სამოქალაქო დაპირისპირება ავტ. გ. მაისურაძე

"ჩვენ ყველანი ერთი სისხლისანი ვართ"
რადიარდ კიპლინგი "მაუგლი"

მე 19 საუკუნის დასასრულს გამოქვეყნდა გერმანელი ფილოსოფოსისა და სოციოლოგიის ფერდინანდ თიონისის, შემგდომში კლასიკურ ნაშრომად ქცეული წიგნი "თემი და საზოგადოება" ( ეს წიგნი ქართულ ენაზე "ერთობა და საზოგადოებაც" მოიხსენიება).
თიონისმა აქ ადამიანთა კოლექტიური თანაარსებობის ეს ორი ძირითადი ფორმა გამიჯნა:
ერთი მხრივ არსებობს თემი (Gemeinschaft) , რომელიც ძირითადად სისხლისა და ადგილმდებარეობის ერთობაზეა დამყარებული და როგორც ნათესაურ, ასევე მენტალურ კავშირს გულისხმობს.
ასეთი კავშირი ადამიანთა ერთნაირი ნორმებითა და წეს-ჩვეულებებით ცხოვრებაში, ერთი მიმართულებით სვლაში გამოიხატება- ანუ ყველა ერთნაირად ფიქრობს, ყველას მსგავსი შეხედულებები და ქცევის ნორმები აქვს, ყველა ერთსა და იმავე "ღვთაებებს" სცემს თაყვანს.

თემი, საბოლოო ჯამში, როგორც ეთნოსის, ასევე , სოციალური გენისა და კასტის საფუძველიცაა, სადაც ერთობის გადამწყვეტი ფაქტორი საერთო წარმომავლობა და წესჩვეულებებია.
მეორე მხრივ, არსებობს საზოგადოება, რომელში გაერთიანებული ადამიანებიც, თემის მსგავსად ერთმანეთის გვერდით ცხოვრობენ, მაგრამ ერთმანეთთან არსობრივად არა გადაბმულები, არამედ ერთმანეთისგან უფრო გამიჯნულები არიან.
"ერთობაში ჩვენს ახლობლებთან ერთად დაბადებიდანვე ვიმყოფებით, მათთან ერთად შეკრულნი უბედურებისა თუ სიხარულის იდუმალი ძაფებით. საზოგადოებაში კი, როგორც უცხოობაში, მივეგმგზავრებით,..საზოგადოებას ადამიანები ერთმანეთს უქმნიან,
მაგრამ ვერავინ შეუქმნის ერთობას სხვა ვინმეს"-
-წერს თიონისი. საზოგადოების წევრები ინდივიდუალურად მოქმედებენ- ყველა თავისთვისაა, და მხოლოდ საჭიროების შემთხვევაში ან რაიმე საერთო მიზნით ერთიანდებიან.

მოკლედ რომ შევაჯამოთ, ერთობა თუ თემი არის "ბუნებრივი" კოლექტივი, რომელიც განსხვავებით საზოგადოებისგან, ინდივიდუალური ნების გამოხატულებით ან ინტერესთა თანხვედრით კი არაა შექმნილი, არამედ იგი ის მზა მოცემულობაა, რომელშიც ადამიანი დაბადებიდანვე ავტომატურად ვარდება და მისი ნაწილი ხდება.
ადამიანს შეუძლია საკუთარი გადაწყვეტილებისა თუ არჩევანის მიხედვით გახდეს ამა თუ იმ საზოგადოების წევრი, მაგრამ არა ერთობისა- ერქმევა მას თემი, ეთნოსი თუ კასტა, რომელსაც იგი საკუთარი წარმომავლობით მიეკუთვნება, იმისგან დამოუკიდებლად, სურს თუ არა მას იყოს ამგვარი კოლექტიური ნიშნით გაერთიანებული და ' ამდენად, გარკვეული კრებითი სახელის მატარებელი . "ქართველი". 'არისტოკრატი", "გლეხი","ინტელიგენტი, ", და ა .შ.
კრებითი სახელებია, რომლებიც ადამიანის არა ინდივიდუალურ თვისებებს, არამედ იმ სტერეოტიპულ წარმოდგენებს გამოხატავენ, რომლებიც ასეთი სტერეოტიპული ნიშნით გაერთიანებულ ადამიანების კოლექტივს მიეწერება.
ანუ არსებობს წინასწარ მოცემული ნიშან თვისებები, რომლებიც როგორც მზა ტანსაცმელი, უნიფრომა ისე ხვდება ადამიანს მთელი ცხოვრების მანძილზე სატარებლად და ამ უნიფორმის მატარებელთა რიგებში დასაჯგუფებლად, უფრო მეტიც ადამიანი თავად ერგება უნიფორმას, იღებს იმ გარეგნობას, რასაც მას მისი ეს სამოსელი აძლევს და რომელსაც , საბოლოო ჯამში, კოლექტიური უფრო კონკრეტულად კი თემური იდენტობა ანუ ერთობა ეწოდება.

