აქ იქმნება ტრანსცენდენტული პრობლემა; ეს „გამოვლენა“, „სამყაროსჩვენთვის-ყოფიერება“, რომელმაც მნიშვნელობა მხოლოდ „სუბიექტურად“ შეიძლება შეიძინოს, - რა არის იგი? ჩვენ შეგვიძლია სამყაროს „შინაგანი“ ვუწოდოთ, რადგან ის შემეცნებასთან კავშირშია, მაგრამ როგორ ხდება, რომ ეს ფრიად „ზოგადი“ სამყარო, რომლის „იმანენტური“ ყოფიერება იმდენადვე ბუნდოვანია, რამდენადაც ცნობიერება, რომელშიც ის არსებობს, ახერხებს გამოვლინდეს ჩვენს წინაშე თავის „ცალკეულ“ ასპექტთა სრულ მრავალფეროვნებაში, რომელთა განცდა გვარწმუნებს, რომ ასპექტებიც დამოუკიდებლად არსებულ სამყაროს ეკუთვნის? იგივე პრობლემა ეხება ასევე ნებისმიერ „იდეალურ“ სამყაროს, მაგალითად, წმინდა რიცხვების ან „ჭეშმარიტებებისა საკუთარ თავში“. მაგრამ არანაირი არსებობა ან არსებობის საშუალება არ არის მთლიანობაში ნაკლებად გაცნობიერებადი, ვიდრე თავად ჩვენ. თითოეული ცალ-ცალკე და მთლიანობაში ჩვენ, რომელთა ცნობიერებაში სამყარო თავის რეალობას იძენს, წარმოვადგენთ რა ადამიანებს, თავად ვეკუთვნით სამყაროს. არის თუ არა ეს მიზეზი, რომ ჩვენი თავი საკუთარ თავს მივაკუთვნოთ, რათა სამყაროული აზრი და ყოფა შევიძინოთ, რაც ამ სამყაროს ეკუთვნის? ვართ თუ არა ვალდებულები, ვუწოდებთ რა ფსიქოლოგიურ დონეზე საკუთარ თავს ადამიანებს ანუ ფსიქიური ცხოვრების სუბიექტებს, იმავდროულად ტრანსცენდენტულები ვიყოთ საკუთარი თავისა და მთელი სამყაროსადმი, ვიყოთ ცხოვრების შემადგენელი ტრანსცენდენტული სუბიექტები? ფსიქიური სუბიექტურობა, ასეთი „მე“ ან „ჩვენ“, ყოველდღიური გაგებით შესაძლოა განცდილ იქნას, როგორც საკუთარ თავში არსებული ფენომენოლგიურ-ფსიქოლოგიური რედუქციისას, ხოლო ეიდეტური განხილვისას შესაძლოა ფენომენოლოგიური ფსიქოლოგიის საფუძვლად იქცეს. მაგრამ ტრანსცენდენტური სუბიექტურობა, რომელსაც ლექსიკის სიმწირიდან გამომდინარე შეგვიძლია ვუწოდოთ მხოლოდ „მე თავად“ ან „ჩვენ თავად“, ვერ გამოვლინდება ფსიქოლოგიური ან საბუნებისმეტყველო მეცნიერების მეთოდით, რადგან იგი არ წარმოადგენს ობიექტური სამყაროს რაიმე ნაწილს, არამედ ეკუთვნის სუბიექტურ ცნობიერ ცხოვრებას, რომელშიც სამყარო და მთელი მისი შინაარსი შექმნილია „ჩვენთვის“, „ჩემთვის“.

როგორც ადამიანები, რომლებიც სამყაროში ფსიქიურად და სხეულებრივ ვარსებობთ, წარმოვადგენთ „მოვლენებს“ საკუთარი თავისთვის, ნაწილს იმისა, რაც ჩვენ „ავაგეთ“, ნაწილებს „მნიშვნელობებისა“, რომლებიც ჩვენ შევქმენით. შებოჭილი „მე“ და „ჩვენ“ გულისხმობს ფარულ „მე“-სა და „ჩვენ“-ს, რომელთა მიმართ ისინი არსებობენ.

ასეთი ტრანსცენდენტული სუბიექტურობის უშუალო წვდომას ტრანსცენდენტული გამოცდილება გვთავაზობს. ისევე, როგორც ფსიქოლოგიური გამოცდილების შემთხვევაში, ტრანსცენდენტული გამოცდილების სიწმინდის მისაღწევად აუცილებელია რედუქცია. ტრანსცენდენტული რედუქცია შესაძლოა განხილულ იქნას, როგორც ფსიქოლოგიური გამოცდილების რედუქციის გაგრძელება. უნივერსალური ახლა მომდევნო სტადიას აღწევს. ამიერიდან „ფრჩხილებში ჩასმა“ არა მხოლოდ სამყაროზე ვრცელდება, არამედ „სულიერის“ სფეროზეც. ფსიქოლოგი ჩვეულ და მდგრად სამყაროს „სულის“ სუბიექტურობისკენ რედუცირებს, რომელიც თავად წარმოადგენს იმ სამყაროს ნაწილს, რომელშიც ის ბინადრობს. ტრანსცენდენტული ფენომენოლოგი ახდენს ფსიქოლოგიურად უკვე გაწმენდილი სუბიექტურობის რედუცირებას ტრანსცენდენტული ანუ იმ უნივერსალური სუბიექტურობისკენ, რომელიც მასში „სულიერის“ სამყაროსა და შრეს შეადგენს.

მე მეტად აღარ ვაკვირდები ჩემს განცდებს, შთაბეჭდილებებსა და ფსიქოლოგიურ მონაცემებს, რომლებსაც ჩემი ფსიქოლოგიური გამოცდილება აღმოაჩენს: მე ტრანსცენდენტული გამოცდილების კვლევას ვსწავლობ. მე აღარ ვარ დაინტერესებული ჩემი საკუთარი არსებობით. ჩემი ინტერესი ახლა წმინდად ინტენციონალურ ცხოვრებაზეა ფოკუსირებული, სადაც ჩემი რეალური ფსიქოლოგიური გამოცდილება იჩენს თავს. ეს ნაბიჯი აყალიბებს ტრანსცენდენტულ პრობლემას მის რეალურ დონემდე (პრობლემა ტრანსცენდენტული ყოფიერებისა, ცნობიერებასთან მიმართებით). ჩვენ ვალდებულნი ვართ ვაღიაროთ, რომ ცნობიერებისადმი მიმართება ჩვენი სამყაროს არა მხოლოდ აქტუალური თვისება, არამედ, ეიდეტური აუცილებლობის თვალსაზრისით, ყოველი წვდომადი სამყაროს თვისებაა. ფანტაზიაში ჩვენ შეგვიძლია ვცვალოთ ჩვენი რეალური სამყარო, შეგვიძლია გარდავქმნათ იგი სხვად, რომლის წარმოდგენაც ძალგვიძს, მაგრამ იმავდროულად ჩვენ იძულებულნი ვიქნებით, საკუთარი თავიც გარდავქმნათ, მაგრამ საკუთარი თავის გარდაქმნა ჩვენ მხოლოდ სუბიექტურობის ბუნებით განწესებულ საზღვრებში შეგვიძლია. როგორი სამყაროც არ უნდა შექმნას ჩვენმა ფანტაზიამ, ის გარდუვალად იმ სამყაროდ იქცევა, რომელიც შეიძლება გამოცდილებაში მოგვეცეს, დასტურდებოდეს ჩვენი თეორიების სიცხადის საფუძველზე და რომელშიც პრაქტიკულად ვარსებობთ. ტრანსცენდენტული პრობლემა ეიდეტურია. ჩემი ფსიქოლოგიური გამოცდილება, აღქმა, წარმოსახვა და ა.შ. ფორმითა და შინაარსით იმავედ რჩება, რაც ადრე იყო, მაგრამ ახლა მე მათ „სტრუქტურებად“ განვიხილავ, რადგან უშუალოდ ვეჯახები ცნობიერების ზღვრულ სტრუქტურებს.

