ფსევდომეცნიერება და პარანორმალური მოვლენები [კრიტიკული აზრი] პლაცებო და ცრურწმენა

ჯონატან სმიტი
ფსევდომეცნიერება და პარანორმალური მოვლენები [კრიტიკული აზრი]
პლაცებო და ცრურწმენა 
ფსიქოლოგმა სკინერმა (B.F. Skinner, 1948) გამოთქვა შემდეგი ვარაუდი: ის ფაქტი, რომ ადამიანებს ზოგჯერ ერთმანეთში ეშლებათ პლაცებო და მკურნალობის არასპეციფიკური ფაქტორები, შეიძლება აიხსნას ოპერანტული პირობითი რეფლექსიის გამომუშავებით. თავად სკინერმა კვლევის მნიშვნელოვანი ნაწილი მოშინაურებულ მტრედებზე ჩაატარა (ხოლო მეორე მსოფლიო ომის დროს მან გამოიგონა „ჭკვიანი ბომბი“, რომელსაც მართავდნენ თვითმკვლელი მტრედები). მოშინაურებული მტრედები ზოგჯერ დემონსტრირებენ უცნაურ განმეორებით ქცევას:  იწყებენ ნისკარტის კაკუნს, ფრთების ბარტყუნს და თავის ტრიალს. სკინერმა აღმოაჩინა, რომ მტრედებს აქვთ თავისებური ცრურწმენა. თუ მტრედი შემთხვევით აკეთებს რაღაცას (ვთქვათ, დაიწყებს ნისკარტით კაკუნს ან ფრთების ფართხალს) უშუალოდ ჭამის წინ, ის დაუკავშირებს ამ ქცევას საჭმელს და შემდგომში გაიმეორებს მას. დროთა განმავლობაში, თუ გავაგრძელებთ წარმოქმნილი ქცევის განმტკიცებას საკვებით, იგი დამკვიდრდება (განვითარდება ოპერანტული პირობითი რეფლექსი). მალე ყველა მტრედი მუდმივად დაიწყებს ნისკარტით კაკუნს, ფრთების ფართხალს ან თაის ტრიალს, თითქოს საჭმელს ელოდება. (რასაკვირველია, მათ არ შეუძლიათ იცოდნენ, რომ საკვები გალიაში  შემთხვევითი გრაფიკით მოაქვთ).
სკინერმა მიიჩნია, რომ მტრედების ასეთი განმეორებითი ქცევა ადამიანთა ცრურწმენის მსგავსია. შემთხვევითი გაძლიერება აიძულებს ადამიანებს დაიჯეროს გარკვეული მიზეზობრივ-შედეგობრივი კავშირი. წარმოიდგინეთ, მაგალითად, რომ გრიპით ხართ დაავადებული. დროთა განმავლობაში ადამიანთა აბსოლუტური უმრავლესობა დაძლევს გრიპს და გამოჯანმრთელდება (ჩვეულებრივ, ამას ერთი-ორი კვირა სჭირდება). დავუშვათ, რომ დაავადების დაწყებიდან ერთი კვირის შემდეგ თქვენ დაიწყეთ ქათმის ბულიონის  ჭამა და შვება იგრძენით. რა თქმა უნდა, ყველაფერი ბუნებრივად ხდება. მაგრამ თქვენ შეგიძლიათ იფიქროთ, რომ ქათმის ბულიონი ბულიონი დაგეხმარათ გრიპისგან განკურნებაში. სკინერის მტრედებიც იქცეოდნენ ისე, თითქოს საკვები ჩნდება ხანგრძლივი კენკვის ან ფრთების ბარტყუნის შედეგად.

https://prochtenie.org/passage/24391


https://popsy.ru/gipnoticheskij_trans_puteshestvie_tuda_i_obratno/

https://domotkn.ru/samoe-interesnoe/416-gipnoticheskij-trans-kak-instrument-v-rukakh-zhulikov.html

https://classicalhypnosis.ru/stati-o-gipnoze/gipnoz-vs-trans.html

https://ltraditionalist.livejournal.com/1050236.html

https://digitall-angell.livejournal.com/439018.html

https://fil.wikireading.ru/46313

https://www.stihi.ru/2018/09/25/3599



https://studfiles.net/preview/593790/
http://www.grandars.ru/college/sociologiya/socialnyy-kontrol-v-obshchestve.html

http://www.strana-oz.ru/2003/2/kultura-kontrolya
https://aif.ru/culture/book/shpionskiy_roman_kak_pasternak_doktora_zhivago_opublikoval

https://radmirkilmatov.livejournal.com/32748.html
https://bookucheba.com/obschaya-sotsiologiya-kniga/kultura-kontrol-21884.html
https://studfiles.net/preview/5424026/page:27/

https://mpra.ub.uni-muenchen.de/66656/

https://studme.org/82128/filosofiya/deviatsiya_sotsialnyy_kontrol

https://marketing.wikireading.ru/46931
http://human.snauka.ru/2013/09/3654
http://web.kpi.kharkov.ua/sp/testovye-zadaniya-tema-7-kultura-kak-sotsialnyj-fenomen/

https://www.dissercat.com/content/gosudarstvenno-tserkovnye-otnosheniya-v-stranakh-zapadnoi-evropy-filosofsko-pravovoi-aspekt

http://cheloveknauka.com/gosudarstvenno-tserkovnye-otnosheniya-v-stranah-zapadnoy-evropy

http://ecsocman.hse.ru/text/19164947


https://studfiles.net/preview/3072575/page:27/

http://yanko.lib.ru/books/cultur/erasov-soc_cult-a.htm

https://philologist.livejournal.com/6476781.html

http://aspirantura.weebly.com/27-10551088108610731083107710841072-108010891090108010851099-1074-109210801083108610891086109210801080-1080-1085107210911095108510861084-108710861079.html

https://blog.cybermarketing.ru/ne-lyubovyu-edinoj-dajdzhest-interesnoj-reklamy-za-fevral/

 http://yanko.lib.ru/books/cultur/erasov-soc_cult-a.htm