( კულტურა ?)

თემურობა, ერთი მხრივ ადამიანს დაცულობის, საკუთარ სახლში ყოფნის განცდასა და ამდენად ერთგვარ ფსიქოლოგიურ კომფორტს უქმნის, როდესაც იგი ნაცნობ, ახლობელ და ამით მისთვის "სანდო" გარემოში იმყოფება.

უმბერტო ეკო ამ განცდის ყველაზე ხშირ გამოხატულებას სრულიად ბანალურ ყოფით სფეროებში ხედავს. ამის საილუსტრაციოდ იგი თავის ერთ თვისებას იხსენებს:
როდესაც ავად ვარ,ყოველთვის მინდა მილანში ვიყო, არა იმიტომ რომ მილანში განსაკუთრებული ექიმები ან საავადმყოფოებია , არამედ, როგორც მილანელს, მშობლიურ და ნაცნობ გარემოში ყოფნა ავადმყოფობის მიმართ შიშს მიმსუქბუქებსო.

ასეთ ვითარებაში ძალიან მარტივი ფსიქოლოგიური მექანიზმი მოქმედებს: ადამიანი, ზოგჯერ ყოველგვარი რაციონალური არგუმენტის საწინააღმდეგოდაც კი, ყველაზე მეტად იმას ენდობა, რაც მისთვის ნაცნობი და ახლობელია, რაც მას, თუნდაც თავისდაუნებურად, შესისხლხორცებული და გათავისებული აქვს. ასეთი თავისებურებებისგან, რომლებიც ინსტიქტის დონეზე ვლინდება, ადამიანის მენტალიტეტი შედგება. ამიტომაც თემი მენტალური და არა მსოლმხედველობრივი ერთობაა. თემის წევრი კი არ ფიქორბს ან აანალიზებს საკუთარ ნამოქმედარს, არამედ ხშირად სრულიად ბრმად ემორჩილება და მიჰყვება საერთო წესებს, მაქსიმალურად ცდილობს, არ დასვას შეკითხვა, არ დაფიქრდეს და დაეჭვდეს იმ სააზროვნო თუ ყოფით ნორმებზე, რომელიც მას მის გაჩენამდე დაწესებული დახვდა და მან ისინი ავტომატურად მიიღო, როგორც თავისთავად ცხადი ჭეშმარიტებები, იგი
ისეთივე უნდა იყოს, როგორიც ყველაა; დაეჭვებამ, დაფიქრებამ, საკუთარი აზრის შექმნამ კი შეიძლება მისი განცალკევება და გარიყვა მოიტანოს..
ერთობა - ესაა მრავალი შესაკრების ჯამი, რომელიც მუდამ ერთს უდრის, შესაბამისად, ამ დიდი ერთიანში გაერთ-იანებულები არ წარმოადგენენ "მთელ რიცხვებს."
ისინი ყოველთვის არასრული ნაწილები არიან, რომელთა გამთლიანებაც მხოლოდ კრებითი სახელითაა შესაძლებელი. მიუხედავად იმისა, რომ თემში მოხვედრა ავტომატურად ხდება და ადამიანის პიროვნული ნების გამოხატვას არ საჭიროებს, მის ინდივიდად ქცევა მას ამ ერთობისგან გაუცხოებას იწვევს, რაც ხშირად პიროვნებასა და თემს შორის მძაფრ კონფლიქტშიც გადაიზრდება. ასეთ დაპირისპირებაში ინდივიდი საკუთარი სოციალური მარცხის ფონზე იბადება : იგი გამოეყოფა ერთობას და მთლიანდება საკუთარ თავთან, იწყებს
დაწესებული ნორმებისა და ქცევის თუ აზროვნების წესების გადასინჯვას, მათ კრიტიკას, უარყოფას, ამის გამო თემი მას სჯის, ართმევს უფლებებს, აძევებს საკუთარი ტერიტორიიდან.
ქართულ კულტურაში ასეთი კონფლიქტის ყველაზე ცნობილი მაგალითია ვაჟა ფშაველას " ალუდა ქეთელაური", სადაც გმირის პირველი დაეჭვების მიზეზი იმპულსურია, რომელიც
წმინდად პიროვნული შთაბეჭდილებიდან მომდინარეობს:
იგი იხიბლება მტრის მტკიცე და შეუპოვარი ხასიათით და მის გვამს მამა -პაპათა მიერ დაწესებული ჩვეულების მიხედვით აღარ შეურაცხყოფს და არ აჭრის მარჯვენა ხელს. ეს კი საკუთარ თემთან პირველ უთანხმოებას წარმოშობს, ასეთი შემთხვევა ალუდას ცნობიერებაში მთელ ჯაჭვურ რეაქციებს აღძრავს და იგი საკუთარ, თემის წესებისგან დამოუკიდებელ აზროვნებას იწყებს.
ამას კი ის ტრადიციების გაცნობიერებამდე და შესაბამისად, გადაფასებამდე მიჰყავს. პირველ რიგში, მას სწორედ მამა- პაპათა წესების ჭეშმარიტებაში შეაქვს ეჭვი, მათ სიყალბეს და ანომალურაბას აფიქსირებს ;'" ვაი, ეგეთას სამართალს, მონათლულს ცოდვა-ბრალითა!"
ალუდაში ჩნდება ინდივიდი, რომელიც წეს-ჩვეულებებს ბრმად კი აღარ ემორჩილება, არამედ
საკუთარ შეხედულებების მიხედვით მოქმედებს.
ამით იგი თემის საყოველთაო წესრიგითან, რომელიც არანაირ ინდივიდუალურ გადახრას არ ითმენს, კონფლიქტში შედის. ინდივიდს თემურ ერთსულოვნებაში ქაოსი და დესტრუქცია შეაქვს, რადგანაც ინდივიდუალური კრიტიკა და წესების გადასინჯვა თემისათვის დამანგრეველია. თემი იმდენად არის ერთობა, რამდენადაც სტატიკურია და ერთ წრეში ბრუნავს, ის აკონსერვებს კოლექტიური იდენტობის განმსაზღვრელ წეს-ჩვეულებებს და მათ ცვალებადობისგან იცავს. ვინც მის ტრადიციებს არ იზიარებს, ვინც განსხვავებულია , საკუთარი
"სახე" აქვს, ავტომატურად, სახიფათო და მტრულ ელემენტად ცხადდება.