მსგავსად ნებისმიერი სხვა გააზრებული პრობლემისა, ტრანსცენდენტული პრობლემაც გულისხმობს ეჭვშეუვალ საფუძველს, რომელშიც მისი გადაწყვეტის ყველა საშუალება უნდა იყოს თავმოყრილი. ეს საფუძველი აქ სხვა არაფერია, თუ არა ცნობიერების სუბიექტურობა ზოგადად, რომელშიც შესაძლო სამყარო, როგორც არსებული კონსტიტუირდება. მეორეს მხრივ, რაციონალური მეთოდის თავისთავად ნაგულისხმევი მოთხოვნა იმაში მდგომარეობს, რომ მან ერთმანეთს არ უნდა შეაზავოს ეს უპირობოდ არსებული და დაწესებული საფუძველი იმასთან, რასაც საკუთარ უნივერსალობაში ტრანსცენდენტული პრობლემა კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს. ამ პრობლემურობის სფერო არის სფერო ტრანსცენდენტული გულუბრყვილობისა და შესაბამისად, ის მოიცავს ნებისმიერ შესაძლო სამყაროს, როგორც სამყაროს, უბრალოდ აღებულს საბუნებისმეტყველო გაგებით. ამისდაგვარად, ყველა პოზიტიურმა მეცნიერებამ უნდა გაიაროს ტრანსცენდენტული ეპოქე, ისევე, როგორც მათმა ყველა საგნობრივმა სფერომ და, შესაბამისად, ფსიქოლოგიამ და მთელმა ერთობლიობამ იმისა, რაც ფსიქოლოგიაში ფსიქიურად ითვლება. ჩვენ ტრანსცენდენტულ წრეში აღმოვჩნდებოდით, თუკი პასუხს ტრანსცენდენტულ კითხვაზე ფსიქოლოგიაში დავუწყებდით ძებნას, სულ ერთია, ემპირიულში თუ ეიდეტურ-ფენომენოლოგიურში. სუბიექტურობა და ცნობიერება - აქ ვდგევართ ჩვენ ორობითობის პარადოქსის (მასთან ტრანსცენდენტული კითხვა გვაბრუნებს) წინაშე - მართლაც შეიძლება არ იყოს იგივე სუბიექტურობა და ცნობიერება, რასთანაც აქვს საქმე ფსიქოლოგიას. ფსიქოლოგიური რედუქცია ტრანსცენდენტულით იცვლება. ფსიქოლოგიური „მე“ და „ჩვენ“ იცვლება ტრანსცენდენტული „მე“-თი და „ჩვენ“-ით, რაც ტრანსცენდენტული ცნობიერების სრულ კონკრეტულობაშია გააზრებული. ცხადია, რომ ჩემი ტრანსცენდენტული „მე“ განსხვავდება ბუნებრივი „მე“-საგან, მაგრამ ისე არ უნდა იქნას გაგებული, როგორც მეორე „მე“, რადგან ის მეტად არის განცალკევებული ჩემი ფსიქოლოგიური „მე“-სგან განცალკევების ჩვეულებრივი გაგებით, ვიდრე შეკავშირებულია მასთან შეკავშირების ჩვეულებრივი გაგებით.

ტრანსცენდენტული გამოცდილება ნებისმიერ მომენტში შეიძლება მიდგომის ცვლილების შედეგად უკან, ფსიქოლოგიურ გამოცდილებას დაუბრუნდეს. ამგვარად, ერთი მიდგომიდან მეორეზე გადასვლისას ყალიბდება ეგოს იდენტურობა. ის, რასაც მე ფსიქოლოგიური რეფლექსიისას ვხედავ, როგორც „მე“-ს ობიექტივაციას, ტრანსცენდენტული რეფლექსიისას არის თვითობიექტივაცია ან, შეიძლება ასეც ვთქვათ, ობიექტივაცია ტრანსცენდენტული „მე“-ს მიერ. მხოლოდ ის არ უნდა გამოგვრჩეს მხედველობიდან, რომ ის, რაც გამოცდილების ფსიქოლოგიურ და ტრანსცენდენტულ სფეროებს პარალელურობას ანიჭებს, არის მათი მნიშვნელობის „იდენტურობა“, ხოლო განმასხვავებელია უბრალოდ მიდგომის ცვლილება; ამასთანავე, ცხადი უნდა იყოს, რომ ტრანსცენდენტული და ფსიქოლოგიური ფენომენოლოგიებიც პარალელური იქნება. უფრო მკაცრი ეპოქეს განხორციელებისას ფსიქოლოგიური სუბიექტურობა ტრანსფორმირდება ტრანსცენდენტულად, ხოლო ფსიქოლოგიური ინტერსუბიექტურობა - ტრანსცენდენტულ ინტერსუბიექტურობად. ესაა ის უკანასკნელი პირველსაწყისი, რომლის წყალობით ყველაფერი, რაც ცნობიერების მიერ ტრანსცენდირდება, მათ შორის სამყაროს ნებისმიერი რეალობა, საკუთარი არსებობის აზრს იძენს. ყველა ობიექტური არსებობა თავისი არსით „შეფარედებითია“ და საკუთარ ბუნებას ინტენციათა ერთობას უნდა უმადლოდეს, რომელიც, არის რა ჩამოყალიბებული ტრანცენდენტული კანონების თანახმად, წარმოშობს ცნობიერებას მისი რწმენისა და შეხედულებების ხასიათით.

4. ფენომენოლოგია, უნივერსალური მეცნიერება

ამგვარად, ფენომენოლოგიის განვითარებასთან ერთად სრულყოფას განიცდის ლაიბნიცის მიერ დასახული უნივერსალური ონტოლოგია, ყველა გააზრებადი მეცნიერების უნიფიკაცია და მას ხორცი ესხმება ფენომენოლოგიური მეთოდის ახალ, არადოგმატურ საფუძველზე. ფენომენოლოგია, როგორც მეცნიერება სუბიექტურობისა და ინტერსუბიექტურობისათვის დამახასიათებელი კონკრეტული ფენომენების შესახებ, არის eo ipso [აქედან გამომდინარე] აპრიორული მეცნიერება ყველა შესაძლო არსებობისა და არსებობების შესახებ. ფენომენოლოგიის სფერო უნივერსალურია, რადგან არ არსებობს აპრიორი, რომელიც საკუთარ ინტენციონალურ კონსტიტუირებაზე არ იყოს დამოკიდებული და მასში არ მოიპოვებდეს უნარს წარმოქმნას ჩვევები ცნობიერებაში, რომელსაც ისინი ეცოდინებოდა და ამგვარად რომელიმე აპრიორის ჩამოყალიბება იმ ობიექტურ პროცესს უნდა ავლენდეს, რომლის მეშვეობით ხდება მისი ჩამოყალიბება. როგორც კი აპრიორული დისციპლინები, როგორიც, მაგალითად, მათემატიკური მეცნიერებაა, ფენომენოლოგიის სფეროში ჩაერთვება, მათ აღარ აკნინებენ „პარადოქსები“ და კამათი პრინციპებთან მიმართებით; ის მეცნიერებები კი, რომლებიც აპრიორულად ფენომენოლოგიისგან დამოუკიდებლად იქცნენ, შეძლებენ საკუთარი მეთოდები და წინაპირობები კრიტიკისგან მხოლოდ ფენომენოლოგიაზე დაყრდნობით დაიცვან. რადგან პოზიტიურობის, უპირობო წანამძღვრებზე დაფუძნების თავად პრეტენზია მოწმობს მათი, როგორც განტოტების დამოკიდებულებას იმ უნივერსალური ეიდეტური ონტოლოგიისგან, რომელიც წარმოადგენს კიდეც ფენომენოლოგიას. უნივერსუმის აპრიორულ სტრუქტურათა აღწერის უსასრულო ამოცანა, რაც ყველა ობიექტურობის თავის ტრანსცენდენტულ „საწყისთან“ მიტანი მეშვეობით ხორციელდება, შესაძლოა განხილულ იქნას, როგორც სინამდვილის შესახებ უნივერსალური მეცნიერების აგების ერთ-ერთი ფუნქცია, რომლის ყველა დარგი, მათ შორის, პოზიტიურიც, თავის აპრიორულ საფუძველზე უნდა იდგეს. ამგვარად, ფენომენოლოგიის ჩვენეული საბოლოო დაყოფა ასეთი იქნება: პირველი ფილოსოფიის სახით წარმოდგება ეიდეტური ფენომენოლოგია, ანუ უნივერსალური ონტოლოგია; მეორე ფილოსოფიის სახით - მეცნიერება უნივერსუმის ნამდვილობის ანუ ტრანსცენდენტული ინტერსუბიექტურობის შესახებ [რომელიც მას სინთეტურად მოიცავს].