ინდივიდუალური აზროვნება ჯოგურ ერთსულოვნებასა და მორჩილებას ვერ ეგუება და თემური ერთობის მთავარ პრინციპს-" ჩვენიანის " და " უცხოს" გამიჯვნის ეჭვის ქვეშ აყენებს:
"ჩვენ ვიტყვით, კაცნი ჩვენა ვართ
/ მარტო ჩვენ გვზრდიან დედანი
/ჩვენა ვსცხოდნებით, ურჯულოთ/
კუპრში მოელით ქშენანი".

ამის საწინააღმდეგოდ თემის 'არგუმენტი" ის წესია, რომლის ლეგიტიმაციაც " წინაპრების" სახელით (" მამით არ მოდის ანდერძი, პაპით და პაპის-პაპითა") ხორციელდება და ის ამყარებს იმ ერთობას, რომელიც განსხვავებული აზრის არქონითა და მამა-პაპათა 'ანდერძისადმი" უსიტყვო მორჩილებით მიიღწევა. ყურადღებამისაქცევია ის, რომ ერთობაში ინდივიდის ადგილი გათვალისწინებული არაა. თემური ლოგიკით , თუ ვინმე ისეთი აღარაა, როგორიც ყველა , ის არ შეიძლება დამოუკიდებლად იყოს მისული ასეთ "სხვანაირობამდე", რამდენადაც თემისათვის ერთეული მხოლოდ კოლექტიური ცნებაა და იგი პიროვნებაზე არ ვრცელდება და მაშასადამე მის უკან რომელიღაც სხვა, უცხო თემია საძიებელი. ასე აღიქმება სრულიად დამოუკიდებელი, საკუთარი განცდებითა და ფიქრით მოტივირებული ნაბიჯი, როდესაც იგი ჯერ უარს ამბობს მოკლული მუცალისთვის მარჯვენის მოკვეთაზე, ხოლოდ შემდეგ მისი ხსოვნისთვის მსხვერპლის შეწირვას ცდილობს. თემის მხრიდან კი ამას ღალატის და სხვა ქვეყნის '"აგენტობის" კვალიფიკაცია ენიჭება :" მოკვეთილ იყოს , სხვა ქვეყნის ცა ღრუბლის შანამზარები".

საზოგადოების დაბადება სამოქალაქო ომის სულიდან

რამდენადაც ძალაუფლების ბერკეტები მთლიანად თემის ხელშია, - თემს რაც სწადია, მას იზამს თავის თემობის წესითა"-ინდივიდის სოციალური მარცხი გარდაუვალია.
ძალაუფლების ფენომენის ერთერთი ყველაზე ცნობილი მკვლევარის, ფილოსოფოსის მიშელ ფუკოს აზრით,წინამოდერნულ საზოგადოებაში,სადაც ძალაუფლების განაწილება მთლიანად წარმომავლობით ( როგორც ნათესაურ, ასევე კასტურ) პრინციპებს ეფუძნება, კოლექტივისგან გარიყვა ადამიანს ყოველგვარ ძალაუფლებას აკარგვინებს და ამით იგი მონის მდგომარეობაში ვარდება, რაც მის სოციალურ სიკვდილს ნიშნავს. მაგრამ ძალაუფლების კოლექტიურ ფორმასთან კავშირის გაწყვეტა აიძულებას ინდივიდს, საკუთარი უფლებების მოპოვებისა და დამკვიდრების სხვა საშუალებები გამონახოს.
ახალი ეპოქა, ანუ "მოდერნი" უუფლებო ან ძალაუფლებაწართმეული ადამიანების ისტორიულ ასპარეზზე გამოჩენით იწყება, რომლებიც ამ უფლების მოპოვებას ბრძოლით ცდილობენ.თუმცა ამ მიზნის მიღწევა ინდივიდუალური ძალისხმევით დაკლებადაა შესაძლებელი, საჭირო ხდება მთელი საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ერთიერთობათა ფორმების რადიკალური შეცვლა. ამიტომაც ადამიანები კოლექტიური ბრძოლის ახალ ფორმას-
საზოგადოებას ქმნიან.რომელიც თავისი პირველადი დანიშნულებით თანამოაზრეთა საბრძოლო გაერთიანებაა. მათი გამაერთიანებელი კი, საერთო წარმომავლობის ნაცვლად, საზოგადოებრივი შეთანხმებაა, რომლის საფუძვლეზეც, საფრანგეთის რევოლუციამ მოქალაქეობის პრინციპი დაამკვიდრა და რომელიც ძალა-უფლების მოქალაქეებზე განაწილებას და მათი ნებით და არა " მამა-პაპათა ანდერძით" ლეგიტიმაციას გულისხმობს.
მსოფლმხედველობრივი თუ იდეოლოგიური ნიშნებით საზოგადოებებში გაერთიანებული ადამიანები. კი უკვე როგორც საკუთარი ქვეყნის, ასევე მთელი სამყაროს საკუთარი შეხედულებების შესაბამისად მოწყობას ცდილობენ, რაც სამოქალაქო დაპირისპირებას წარმოშობს.
ისევ მიშელ ფუკოს აზრი რომ მოვიშველიოთ, საზოგადოების ქმნის პროცესი სამოქალაქო
ომის ფონზე მიმდინარეობს. აქ ტერმინი" სამოქალაქო ომი' პირდაპირი და გადატანითი , მეტაფორული მნიშვნელობითაც უნდა იქნეს გაგებული: ერთი მხრივ ახალი ეპოქის სახელწიფოების უდიდესი ნაწილი გაჩენისთანავე სამოქალაქო ომებსა და რევოლუციებში ჩაეფლო და ამ ომებმა განაპირობა მათი პოლიტიკური თუ სამართლებრივი სახე. ამასთანავე ახალშობილი სამოქალაქო საზოგადოება იმდენად ჰეტეროგენული და ჭრელი აღმოჩნდა , რომ საჭირო გახდა ზესახელმწიფოებრივი და ზესაზოგადოებრივი, ყველა დაპირისპირებული ჯგუფის გამაერთიანებელი ზეინსტიტუციის -ნაციის ანუ ერის გამოგონება.
ლათინური სიტყვა Natio . რომლის მიხედვითაც დასავლური ცივილიზაციის ჰეგემონიის ქვეშ მყოფ სამყაროში ერის ცნება და გაგება ჩამოყალიბდა, თავის პირვანდელი მნიშვნელობით სისხლით მონათსავეთა ტომს, თემს ნიშნავს. ამის საფუძველზე ერი რაოდენობრივად და თვისობრივად გადიდებული თემია, თუმცაკი, თუკი თემი "ბუნებრივი " განვითარებით მიღებული და ადათ-წესებით გამტკიცებული ერთობა იყო, მისი გადიდებული ვარიანტი- ერი მთლიანად ვირტუალური, ხელოვნური სინთეზით გამოყვანილი მეგა-კოლექტივია, რომლის წარმოშობასაც სწორედ ამ ვირტუალური კონსტრუქციის შექმნა უსწრებს წინ და მისი რეალობაში გადმოტანა ხანგრძლივი სამშენებლო პროცესის შედეგია.

მე19 საუკუნეში გაჩენილი ნაციონალიზმები თემურობის პრინციპით ხელმძღვანელობენ: ჯერ იგონებენ და მერე იცავენ საკუთარ გამოგონილ ტრადიციებს, მიჯნავენ "საკუთარს" ,"სხვისგან", თხზავენ ერის " ისტორიას", რომელიც თავისი შინაარსობრივი სტრუქტურით არაფრით არ განსხვავდება პირველყოფილი თუ არქაული თემების მითებისგან, მხოლოდ აქ ღმერთების და სხვა ზებუნებრივი ძალების ადგილი ეროვნულ გმირებს და ერის მამებს უკავიათ.