ამგვარად უფრო დამაჯერებლად აღდგება ფილოსოფიის, როგორც უნივერსალური მეცნიერების ძველი გაგება, ფილოსოფიისა პლატონისა და კარტეზიუსის სულისკვეთებით, რომელიც ცოდნის მთელ ერთობლიობას მოიცავს. ყველა რაციონალურ პრობლემას, ყველა იმ პრობლემას, რომელიც ამა თუ იმ მიზეზით განიხილება, როგორც „ფილოსოფიური“, საკუთარი ადგილი ფენომენოლოგიის ჩარჩოებში აქვს და ტრანსცენდენტული გამოცდილების ანუ ეიდეტური ინტუიციის ზღვრულ წყაროში საკუთარი გადაწყვეტის დამახასიათებელ ფორმასა და საშუალებას აღმოაჩენს. თავად ფენომენოლოგია მისთვის დამახასიათებელ ფუნქციას ტრანსცენდენტული ადამიანური „ცხოვრებისა“ [უნივერსალური თვითმიმართების საშუალებით] წვდება. მას ძალუძს ჩაწვდეს სიცოცხლის პირველად ფორმებს და შეისწავლოს სიცოცხლის პირველადი ტელეოლოგიური სტრუქტურები, ფენომენოლოგია, შეიძლება ითქვას, ადამიანის თვითაღზრდაა, რაც უნივერსალური გონებისათვის ხორციელდება. აღმოაჩენს რა სიცოცხლის საფუძვლებს, ის მართლაც ათავისუფლებს ახალი ცოდნის ნაკადს, რომელიც ერთიანი კაცობრიობის, ნამდვილი და ჭეშმარიტი კაცობრიობის უსაზღვრო იდეისკენაა მიმართული.

მეტაფიზიკური, ტელეოლოგიური, ეთიკური პრობლემები, ფილოსოფიის ისტორიის, მსჯელობის პრობლემები და ყველა მნიშვნელოვანი პრობლემა ზოგადად, ისევე, როგორც მათი შემაერთებელი ტრანსცენდენტული კავშირები, ფენომენოლოგიის შესაძლებლობათა საზღვრებშია.

ფენომენოლოგიური ფილოსოფია ძველბერძნული ფილოსოფიის ძირითადი ტენდენციებისა და დეკარტეს ფილოსოფიის მთავარი მოტივის ოდენ განვითარებას წარმოადგენს. ეს თემები საბოლოოდ არ გამქრალა. ისინი რაციონალიზმად და ემპირიზმად იყოფა, ხოლო კანტის ფილოსოფიისა და გერმანული იდეალიზმის გავლით ჩვენს ყოვლად განუსაზღვრელ დროს აღწევენ. ისინი ხელახლა უნდა შეიქმნას და მეთოდურ და კონკრეტულ გადამუშავებას დაექვემდებაროს. მათ ძალუძთ აღმაფრენა განაცდევინონ მეცნიერებას, რომელსაც საზღვრები არ ექნება.

ფენომენოლოგია ფენომენოლოგებისგან მოითხოვს, რომ მათ უარი თქვან ფილოსოფიურ სისტემათა შექმნაზე ორიენტაციისგან და ჩაერთონ სამუშაოში მარადიული ფილოსოფიისთვის.

======

ედმუნდ ჰუსერლი - ფენომენოლოგია

ფენომენოლოგია - ნიშნავს ახალ, დესკრიპციულ ფილოსოფიურ მეთოდს, რომლის საფუძველზე გასული საუკუნის დასაწყისში ჩამოყალიბდა:

1) აპრიორული ფსიქოლოგიური მეცნიერება, უზრნუველმყოფი ერთადერთი მყარი საფუძვლისა, რომელზეც შეიძლება აიგოს მკაცრი ემპირიული ფსიქოლოგია; 

2) უნივერსალური ფილოსოფია, რომელსაც შესწევს უნარი აღგვჭურვოს ინსტრუმენტებით ყველა მეცნიერების სისტემატური გადახედვისთვის.

1. ფენომენოლოგიური ფსიქოლოგია

თანამედროვე ფსიქოლოგია, როგორც მეცნიერება „ფსიქიურის“ შესახებ სივრცობრივ-დროით რეალობათა კავშირში საკუთარ მასალად განიხილავს იმას, რაც სამყაროში EGO-ს სახით არსებობს, ანუ, როგორც „აღმქმელი“ (განმცდელი, მოფიქრალი, მხედველი და ა.შ.), როგორც უნარებისა და ჩვევების მქონე. და ვინაიდან ფსიქიური უბრალოდ მოცემულია, როგორც ადამიანთა და ცხოველთა არსებობის განსაზღვრული შრე, ფსიქოლოგია შესაძლოა ანთროპოლოგიის ან ზოოლოგიის განშტოებად იქნას განხილული. მაგრამ ცხოველური სამყარო ფიზიკური რეალობის ნაწილია, ეს უკანასკნელი კი [წმინდა] ბუნებისმეტყველების საკითხს წარმოადგენს. შესაძლებელია ასეთ შემთხვევაში საკმარისად მკაფიოდ გავმიჯნოთ ფსიქიური ფიზიკურისაგან, რათა [წმინდა] ბუნებისმეტყველების პარალელურად წმინდა ფსიქოლოგია შევქმნათ?

[რასაკვირველია, განსაზღვრული ხარისხით წმინდად ფსიქოლოგიური კვლევა შესაძლებელია. მას უნდა ვუმადლოდეთ ფსიქიურის ძირითად ცნებებს], რომლებიც უმეტესწილად ფსიქოფიზიკურ ტერმინებს წარმოადგენენ.

მაგრამ მანამ, სანამ გადავწყვეტდეთ საკითხს წმინდა ფსიქოლოგიის განვითარების შესახებ, ნათელი უნდა მოვფინოთ ფსიქოლოგიური ცდისა და ფსიქოლოგიურ მონაცემთა თავისებურ მახასიათებლებს, რომლებსაც იგი წარმოადგენს. ბუნებრივია, რომ ჩვენ საკუთარ უშუალო გამოცდილებას მივმართავთ. მაგრამ ფსიქიურის აღმოჩენა რაიმეში სხვაგვარად არ შეგვიძლია, თუ არ „რეფლექსიის“ გზით ანუ მოცემული მითითების დამახინჯებით. ჩვენ მიჩვეულები ვართ ყურადღების ფოკუსირება მოვახდინოთ საგნებზე, აზრებსა და ფასეულობებზე, მაგრამ არა განცდის ფსიქიურ აქტზე, რომელშიც ხდება მათი გაცნობიერება. ეს აქტი რეფლექსიის გზით ვლინდება. რეფლექსიის განხორციელების საშუალებას კი ნებისმიერი გამოცდილება გვაძლევს. საგნების, ფასეულობების, მიზნებისა და დამხმარე საშუალებების ნაცვლად ჩვენ იმ სუბიექტურ გამოცდილებას განვიხილავთ, რომელშიც ისინი „ვლინდება“. ეს „მოვლენები“ არსობრივად ფენომენებია, რომლებიც საკუთარი ბუნებით მათ ობიექტთა „შესახებ ცნობიერებაა“, მიუხედავად იმისა, რეალურია თუ არა თავად ობიექტები. ყოველდღიური სასაუბრო ენა ამ შეფარდებითობას კონსტრუქციაში იპყრობს: მე ვფიქრობდი რაღაცის შესახებ, მე რაღაცის შემეშინდა და ა.შ. ფენომენოლოგიური ფსიქოლოგია საკუთარ სახელწოდებას იღებს „ფენომენებიდან“, რომელთა ფსიქოლოგიურ ასპექტთან აქვს მას საქმე; „ინტენციონალურის“ ცნება სქოლასტიკიდანაა ნასესხები, რათა ფენომენთა არსებითად შეფარდებითი ხასიათი ყოფილიყო ხაზგასმული. ყოველი ცნობიერება „ინტენციონალურია“.