რამდენადაც მე19 საუკუნე პოზიტივიზმისა და მეცნიერული აზროვნების ხანაცაა, ნაციონალიზმის იდეოლოგები და ამ იდეოლოგიის გავლენის ქვეშ მყოფი მეცნიერები ერების და რასების განმსაზვრელ " სამეცნიერო" თეორიების შექმნას ცდილობენ.
ამ პროცესის ნაყოფია ევგენიკა- ფსევდომეცნიერება, რომელიც საფუძვლად დაედო რასობრივი სიწმინდისა და უპირატესობის თეორიებსა და პრაქტიკებს, რომლებმაც საკუთარი უმდიდრესი კულტურით მოამაყე გერმანელი ერი კაცობრიობის ისტორიაში უმძიმესი არაადამიანურობისა და სიმხეცის ჩამდენად აქცია.
მისი შეჩერება ვერც გერმანული ფილოსოფიის სიღმრეებმა და ვერც ბახის და ბეთჰოვენის მუსიკის სიმაღლეებმა ვერ შეძლო. ერად წოდებული ერთობა უძლური აღმოჩნდა გაეთავისებინა და გაეაზრებინა მის მიერ მისაკუთრებული ინდივიდების ნააზრევი თუ ნაკეთები, რომლებსაც ის თავის სათაყვანებელ წინაპრებად და თვისტომებად მიიჩნევდა.

თავად ადამიანი, როგორც ერის შემადგენელი ნაწილი, რომელიც ამ ვირტუალური კონსტრუქციის' "ჯარისკაცად' და '"მსახურად' განისაზღვრება, სწორედ ამ ერთობის პრინციპიდან გამომდინარე იქცევა იმად, რასაც მიშელ ფუკოს მიერ დამკვიდრებული ტერმინი ბიოძალა აღნიშნავს: ცოცხალი არსება, რომელიც მრავლდება და საკუთარი რეპროდუქციით ერს და სახელმწიფოს ჯარისკაცებსა და მსახურებს უზრდის. თავის მხრივ სახელმწიფო თავისი დემოგრაფიული პოლიტიკით ხელს უწყობს საკუთარი მოსახლეობის გამრავლებას თუ დარეგულირებას, მათ მაქისმალურად მაღალხარისხიან და ეფექტურ ინსტრუმენტებად გაზრდას. ბიოპოლიტიკის სამიზნე თავად ადამიანის სხეულია. რომელსაც იგი, როგორც საჯიშე ცხოველს ისე ეპყრობა; უწესებს სექსუალურ ნორმებს, გარეგნობის ნიმუშებს და იდეალებს, "ჯანსაღი' და "ნორმალური" ცხოვრების წესებს. ამით ადამიანი თანდათანობით სახორცე მასალად, პროდუქტად იქცევა, რომელმაც ვირტუალური კონსტრუქცია- ერს, საკუთარი სხეულისა და შთამომავლობის სახით, ღალა და ბეგარა უნდა უხადოს.