არარეფლექტურ ცნობიერებაში ჩვენ „მიმართული“ ვართ ობიექტებისკენ, ჩვენ მათ „ინტენდირებას“ ვახდენთ. რეფლექსია მას ხედავს, როგორც იმანენტურ პროცესს, რომელიც ნებისმიერი სახის განცდისთვის არის დამახასიათებელი, თუმცაღა უსასრულოდ მრავალფეროვანი ფორმით. აცნობიერებდე რაიმეს - არ ნიშნავს ფლობდე მას ცნობიერებაში. ყველა ფენომენს საკუთარი ინტენციონალური სტრუქტურა გააჩნია, რომლის ანალიზი გვიჩვენებს, რომ ის წარმოადგენს მუდმივად განშლად სისტემას ინდივიდუალურად ინტენციონალური და ინტენციონალურად დაკავშირებული კომპონენტებისა. მაგალითად, კუბის აღქმაში ჩანს რთული და სინთეზირებული ინტენცია: კუბის „წარმოჩენის“ უწყვეტი ვარიაციები თვალთახედვის კუთხიდან გამომდინარე, და „პერსპექტივის“ შესაბამისი განსხვავებები, ასევე განსხვავება „წინა ნაწილსა“, რომელიც მოცემულ მომენტში ხილულია და „უკანა ნაწილს“ შორის, რომელიც მოცემულ მომენტში უხილავია და ამგვარად რამდენადმე „განუსაზღვრელი“ რჩება, მაგრამ რომელიც იმავდროულად იმავე უფლებით ითვლება არსებულად. ამ მოვლენა-ასპექტთა სხვადასხვა „ნაკადებსა“ და მათი სინთეზის ხერხზე დაკვირვება გვიჩვენებს, რომ თითოეული ფაზა და ინტერვალი უკვე არის რაღაცის „შესახებ ცნობიერება“. ამასთან, ახალი ფაზების წარმოშობა არც ერთი წამით არ არღვევს მთლიანი ცნობიერების ერთიანობას, ფაქტიურად იგი ერთი და იმავე ობიექტის ცნობიერებად რჩება. აღქმის მიმდინარეობის ინტენციონალურ სტრუქტურას თავისი არსობრივი ტიპიკა გააჩნია, [რომელიც გარდუვალად უნდა იქნას განხორციელებული თავისი სირთულით. Husserliana, Bd. IX, Haag, 1962], თუნდაც ფიზიკური საგნის უბრალო აღქმა იყოს საჭირო. ხოლო თუ ერთი და იგივე ობიექტი სხვადასხვა მოდუსებში იქნება მოცემული, თუ ის მოცემულია წარმოსახვაში, მოგონებაში ან როგორც რეპროდუქცია, მისი ყველა ინტენციონალური ფორმა ხელახლა კვლავ განმეორდება, თუმცა მათი ხასიათი შეიცვლება იმასთან მიმართებით, რასაც ისინი აღქმაში წარმოადგენდნენ, რათა ახალ მოდუსებთან მოვიდნენ შესაბამისობაში. იგივეა მართებული ყველა სახის ფსიქიური განცდისთვის. შეხედულება, შეფასება, სწრაფვა - არც ისინი წარმოადგენენ ცნობიერებაში შესაბამისი შეხედულებების, შეფასებების, მიზნებისა და საშუალებების მხოლოდ ფლობას, არამედ მსგავსი სახით წარმოადგენენ განცდებს, რომლებიც ინტენციონალური ნაკადისგან შედგება, თითოეული - საკუთარი მდგრადი ტიპის შესაბამისად.

ფენომენოლოგიური ფსიქოლოგიის უნივერსალური ამოცანა მდგომარეობს ინტენციონალურ განცდათა ტიპებისა და ფორმების სისტემატურ შესწავლაში, ასევე მათი სტრუქტურის რედუქციაში პირველად ინტენციებამდე და ამ გზით ფსიქიურის ბუნების შესწავლასა, ისევე, როგორც სულიერი ცხოვრების წვდომაში.

ცხადია, რომ ასეთ კვლევათა მნიშვნელობა საკმაოდ გასცდება ფსიქოლოგის საკუთარი სულიერი ცხოვრების შეცნობის ფარგლებს. ფსიქიური ცხოვრება ჩვენ გადაგვეშლება არა მხოლოდ თვითშემეცნებაში, არამედ სხვათა გამოცდილებითაც. ეს უკანასკნელი წყარო ჩვენ ოდნავ იმაზე მეტს გვაძლევს, ვიდრე მხოლოდ გაორმაგებაა იმისა, რასაც ჩვენ საკუთარ ცნობიერებაში ვპოულობთ, რადგან იგი აყალიბებს განსხვავებას „საკუთარსა“ და „სხვისას“ შორის, რასაც ჩვენ განვიცდით და, ამდენად, ჩვენ „საზოგადოების ცხოვრების“ მახასიათებლებს გადაგვიშლის. შესაბამისად, შემდეგი ამოცანა, რომელიც ფენომენოლოგიური ფსიქოლოგიის წინაშე დაისმება - იმ ინტენციების აღმოჩენაა, რომელთაგან „საზოგადოების ცხოვრება“ შედგება.

2. ფენომენოლოგიურ-ფსიქოლოგიური და ეიდეტური რედუქციები

ფენომენოლოგიური ფსიქოლოგია მოიცავს საკუთარი „მე“-ს გამოცდილების შესწავლას, ხოლო მის საფუძველზე სხვათა გამოცდილებისა, ისევე, როგორც საზოგადოების გამოცდილების. თუმცა ჯერ კიდევ არ არის ცნობილი, შესაძლებელია თუ არა იგი სხვადასხვა სახის მინარევებისაგან თავისუფალი იყოს, შესაძლებელია თუ არა საკუთარი „მე“-ს წმინდა გამოცდილებისა და წმინდად ფსიქიური მონაცემების მიღება. ბრენტანოს მიერ ინტენციონალობის, როგორც ფსიქიურის ძირითადი თვისების აღმოჩენის შემდეგაც კი ეს სირთულე დაფარული იყო ფსიქოლოგებისთვის [ფენომენოლოგიური ფსიქოლოგიის შესაძლებლობებთან მიმართებით]. ფსიქოლოგი საკუთარ გამოცდილებას ყოველთვის „გარეშე“ გამოცდილებასა და გარეფსიქიურ რეალიებთან კავშირში აღმოაჩენს. გამოცდილებით გარედან მოცემული არ ეკუთვნის ინტენციონალურ „შინაგან ცხოვრებას“, თუმცა თავად გამოცდილება ეკუთვნის მას, როგორც გარეშეს გამოცდილება. ფენომენოლოგმა, რომელსაც მხოლოდ ფენომენების დაფიქსირება და მხოლოდ საკუთარი „ცხოვრების“ შეცნობა სურს, ეპოქეს პრაქტიკას უნდა მიჰყოს ხელი. მან აკრძალვა უნდა დაადოს ყოველ ობიექტურ „პოზიციას“ და უარი თქვას ყველა შეხედულებაზე, რომელიც ობიექტურ სამყაროს ეხება. გამოცდილება თავისთავად იგივე დარჩება, როგორიც იყო, ამ სახლის, ამ სხეულის, მთლიანად ამ სამყაროს გამოცდილებად, მისთვის დამახასიათებელი რომელიმე სახით. შეუძლებელია აღწეროთ რაიმე ინტენციონალური განცდა, თუნდაც ის „ილუზორული“ იყოს, თავის თავთან დაპირისპირებული შეხედულების განცდით და ა.შ., იმის აღწერის გარეშე, რაც, როგორც ასეთი არსებობს განცდაში შემეცნების ობიექტის სახით.

ჩვენი უნივერსალური ეპოქე, როგორც ჩვენ ვამბობთ, სამყაროს ბრჭყალებში სვამს, გამორიცხავს მას (რომელიც აქ მხოლოდ არის) სუბიექტის მხედველობის არედან, რომელიც მის ადგილას წარმოიდგენს ამგვარად და ამგვარად შეხედულებით-აზრით-შეფასებით განცდილ-აღქმულგახსენებულ-გამოხატულ სამყაროს, როგორც ასეთის, „ბრჭყალებში მოქცეულ“ სამყაროს. არა სამყაროს ან მის ნაწილს ვამჩნევთ, არამედ სამყაროს „აზრს“. ფენომენოლოგიური გამოცდილების სფეროში შესაღწევად უნდა განვდგეთ ობიექტებისგან, რომლებიც ბუნებრივ მოცემულობად გვევლინება, მათი გამოვლენის მოდუსთა მრავალფეროვნების, „ბრჭყალებში მოქცეული“ ობიექტებისკენ.

ფენომენების, წმინდად ფსიქიურისადმი ფენომენოლოგიური რედუქცია ორ დონეს საჭიროებს. პირველი - განცდის ყოველი ობიექტური „პოზიციის“ სისტემატური და რადიკალური ეპოქე, როგორც ცალკეულ ფენომენთა განხილვასთან, ისე სულიერი ცხოვრების სტრუქტურის მთლიანობასთან მიმართებით. მეორე - მაქსიმალურად სრული ფიქსაცია, შეცნობა და აღწერა იმ მრავალფეროვანი „მოვლენებისა“, რომლებიც უკვე არა „ობიექტებს“, არამედ „აზრის“ „ერთეულებს“ წარმოადგენენ. ამგვარად, ფენომენოლოგიურ აღწერას ორი მიმართულება აქვს: პოეტური ანუ განცდის აქტის აღწერა, და ნოემატური, ანუ აღწერა „იმისა, რაც განცდილია“. ფენომენოლოგიური გამოცდილება ერთადერთია, რომელსაც შესაძლოა „შინაგანი“ ეწოდოს ამ სიტყვის სრული გაგებით; მის განხორციელებას საზღვრები პრაქტიკულად არ გააჩნია. ხოლო ვინაიდან ობიექტურის „ბრჭყალებში მოთავსება“ და აღწერა იმისა, რაც შემდგომ „გვევლინება“ (“ნოემა“ „ნოეზისში“) შესაძლებელია განხორციელდეს სხვა „მე“-ს ცხოვრების მიმართაც, რომელიც კი შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ, „რედუქციული“ მეთოდი შესაძლოა საკუთარი გამოცდილების სფეროდან სხვა „მე“-თა გამოცდილებაზე გავავრცელოთ. გარდა ამისა, ერთობა, რომლის გამოცდილებას გვანიჭებს ერთიანობის შეგნება, შესაძლოა რედუცირებულ იქნას ინდივიდუალური ცნობიერების არა მხოლოდ ინტენციონალური ველების, არამედ ინტერსუბიექტური რედუქციის მეშვეობით იმისკენაც, რაც მათ აერთიანებს, კერძოდ კი ერთობის ცხოვრების ფენომენოლოგიური ერთიანობისკენ. შინაგანი გამოცდილების ამგვარად გაფართოებული ფსიქოლოგიური კონცეფცია სრულ სისავსეს აღწევს.