მაგრამ არც ერთ საუკუნეში არ ყოფილა საზოგადოება ბოლომდე ერთსახოვანი და ერთსულოვანი, რამდენდაც , ის როგორც ჰეტეროგენული წარმონაქმნი, ანუ განსხვავებული ეთნიკური, სარწმუნოებრივი, მსოფლხმედველობრივი თუ სოციალური წარმომავლობის ადამიანებისგან შემდგარი კოლექტივი, თავისი არსით არ ექვემდებარება ერთი აზრის დიქტატს, მისი წევრები ცნობიერებისა თუ ცხოვრების წესების სიახლოვისა და დამთხვევის ნიშნითაც ერთიანდებიან, რომელთაგან ნაწილი წარმომავლობით ერთობას ანიჭებს უპირატესობას, ნაწილისთვის კი საქმიანი თუ შემოქმედებითი ინტერესების თანხვედრაა გადამწყვეტი. აქვე ჩნდება მესამე კატეგორიაც, რომელიც წარმომავლობის პრინციპს რადიკალურად უარყოფს და მის ნაცვლად ტრანსნაციონალური, საერთაშორისო სოლიდარობაზე დაფუძნებული და სრულიად იდეალიზირებული თემის -კომუნის აშენებისთვის იბრძვის, ანუ ისეთი საზოგადოებისთვის ,რომელშიც არანაირი უპირატესობა არც ეთნიკურ თუ სოციალურ წარმომავლობას და არც სქესებს აღარ მიენიჭება,- საზოგადოება რომელიც თავისუფალი იქნება კლასებისა და იერარქიებისგან. ამგვარი შინაგანი წინააღმდეგოგები არცთუ იშვიათად მძაფრი სამოქალაქო დაპირისპირებების სახით ვლინდება.
საზოგადოება თავის არსში სამოქალაქო ომის პოტენციალს შეიცავს და მისი ნიშნები ყველაზე
მეტად დემოკრატიულ ქვეყნებშიც მოიძებნება, თუმცაკი დემოკრატია ამ პოტენციალს თუნდაც იმით ანეიტრალებს, რომ ყველა საზოგადოებრივი ჯგუფის ინტერესს აღიარებს და მათ დამცავ მექანიზმებს ქმნის.
არსებობს კიდევ ერთი კანონზომიერება: რაც უფრო არადემოკრატიულია ქვეყანა, მით უფრო ერთსულოვანია საზოგადოებაც. მაღალი პროცენტებით არჩეული ხელისუფლება ყოველთვის
საზოგადოების არათავისუფლების, მისი თემურობის მაჩვენებელია, ძალა, რომელსაც ასეთი ერთობა წარმოშობს, ტოტალიტარული ძალაა და ის იმ ძალა-უფლებად გარდაიქმნება
, რომელიც მთელ საზოგადოებას მასზე მანიაკალურად დამოკიდებულს და მისით კორუპმპირებულს ხდის, ძალის ინსცენირებები ერთსულოვან საზოგადოებას ჯოგური სიძლიერის ილუზიას უქმნის და საკუთარი მართებულობის რწმენასაც უძლირებს, თუნდაც იმ მარტივი ლოგიკით, რომ იქ უფრო მეტი ძალაა, სადაც უმრავლესობა უმყოფება.
იმისთვის, რომ ამ ძალამ თავისი არსებობა გაიხანგრძლივოს, იძულებულია, ყველა საშუალებით დაიცვა ერთობა, საზოგადოების ერთსულოვნება, რომელიც ვერ ეგუება განსხვავებულ აზრს, ხედვას, ცხოვრების წესს,გარეგნობას,.
თემური ერთსულოვნება ყოველთვის აბსოლუტიზაციისკენაა მიდრეკილი და თავის ძალას მისთვის უცხო და მასში არაინტეგრირებული ელემენტების წინააღმდეგ მიმართავს.
ეთნიკური და რელიგიური წმენდა, ჰოლოკოსტი- ერთსულოვანი უმრავლოსების მიერ უმცირესობების განადგურებაა, რომელიც ერთობის სახელით მისი "სისუფთავის" დაცვისა და შენარჩუნებისათვის ხორციელდება. მოსაცილებელი ხდება ყველა ის ელემენტი, რომელიც საყოველთაო ერთსულოვნებაში არ თავსდება. საკუთარი მსოფლმხედველობითა თუ აღმსარებლობით ან თუნდაც ცხოვრების სტილით და ფიზიკური
მონაცემებით ძალის მქონე უმრავლესბისგან განსხვავდება, არ მონაწილეობს გამრავლებისა და საკუთარი სხეულის რეპროდუქციის პროცესში, შემთხვევითი არაა, რომ ყველა ტოტალიტარული სისტემის საერთო ნიშანი პოლიტიკური თუ იდეოლოგიური ჰომოფობიაა, რამდენადაც ჰომოსექსუალი საკუთარი არგამრავლებით არ უხდის დიდ კოლექტივს ღალას და ბეგარას. ასეტი საზოგადოება კი მზადაა ერთობის, უმრავლესობის სახელით ჩაიდინოს დანაშაული ადამიანურობის წინაშე, თუნდაც იმ მარტივი მიზეზით, რომ მის ცნობიერებაში ადამიანის, როგორც სუვერენული არსების ცნება არ არსებობს, და მისი ადგილი
'ერთობის ძალას" ეუკავია. რომლისთვისაც ყოველი ცალკეული ადამიანი მხოლოდ დემოგრაფიული სტატისტიკის ერთეულია.