თუმცა, გონება მეტს მოიცავს, ვიდრე „ინტენციონალური ცხოვრების“ მრავალფეროვნების ერთობაა მის „აზრობრივ ერთეულთა“ განუყოფელი კომპლექსებით. ინტენციონალური ცხოვრებისგან განუყოფელია „ეგოსუბიექტი“, რომლის შენარჩუნება ხდება, როგორც იდენტური ეგოს ანუ „პოლუსისა“ ყველა ცალკეული ინტენციისა და მათ საფუძველზე ჩამოყალიბებული „მიდრეკილებების“ მიმართ. ამგვარად, ფენომენოლოგიურად რედუცირებული და კონკრეტულად გაცნობიერებული ინტერსუბიექტურობა არის „პიროვნებათა“ „ერთობა“, რომლებიც ინტერსუბიექტურად ცნობიერ ცხოვრებაში იღებენ მონაწილეობას.

ფენომენოლოგიური ფსიქოლოგია შესაძლოა გაწმენდილ იქნას ყველა ემპირიული და ფსიქოფიზიკური მინარევისგან, მაგრამ ამგვარად დაწმენდილს, მას არ ძალუძს „საქმის ვითარების“ წვდომა. ნებისმიერი ჩაკეტილი წრე შეიძლება იქნას განხილული მის „არსთან“, მის ეიდოსთან მიმართებით, ჩვენ კი შეგვიძლია უგულვებელვყოთ ჩვენს ფენომენთა ფაქტიური მხარე და ისინი მხოლოდ „მაგალითების“ სახით გამოვიყენოთ. ჩვენ არ მივაქცევთ ყურადღებას ინდივიდუალურ სულიერ ცხოვრებას და ერთობას იმისათვის, რომ ისინი, მათი „შესაძლო“ ფორმები a priori შევისწავლოთ. ჩვენი მიდგომა „თეორიული“ იქნება, ის ინვარიანტულს ჭვრეტს, სწავლობს ვარიაციებს და ტიპიურ სფეროს a priori ხსნის. ცხადი ხდება ნებისმიერი ფსიქიური ფაქტის ტიპიური თავისებურება. ფსიქოლოგიური ფენომენოლოგია ეიდეტურ ფენომენოლოგიას უნდა ეფუძნებოდეს.

მაგალითად, სხეულთა აღქმის ფენომენოლოგია ვერ იქნება ანგარიში ამა თუ იმ რეალურად მომხდარი ან მოსალოდნელი აღქმების შესახებ, არამედ იქნება ინვარიანტული „სტრუქტურის“ გამოვლენა, ურომლისოდ შეუძლებელია, როგორც სხეულის ცალკეული აღქმა, ისე მათი ურთიერთკავშირის ხანგრძლივობისა. ფენომენოლოგიური რედუქცია გამოავლენს ჭეშმარიტად შინაგანი გამოცდილების ფენომენებს, ხოლო ეიდეტური რედუქცია - ფსიქიური ყოფიერების სფეროს არსობრივ ფორმებს. დღესდღეობით მოითხოვენ, რომ ფილოსოფია ბუნებისმეტყველების სიზუსტეს შეესაბამებოდეს. წარმოადგენდა რა ოდესღაც განუსაზღვრელს, ინდუქციურსა და ემპირიულს, ბუნებისმეტყეველება თავისი თანამედროვე მახასიათებლების წვდომადი ბუნების, როგორც ასეთის, ფორმათა აპრიორულ სისტემას უნდა უმადლოდეს, რომელიც ისეთ დისციპლინებშია განვითარებული, როგორიცაა წმინდა გეომეტრია, მოძრაობის, დროის კანონები და ა.შ. ბუნებისმეტყველებისა და ფსიქოლოგიის მეთოდები სრულიად განსხვავებულია, მაგრამ ეს უკანასკნელი, როგორც პირველი, სიზუსტეს „არსობრივის“ რაციონალიზაციის მეშვეობით აღწევს.

[რასაკვირველია, ფენომენოლოგიური აპრიორი არ არის ფსიქოლოგიის სრული აპრიორი, რადგან ფსიქოფიზიკურ კავშირს, როგორც ასეთს, საკუთარი აპრიორი გააჩნია. თუმცაღა ცხადია, რომ უკანასკნელი აპრიორი გულისხმობს წმინდად ფენომენოლოგიური ფსიქოლოგიის აპრიორის, მეორეს მხრივ კი - ფიზიკური (განსაკუთრებით კი ორგანული) ბუნების წმინდა აპრიორის].

3. ტრანსცენდენტული ფენომენოლოგია

შესაძლოა ითქვას, რომ ტრანსცენდენტული ფილოსოფია დეკარტედან იწყება, ხოლო ფენომენოლოგიური ფსიქოლოგიის სათავეში ლოკი, ბერკლი და იუმი დგანან, თუმცა ისიც უნდა ითქვას, რომ ეს უკანასკნელი თავიდან წარმოიშვა არა როგორც მეთოდი ან დისციპლინა, რომელიც ფსიქოლოგიის მიზანს ემსახურებოდა, არამედ როგორც დეკარტეს მიერ ფორმულირებული ტრანსცენდენტული პრობლემის გადაჭრის მცდელობა. „მეტაფიზიკურ მსჯელობებში“ განვითარებული თემა დომინირებადად დარჩა იმ ფილოსოფიაში, რომელიც მისგან წარმოიქმნა. ამ ფილოსოფიის თანახმად, ნებისმიერი რეალობა და სამყარო მთლიანად, რომელსაც ჩვენ აღვიქვამთ, როგორც არსებულს, შეიძლება ითქვას, არსებობს მხოლოდ ჩვენს საკუთარ წარმოდგენათა შემადგენლის სახით, როგორც რაღაც, გამოთქმული მსჯელობისას ან, უმჯობესი იქნება ვთქვათ, როგორც რაღაც, რამაც შემოწმება გაიარა შემეცნების პროცესში. ეს იმპულსი საკმარისი იყო ტრანსცენდენტული პრობლემის ჩვენთვის ცნობილი ყველა მართლზომიერი და არამართლზომიერი ვარინატისთვის.

დეკარტესეულმა ეჭვმა პირველ რიგში „ტრანსცენდენტული სუბიექტივობა“ აღმოაჩინა, რომლის პირველი კონცეპტუალური დამუშავება იყო მისი Ego Cogito [ვაზროვნებ, მაშასადამე ვარსებობ]. მაგრამ კარტეზიანული ტრანსცენდენტული „Mens” შემდეგ „ადამიანის გონებად“ იქცა, რომლის კვლევას ლოკი შეუდგა; ეს კვლევა, თავის მხრივ, შინაგანი გამოცდილების ფსიქოლოგიად იქცა. ხოლო ვინაიდან ლოკს მიაჩნდა, რომ მის ფსიქოლოგიას ტრანსცენდენტული პრობლემების შემოწვდომა ძალუძდა, სახელდობრ რომელთა გამო შეუდგა იგი კვლევას, ლოკი მცდარი ფსიქოლოგიური ფილოსოფიის დამფუძნებლად იქცა, რომელიც სიცოცხლისუნარიანი იმის გამოისობით აღმოჩნდა, რომ არავის გამოუკვლევია „სუბიექტურის“ ცნება მისი ორმაგი მნიშვნელობით. მაგრამ თუ ტრანსცენდენტულ პრობლემას სათანადოდ დავსვამთ, „სუბიექტურის“ ორაზროვნება ცხადი ხდება, იმავდროულად კი დგინდება, რომ ფენომენოლოგიურ ფსიქოლოგიას საქმე აქვს მის ერთ მნიშვნელობასთან, როდესაც ტრანსცენდენტულ ფენომენოლოგიას - სხვასთან.