ამის საწინააღმდეგოდ, თავისუფალი საზოგადოება თავისუფალია თემური ერთობისგანაც და ხელისუფლების ორგანოების თაყვანისცემის მოთხოვნილებისგანაც, მასში შემავალი ხშირად ერთმანეთისგან სრულიად განსხვავებული შეხედულებებისა და ქცევების ინდივიდები ყველა ამ ინსტიტუციას უპირისპირდებია, რომელიც ადამიანის პიროვნული თავისუფლების შეზღუდვისა და მისი ჩაგვრისა თუ ღირსების შელახვისკენაა მიმართული.ისინი იმისათვის კი არ იბრძვიან რომ ხელისუფლებაში მოვიდნენ, არამედ მათი კრიტიკისა და ანალიზის უმთავრესი ობიექტი თავად ძალაუფლებაა, რომელის კალაპოტში მოქცევას და მისგან თავის დაცვას თავისუფალი საზოგადოება ცდილობს. გამაერთიანებელი პრინციპი სოლიდარობაა, რომელიც არანაირ კულტურულ თუ პოლიტიკურ საზღვრებს არ ცნობს, რამდენდაც მისი უმაღლესი იდეალი არა რომელიმე ვირტუალური კოლექტიური კონსტრუკცია ან ზებუნებრივი ძალა, არამედ თავად ადამიანი და მისი პიროვნეული ღირსებაა. ეს კი არანაირ ეთნიკურ, სქესობრივ, სოციალურ თუ პოლიტიკურ ნიშნებამდე არ დაიყვანება. თავისუფალი
საზოგადოება ადამიანის ინდივიდუალური მრავალფეროვნების დამკვიდრების და დაცვისთვის იბრძვის, რადგანაც, ამოსავალი პრინციპი ადამიანის უფლებაა- იყოს ისეთი როგორიც მას სურს და ამ მიზნის მისაღწევად მას სრული სამოქმედო თავისუფლება უნდა ჰქონდეს, თუკი რაღა თქმა უნდა ეს მიზანი სხვა ადამიანის ჩაგვრას ან დისკრიმინაციას არ გულისხმობს. თუმცა ასეთი " იდეალლური' საზოგადოება უბრძოლველად არ იქმნება: თავისუფალი სამოქალაქო საზოგადოება იმდენად არსებობს და შეიძლება არსებობდეს, რამდენადაც იგი პერმამენტულ ბრძოლაშია, რომელშიც გამარჯვებული და დამარცხებული არ არსებობს, რადგანაც ეს ბრძოლა უსასრულო პროცესია. რა მომენტშიც საზოგადოება ბრძოლას დასრულებულად და მიზანს მიღწეულად მიიჩნევს, მაშინვე გადაიქცევა ძალაუფლების ინსტრუმენტად, რომელიც საკუთარი დამსახურებებისა და ღვაწლისთვის
ჯილდოებს ითხოვს და საკუთარი წარმატებით კორუმპირებულ სოციალურ კლასად, "ელიტად" ყალიბდება, ამით იგი იმ ერთადერთ იარაღს- თავის სუვერენულობას კარგავს, რომელიც მას თემური ერთობის ძალებისგან იცავს.

ჩვენ გვინდა ტაში ანუ "სპექტაკლის საზოგადოება"



1990 წელს ერთ ინტერვიუში მერაბ მამარდაშვილმა თქვა:
"თუ ჩემი ხალხი აირჩევს ზვიად გამსახურდიას, მაშინ მე წავალ
ჩემი ხალხის წინააღმდეგ"- ეს წინადადება საქართველოს უახლეს ისტორიაში თემური ერთობის მიმართ ინდივიდუალური პროტესტის უიშვიათესი მაგალითია. პროტესტის ასეთი ფორმით ინდივიდი არა მხოლოდ ემიჯნება და უპირისპირდება იმას ,რაც სწადია თემს, "თავისი თემობის წესითა", არამედ საკუთარი ნებით უარს ამბობს ძალა უფლებაზე, რომელიც ასეთ ვითარებაში ერთსულოვანი უმრავლესობის მხარესაა. ამით პროტესტი სუფთა სახის პროტესტად რჩება და არ ისახავს მიზნად ძალაუფლებისთვის ბრძოლის ფერხულში ჩაბმას.
ქართული საზოგადოების დიდი ნაწილის აღშფოთება, რომელიც მამარდაშვილის პოზიციამ გამოიწვია , მის თემურ ერთსულოვნებაზე მეტყველებდა, რომლისთვისაც ნებისმიერი გამიჯვნა უმრავლესობის აზრისგან, სრულიად ავტომატურად , ისევე როგორც ალუდა ქეთელაურის შემთხვევაში, საკუთარი ერის ღალატად, და შესაბამისად , უცხო ქვეყნის აგენტობად აღიქმება, რამდენადაც თემურ ერთობაში ინდივიდუალური ქმედება თუ აზროვნება წარმოუდგენელია. თუ ადამიანი 'საკუთარ " თემს არ მიეკუთვნება მაშინ იგი სხვა თემს უნდა წარმოადგენდეს. თემურობას ინდივიდუალურობის გამოცდილება არ გააჩნია და მის ყოველ გამოვლინებას იგი მოკვეთითა და გარიყვით სჯის.