წინამდებარე სტატიაში ძირითადი ყურადღება ფენომენოლოგიურ ფსიქოლოგიას ეთმობა, ეს კი ნაწილობრივ იმიტომ ხდება, რომ იგი მოსახერხებელ საფეხურს წარმოადგენს ფილოსოფიაზე გადასასვლელად, ნაწილობრივ კი იმ მიზეზით, რომ ის უფრო ახლოს იმყოფება ყოველდღიურ მიდგომასთან, ვიდრე ტრანსცენდენტული ფენომენოლოგია. ფსიქოლოგია, თავის როგორც ეიდეტურ, ისე ემპირიულ დისციპლინათა ჩარჩოებში - „პოზიტიური“ მეცნიერებაა, მისი „ბუნებრივი მიდგომითა“ და სამყაროთი, როგორც საფუძვლით, საიდანაც მოიპოვებს იგი ყველა თემას, როდესაც ტრანსცენდენტული გამოცდილების რეალიზება რთულია, რადგან ეს „მიღმური“, „არასამყაროული“ გამოცდილებაა. ფენომენოლოგიური ფსიქოლოგია, წარმოადგენს რა შედარებით ახალს და სრულიად ახალს იმ ოდენობით, რითიც ის ინტენციონალურ ანალიზს იყენებს, ღიაა ნებისმიერი პოზიტიური მეცნიერებისთვის. მას კი, ვინც მისი მეთოდი შეისწავლა, რედუქციისა და ანალიზის ფორმალური მექანიზმის მაქსიმალურად მკაცრად გამოყენება მოეთხოვება ტრანსცენდენტულ ფენომენთა აღმოჩენისთვის.

მეორეს მხრივ, ეჭვი არ უნდა შევიტანოთ იმაში, რომ ტრანსცენდენტული ფენომენოლოგია შესაძლებელია ყველა სახის ფსიქოლოგიისგან დამოუკიდებლად ყოფილიყო განვითარებული. ცნობიერების გაორებული მიმართულობის აღმოჩენა რედუქციის ორივე სახის განხორციელებას გულისხმობს. ფსიქოლოგიური რედუქცია არ სცდება ფსიქიურის ფარგლებს ცხოველური სამყაროს რეალობის დონეზე, ვინაიდან ფსიქოლოგია რეალურ არსებობას უწყობს ხელს, და მისი ეიდეტიკაც კი რეალურ სამყაროთა შესაძლებლობებითაა შეზღუდული. მაგრამ ტრანსცენდენტული პრობლემა მიისწრაფის მოიცვას მთელი სამყარო მისი მეცნიერებებით, რათა მთლიანი „დააყენოს ეჭვქვეშ“. დეკარტემ გვაიძულა გვეღიარებინა, რომ სამყარო ჩვენში „იქმნება“ და შიგნიდან ახდენს ჩვენი ჩვევებისა და მიდრეკილებების ფორმირებას. სამყაროს განსაზღვრულად ზოგადი არსი და მის კომპონენტთა განსაზღვრული არსი არის რაღაც, რასაც ჩვენ აღქმის, წარმოდგენის, ცხოვრების შეფასების პროცესში ვაცნობიერებთ, ანუ ეს არის რაღაც, „კონსტრუირებული“ ამა თუ იმ სუბიექტურ გენეზისში.

სამყარო მის განსაზღვრებაში, სამყარო „საკუთარ თავში და თავისთვის“, არსებობს ისე, როგორც არსებობს, იმისგან დამოუკიდებლად, მომიწევს თუ არა მე ან ვინმეს მისი გაცნობიერება. მაგრამ როდესაც ეს ზოგადი სამყარო „გამოვლინდება“ ცნობიერებაში, როდესაც ის სუბიექტურობას დაუკავშირდება, მაშინ მისი ყოფიერება და მისი ყოფიერების საშუალება ახალ განზომილებას იძენენ, იქცევიან რა სრულიად გასაგებად და „პრობლემურად“. სწორედ აქ იქმნება ტრანსცენდენტული პრობლემა; ეს „გამოვლენა“, „სამყაროსჩვენთვის-ყოფიერება“, რომელმაც მნიშვნელობა მხოლოდ „სუბიექტურად“ შეიძლება შეიძინოს, - რა არის იგი? ჩვენ შეგვიძლია სამყაროს „შინაგანი“ ვუწოდოთ, რადგან ის შემეცნებასთან კავშირშია, მაგრამ როგორ ხდება, რომ ეს ფრიად „ზოგადი“ სამყარო, რომლის „იმანენტური“ ყოფიერება იმდენადვე ბუნდოვანია, რამდენადაც ცნობიერება, რომელშიც ის არსებობს, ახერხებს გამოვლინდეს ჩვენს წინაშე თავის „ცალკეულ“ ასპექტთა სრულ მრავალფეროვნებაში, რომელთა განცდა გვარწმუნებს, რომ ასპექტებიც დამოუკიდებლად არსებულ სამყაროს ეკუთვნის? იგივე პრობლემა ეხება ასევე ნებისმიერ „იდეალურ“ სამყაროს, მაგალითად, წმინდა რიცხვების ან „ჭეშმარიტებებისა საკუთარ თავში“. მაგრამ არანაირი არსებობა ან არსებობის საშუალება არ არის მთლიანობაში ნაკლებად გაცნობიერებადი, ვიდრე თავად ჩვენ. თითოეული ცალ-ცალკე და მთლიანობაში ჩვენ, რომელთა ცნობიერებაში სამყარო თავის რეალობას იძენს, წარმოვადგენთ რა ადამიანებს, თავად ვეკუთვნით სამყაროს. არის თუ არა ეს მიზეზი, რომ ჩვენი თავი საკუთარ თავს მივაკუთვნოთ, რათა სამყაროული აზრი და ყოფა შევიძინოთ, რაც ამ სამყაროს ეკუთვნის? ვართ თუ არა ვალდებულები, ვუწოდებთ რა ფსიქოლოგიურ დონეზე საკუთარ თავს ადამიანებს ანუ ფსიქიური ცხოვრების სუბიექტებს, იმავდროულად ტრანსცენდენტულები ვიყოთ საკუთარი თავისა და მთელი სამყაროსადმი, ვიყოთ ცხოვრების შემადგენელი ტრანსცენდენტული სუბიექტები? ფსიქიური სუბიექტურობა, ასეთი „მე“ ან „ჩვენ“, ყოველდღიური გაგებით შესაძლოა განცდილ იქნას, როგორც საკუთარ თავში არსებული ფენომენოლგიურ-ფსიქოლოგიური რედუქციისას, ხოლო ეიდეტური განხილვისას შესაძლოა ფენომენოლოგიური ფსიქოლოგიის საფუძვლად იქცეს. მაგრამ ტრანსცენდენტური სუბიექტურობა, რომელსაც ლექსიკის სიმწირიდან გამომდინარე შეგვიძლია ვუწოდოთ მხოლოდ „მე თავად“ ან „ჩვენ თავად“, ვერ გამოვლინდება ფსიქოლოგიური ან საბუნებისმეტყველო მეცნიერების მეთოდით, რადგან იგი არ წარმოადგენს ობიექტური სამყაროს რაიმე ნაწილს, არამედ ეკუთვნის სუბიექტურ ცნობიერ ცხოვრებას, რომელშიც სამყარო და მთელი მისი შინაარსი შექმნილია „ჩვენთვის“, „ჩემთვის“.

როგორც ადამიანები, რომლებიც სამყაროში ფსიქიურად და სხეულებრივ ვარსებობთ, წარმოვადგენთ „მოვლენებს“ საკუთარი თავისთვის, ნაწილს იმისა, რაც ჩვენ „ავაგეთ“, ნაწილებს „მნიშვნელობებისა“, რომლებიც ჩვენ შევქმენით. შებოჭილი „მე“ და „ჩვენ“ გულისხმობს ფარულ „მე“-სა და „ჩვენ“-ს, რომელთა მიმართ ისინი არსებობენ.

ასეთი ტრანსცენდენტული სუბიექტურობის უშუალო წვდომას ტრანსცენდენტული გამოცდილება გვთავაზობს. ისევე, როგორც ფსიქოლოგიური გამოცდილების შემთხვევაში, ტრანსცენდენტული გამოცდილების სიწმინდის მისაღწევად აუცილებელია რედუქცია. ტრანსცენდენტული რედუქცია შესაძლოა განხილულ იქნას, როგორც ფსიქოლოგიური გამოცდილების რედუქციის გაგრძელება. უნივერსალური ახლა მომდევნო სტადიას აღწევს. ამიერიდან „ფრჩხილებში ჩასმა“ არა მხოლოდ სამყაროზე ვრცელდება, არამედ „სულიერის“ სფეროზეც. ფსიქოლოგი ჩვეულ და მდგრად სამყაროს „სულის“ სუბიექტურობისკენ რედუცირებს, რომელიც თავად წარმოადგენს იმ სამყაროს ნაწილს, რომელშიც ის ბინადრობს. ტრანსცენდენტული ფენომენოლოგი ახდენს ფსიქოლოგიურად უკვე გაწმენდილი სუბიექტურობის რედუცირებას ტრანსცენდენტული ანუ იმ უნივერსალური სუბიექტურობისკენ, რომელიც მასში „სულიერის“ სამყაროსა და შრეს შეადგენს.

მე მეტად აღარ ვაკვირდები ჩემს განცდებს, შთაბეჭდილებებსა და ფსიქოლოგიურ მონაცემებს, რომლებსაც ჩემი ფსიქოლოგიური გამოცდილება აღმოაჩენს: მე ტრანსცენდენტული გამოცდილების კვლევას ვსწავლობ. მე აღარ ვარ დაინტერესებული ჩემი საკუთარი არსებობით. ჩემი ინტერესი ახლა წმინდად ინტენციონალურ ცხოვრებაზეა ფოკუსირებული, სადაც ჩემი რეალური ფსიქოლოგიური გამოცდილება იჩენს თავს. ეს ნაბიჯი აყალიბებს ტრანსცენდენტულ პრობლემას მის რეალურ დონემდე (პრობლემა ტრანსცენდენტული ყოფიერებისა, ცნობიერებასთან მიმართებით). ჩვენ ვალდებულნი ვართ ვაღიაროთ, რომ ცნობიერებისადმი მიმართება ჩვენი სამყაროს არა მხოლოდ აქტუალური თვისება, არამედ, ეიდეტური აუცილებლობის თვალსაზრისით, ყოველი წვდომადი სამყაროს თვისებაა. ფანტაზიაში ჩვენ შეგვიძლია ვცვალოთ ჩვენი რეალური სამყარო, შეგვიძლია გარდავქმნათ იგი სხვად, რომლის წარმოდგენაც ძალგვიძს, მაგრამ იმავდროულად ჩვენ იძულებულნი ვიქნებით, საკუთარი თავიც გარდავქმნათ, მაგრამ საკუთარი თავის გარდაქმნა ჩვენ მხოლოდ სუბიექტურობის ბუნებით განწესებულ საზღვრებში შეგვიძლია. როგორი სამყაროც არ უნდა შექმნას ჩვენმა ფანტაზიამ, ის გარდუვალად იმ სამყაროდ იქცევა, რომელიც შეიძლება გამოცდილებაში მოგვეცეს, დასტურდებოდეს ჩვენი თეორიების სიცხადის საფუძველზე და რომელშიც პრაქტიკულად ვარსებობთ. ტრანსცენდენტული პრობლემა ეიდეტურია. ჩემი ფსიქოლოგიური გამოცდილება, აღქმა, წარმოსახვა და ა.შ. ფორმითა და შინაარსით იმავედ რჩება, რაც ადრე იყო, მაგრამ ახლა მე მათ „სტრუქტურებად“ განვიხილავ, რადგან უშუალოდ ვეჯახები ცნობიერების ზღვრულ სტრუქტურებს.

მსგავსად ნებისმიერი სხვა გააზრებული პრობლემისა, ტრანსცენდენტული პრობლემაც გულისხმობს ეჭვშეუვალ საფუძველს, რომელშიც მისი გადაწყვეტის ყველა საშუალება უნდა იყოს თავმოყრილი. ეს საფუძველი აქ სხვა არაფერია, თუ არა ცნობიერების სუბიექტურობა ზოგადად, რომელშიც შესაძლო სამყარო, როგორც არსებული კონსტიტუირდება. მეორეს მხრივ, რაციონალური მეთოდის თავისთავად ნაგულისხმევი მოთხოვნა იმაში მდგომარეობს, რომ მან ერთმანეთს არ უნდა შეაზავოს ეს უპირობოდ არსებული და დაწესებული საფუძველი იმასთან, რასაც საკუთარ უნივერსალობაში ტრანსცენდენტული პრობლემა კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს. ამ პრობლემურობის სფერო არის სფერო ტრანსცენდენტული გულუბრყვილობისა და შესაბამისად, ის მოიცავს ნებისმიერ შესაძლო სამყაროს, როგორც სამყაროს, უბრალოდ აღებულს საბუნებისმეტყველო გაგებით. ამისდაგვარად, ყველა პოზიტიურმა მეცნიერებამ უნდა გაიაროს ტრანსცენდენტული ეპოქე, ისევე, როგორც მათმა ყველა საგნობრივმა სფერომ და, შესაბამისად, ფსიქოლოგიამ და მთელმა ერთობლიობამ იმისა, რაც ფსიქოლოგიაში ფსიქიურად ითვლება. ჩვენ ტრანსცენდენტულ წრეში აღმოვჩნდებოდით, თუკი პასუხს ტრანსცენდენტულ კითხვაზე ფსიქოლოგიაში დავუწყებდით ძებნას, სულ ერთია, ემპირიულში თუ ეიდეტურ-ფენომენოლოგიურში. სუბიექტურობა და ცნობიერება - აქ ვდგევართ ჩვენ ორობითობის პარადოქსის (მასთან ტრანსცენდენტული კითხვა გვაბრუნებს) წინაშე - მართლაც შეიძლება არ იყოს იგივე სუბიექტურობა და ცნობიერება, რასთანაც აქვს საქმე ფსიქოლოგიას. ფსიქოლოგიური რედუქცია ტრანსცენდენტულით იცვლება. ფსიქოლოგიური „მე“ და „ჩვენ“ იცვლება ტრანსცენდენტული „მე“-თი და „ჩვენ“-ით, რაც ტრანსცენდენტული ცნობიერების სრულ კონკრეტულობაშია გააზრებული. ცხადია, რომ ჩემი ტრანსცენდენტული „მე“ განსხვავდება ბუნებრივი „მე“-საგან, მაგრამ ისე არ უნდა იქნას გაგებული, როგორც მეორე „მე“, რადგან ის მეტად არის განცალკევებული ჩემი ფსიქოლოგიური „მე“-სგან განცალკევების ჩვეულებრივი გაგებით, ვიდრე შეკავშირებულია მასთან შეკავშირების ჩვეულებრივი გაგებით.

ტრანსცენდენტული გამოცდილება ნებისმიერ მომენტში შეიძლება მიდგომის ცვლილების შედეგად უკან, ფსიქოლოგიურ გამოცდილებას დაუბრუნდეს. ამგვარად, ერთი მიდგომიდან მეორეზე გადასვლისას ყალიბდება ეგოს იდენტურობა. ის, რასაც მე ფსიქოლოგიური რეფლექსიისას ვხედავ, როგორც „მე“-ს ობიექტივაციას, ტრანსცენდენტული რეფლექსიისას არის თვითობიექტივაცია ან, შეიძლება ასეც ვთქვათ, ობიექტივაცია ტრანსცენდენტული „მე“-ს მიერ. მხოლოდ ის არ უნდა გამოგვრჩეს მხედველობიდან, რომ ის, რაც გამოცდილების ფსიქოლოგიურ და ტრანსცენდენტულ სფეროებს პარალელურობას ანიჭებს, არის მათი მნიშვნელობის „იდენტურობა“, ხოლო განმასხვავებელია უბრალოდ მიდგომის ცვლილება; ამასთანავე, ცხადი უნდა იყოს, რომ ტრანსცენდენტული და ფსიქოლოგიური ფენომენოლოგიებიც პარალელური იქნება. უფრო მკაცრი ეპოქეს განხორციელებისას ფსიქოლოგიური სუბიექტურობა ტრანსფორმირდება ტრანსცენდენტულად, ხოლო ფსიქოლოგიური ინტერსუბიექტურობა - ტრანსცენდენტულ ინტერსუბიექტურობად. ესაა ის უკანასკნელი პირველსაწყისი, რომლის წყალობით ყველაფერი, რაც ცნობიერების მიერ ტრანსცენდირდება, მათ შორის სამყაროს ნებისმიერი რეალობა, საკუთარი არსებობის აზრს იძენს. ყველა ობიექტური არსებობა თავისი არსით „შეფარედებითია“ და საკუთარ ბუნებას ინტენციათა ერთობას უნდა უმადლოდეს, რომელიც, არის რა ჩამოყალიბებული ტრანცენდენტული კანონების თანახმად, წარმოშობს ცნობიერებას მისი რწმენისა და შეხედულებების ხასიათით.

4. ფენომენოლოგია, უნივერსალური მეცნიერება

ამგვარად, ფენომენოლოგიის განვითარებასთან ერთად სრულყოფას განიცდის ლაიბნიცის მიერ დასახული უნივერსალური ონტოლოგია, ყველა გააზრებადი მეცნიერების უნიფიკაცია და მას ხორცი ესხმება ფენომენოლოგიური მეთოდის ახალ, არადოგმატურ საფუძველზე. ფენომენოლოგია, როგორც მეცნიერება სუბიექტურობისა და ინტერსუბიექტურობისათვის დამახასიათებელი კონკრეტული ფენომენების შესახებ, არის eo ipso [აქედან გამომდინარე] აპრიორული მეცნიერება ყველა შესაძლო არსებობისა და არსებობების შესახებ. ფენომენოლოგიის სფერო უნივერსალურია, რადგან არ არსებობს აპრიორი, რომელიც საკუთარ ინტენციონალურ კონსტიტუირებაზე არ იყოს დამოკიდებული და მასში არ მოიპოვებდეს უნარს წარმოქმნას ჩვევები ცნობიერებაში, რომელსაც ისინი ეცოდინებოდა და ამგვარად რომელიმე აპრიორის ჩამოყალიბება იმ ობიექტურ პროცესს უნდა ავლენდეს, რომლის მეშვეობით ხდება მისი ჩამოყალიბება. როგორც კი აპრიორული დისციპლინები, როგორიც, მაგალითად, მათემატიკური მეცნიერებაა, ფენომენოლოგიის სფეროში ჩაერთვება, მათ აღარ აკნინებენ „პარადოქსები“ და კამათი პრინციპებთან მიმართებით; ის მეცნიერებები კი, რომლებიც აპრიორულად ფენომენოლოგიისგან დამოუკიდებლად იქცნენ, შეძლებენ საკუთარი მეთოდები და წინაპირობები კრიტიკისგან მხოლოდ ფენომენოლოგიაზე დაყრდნობით დაიცვან. რადგან პოზიტიურობის, უპირობო წანამძღვრებზე დაფუძნების თავად პრეტენზია მოწმობს მათი, როგორც განტოტების დამოკიდებულებას იმ უნივერსალური ეიდეტური ონტოლოგიისგან, რომელიც წარმოადგენს კიდეც ფენომენოლოგიას. უნივერსუმის აპრიორულ სტრუქტურათა აღწერის უსასრულო ამოცანა, რაც ყველა ობიექტურობის თავის ტრანსცენდენტულ „საწყისთან“ მიტანი მეშვეობით ხორციელდება, შესაძლოა განხილულ იქნას, როგორც სინამდვილის შესახებ უნივერსალური მეცნიერების აგების ერთ-ერთი ფუნქცია, რომლის ყველა დარგი, მათ შორის, პოზიტიურიც, თავის აპრიორულ საფუძველზე უნდა იდგეს. ამგვარად, ფენომენოლოგიის ჩვენეული საბოლოო დაყოფა ასეთი იქნება: პირველი ფილოსოფიის სახით წარმოდგება ეიდეტური ფენომენოლოგია, ანუ უნივერსალური ონტოლოგია; მეორე ფილოსოფიის სახით - მეცნიერება უნივერსუმის ნამდვილობის ანუ ტრანსცენდენტული ინტერსუბიექტურობის შესახებ [რომელიც მას სინთეტურად მოიცავს].

ამგვარად უფრო დამაჯერებლად აღდგება ფილოსოფიის, როგორც უნივერსალური მეცნიერების ძველი გაგება, ფილოსოფიისა პლატონისა და კარტეზიუსის სულისკვეთებით, რომელიც ცოდნის მთელ ერთობლიობას მოიცავს. ყველა რაციონალურ პრობლემას, ყველა იმ პრობლემას, რომელიც ამა თუ იმ მიზეზით განიხილება, როგორც „ფილოსოფიური“, საკუთარი ადგილი ფენომენოლოგიის ჩარჩოებში აქვს და ტრანსცენდენტული გამოცდილების ანუ ეიდეტური ინტუიციის ზღვრულ წყაროში საკუთარი გადაწყვეტის დამახასიათებელ ფორმასა და საშუალებას აღმოაჩენს. თავად ფენომენოლოგია მისთვის დამახასიათებელ ფუნქციას ტრანსცენდენტული ადამიანური „ცხოვრებისა“ [უნივერსალური თვითმიმართების საშუალებით] წვდება. მას ძალუძს ჩაწვდეს სიცოცხლის პირველად ფორმებს და შეისწავლოს სიცოცხლის პირველადი ტელეოლოგიური სტრუქტურები, ფენომენოლოგია, შეიძლება ითქვას, ადამიანის თვითაღზრდაა, რაც უნივერსალური გონებისათვის ხორციელდება. აღმოაჩენს რა სიცოცხლის საფუძვლებს, ის მართლაც ათავისუფლებს ახალი ცოდნის ნაკადს, რომელიც ერთიანი კაცობრიობის, ნამდვილი და ჭეშმარიტი კაცობრიობის უსაზღვრო იდეისკენაა მიმართული.

მეტაფიზიკური, ტელეოლოგიური, ეთიკური პრობლემები, ფილოსოფიის ისტორიის, მსჯელობის პრობლემები და ყველა მნიშვნელოვანი პრობლემა ზოგადად, ისევე, როგორც მათი შემაერთებელი ტრანსცენდენტული კავშირები, ფენომენოლოგიის შესაძლებლობათა საზღვრებშია.

ფენომენოლოგიური ფილოსოფია ძველბერძნული ფილოსოფიის ძირითადი ტენდენციებისა და დეკარტეს ფილოსოფიის მთავარი მოტივის ოდენ განვითარებას წარმოადგენს. ეს თემები საბოლოოდ არ გამქრალა. ისინი რაციონალიზმად და ემპირიზმად იყოფა, ხოლო კანტის ფილოსოფიისა და გერმანული იდეალიზმის გავლით ჩვენს ყოვლად განუსაზღვრელ დროს აღწევენ. ისინი ხელახლა უნდა შეიქმნას და მეთოდურ და კონკრეტულ გადამუშავებას დაექვემდებაროს. მათ ძალუძთ აღმაფრენა განაცდევინონ მეცნიერებას, რომელსაც საზღვრები არ ექნება.

ფენომენოლოგია ფენომენოლოგებისგან მოითხოვს, რომ მათ უარი თქვან ფილოსოფიურ სისტემათა შექმნაზე ორიენტაციისგან და ჩაერთონ სამუშაოში მარადიული ფილოსოფიისთვის.

В видеоролике показано, как с помощью социальных сетей TikTok, Likee и Kwai общество приучают к клиповому мышлению.

TikTok, Likee и Kwai — практически идентичные социальные сети, каждая из которых ориентирована на создание и просмотр коротких видеороликов, продолжительностью от нескольких секунд до 1 минуты. Наиболее популярна в мире и в нашей стране соцсеть TikTok, которой по официальным данным пользуется более 1 миллиарда человек, в том числе около 7 миллионов из России. Поэтому сегодня поговорим преимущественно о TikTok, но всё сказанное в равной степени будет относиться и к другим аналогичным площадкам.

Как заявляют сами создатели социальной сети, «их миссия - вдохновлять пользователей на творчество и приносить радость». Звучит красиво, но давайте заглянем внутрь и увидим, о каком творчестве идёт речь и кому оно должно приносить радость. 

На основе знакомства с разделами Интересное и Рекомендованное, составим список самых популярных тем:

- одиночные или совместные кривляния под музыку

- челленджи, в которых блогеры выполняют задания

- эмоциональные реакции на разные видеоролики

- исполнение фокусов с применением всевозможных спецэффектов

- короткие юмористические истории

- баловство и дурачество

В названные категории входит 90% всего присутствующего контента. Ещё 10% остаётся на все остальные темы, для которых также характерен развлекательный и крайне поверхностный характер. По сути, ТикТок представляет собой огромную свалку всевозможных глупостей или коротких псевдоинтеллектуальных роликов. 

И такой результат качества «творчества» пользователей вполне закономерен. Ведь сам формат 15-секундного или даже минутного видео во многом определяет содержательную часть сюжета. За отведённое время невозможно дать целостное представление по какой-то теме, что-то серьёзно обсудить, обдумать. Можно лишь надавить на эмоции, эпатировать или завлечь какими-то внешними проявлениями.

Ограничение длительности видеороликов до 15-60 секунд программирует творцов на поверхностное развлекательно-деградационное творчество.

Подробнее в видеоролике...