ფილოსოფოსის, ხელოვანი თუ ნებისმიერი თავისუფალი მოაზროვნე ინდივიდის დასჯის,მოკვეთისა და გაძევების უამრავი მაგალითი არსებობს კაცობრიორბის ისტორიაში. საილუსტრაციოდ ბერძენი ფილოსოფოსის დიოგენეს გახსენებაც შეიძლება, რომელიც მშობლიურ ქალაქ სინობის მოსახლეობამ ქალაქიდან გააძევა. ამის შემდეგ დიოგენე ათენში გადასახლდა და იქიდან ირონიული წერილი გაუზგავნა სინოპელებს, სადაც იგი მათ მადლობას უხდიდა განდევნისთვის.
- სხვანაირად ხომ ათენში( რომელიც იმ დროს მსოფლიოს კულტურული ცენტრი იყო) ალბათ ვერც მოვხვდებოდიო. საზოგადოებრივ-პოლიტიკური ძალაუფლეიბის ჩამორთმევით კი დიოგენეს ის ზეიურიდიული ძალა ენიჭება, რომელიც მის შესახებ შემორჩენილ ყველაზე ცნობილ ანეკდოტშია მოთხრობილი:
როდესაც კასრში მცხოვრები დიოგენე ალექსანდრ მაკედონელმა მოინახულა და ჰკითხა,- რა სურვილი გინდა შეგისრულოო,- დიოგენემ უპასუხა- გაიწიე, მზეს ნუ მიჩრდილავო. ამ ანეკდოტში
იმ ტიპის პიროვნული სიძლიერეა ნაჩვენები , რომელიც არც პოლიტიკური თუ ნომენკლატურული სტატუსით არ განისაზღვრება და იგი არც ეროვნული გმირისა თუ წმინდანის შარავანდედის ან ძეგლებსა თუ პანთეონებში დაკრძალვას საჭიროებს, არამედ მთლიანად პიროვნების ინდივიდუალური თავისუფლებიდან გამომდინარეობს.
ამის საწინააღმდეგოდ ძალაუფლება ყოველთვის გარკვეულ გარემოებებზეა დამოკიდებული, თუმცა კი ბოლომდე ფლობას და მითვისებას არც ის ექვემდებარება. ის მუდამ თამაშობს და გვათამაშებს, როგორც მიშელ ფუკო ამბობდა, -ის მოიგება და წაიგება, როგორც ომი მისი მოპოვებისა თუ შენარჩუნებისთვის ბრძოლა კი , უმეტესწილად, საკუთარი შეხედულებებისა და აზროვნების თავისუფლების შეზღუდვის, ზოგჯერ კი მთლიანად უარის თქმის ფასად მიიღწევა, როდესაც ინდივიდი არსებულ ვითარებაზე მორგებას, ადამიანების გადაბირებას,მოხიბვლას, მანიპულაციას ცდილობს. ამგვარად ძალაუფლებისათვის ბრძოლა ყოველთვის თეატრალურობასაც გულისხმობს, მხოლოდ ნამდვილი თეატრისგან იგი იმით განსხვავდება, რომ ძალაუფლების თეატრები არასდროს საკუთარ თეატრალურობას არ აღიარებენ, არამედ პირიქით,მას ერთადერთ სიმართლედ, აბსოლიტურ და შეუცდომელ ჭეშმარიტებად ასაღებენ. ძალაუფლებსითვის ბრძოლის თეატრი კი საზოგადოებასაც და პოლიტიკოსებსაც აშორებს და აუცხოებს რეალური პრობლემებისგან. ამით სამოქალაქო საზოგადოების ადგილს მთლიანად იკავებს ის, რასაც ფრანგმა ხელოვანმა და თეორეტიკოსმა გი დებორმა " სპექტაკლის საზოგადოება" უწოდა და რომელიც უკანასკნელი ოცწლეულის საქართველოში უფო ტოტალურ ხასიათს იძენს.

" სპექტაკლის საზოგადოება " მხოლოდ საჯარო სივრცის თეატრალიზებას არ გულისხმობს,რაც ნებისმინერი პოლიტიკური აქციის თანმდევია. გი დებორის აზრით, ის სინამდვილის, რეალური ცხოვრებისა თუ მოვლენების სიმულაციას ქმნის და მასში მონაწილე ადამიანებს ასეთ ყალბ და შეთხზულ სამყაროში ამწყვდევს, რომლებიც თანდათანობით რეალობისთან
ყოველგვარ კავშირს წყვეტენ და საკუთარი ცხოვრებას სპექტაკლის წესებს უმორჩილებენ. მის უკან კი მუდამ გარკვეული იდეოლოგია იმალება, რომელიც " ვულგარული ფსევდო-დღესასწაულებით, ვითომ დიალოგებითა და საჩუქრებით', იმ მოჩვენებითობას აჩენს, რომლის არსიც "ნამდვილი სოცოცხლის გაღარიბება, დაკაბალება ან სულაც მისი უარყოფაა".
ამასთანავე, 'სპექტაკლის საზოგადოება" თავისი არსით "მონოლოგიურია" ,რომელშიც ყველაფერი, მათ შორის შინაგანი წინააღმდეგობები თუ კონფლიქტები, სცენარშივეა მოცემული, რომლის მიხედვითაც, ცალკეული სოციალური ჯგუფები თუ კასტები მათთვის განსაზღვრულ როლებს ასრულებენ.
ამის შედეგად ხდება სამოქალაქო დაპირისპირების სიმულაცია,რომელიც სწორედ იმ მიზანს ემსახურება,რომ არ მოხდეს რეალური დაპირსპირება, არ შეიცვალოს სცენარით დაწესებული წესრიგი და როლების გადანაწილება.
შესაბამისად ნებისმიერი კონფლიქტი არ სცილდება "საქმის გარჩევას" და არაა მიამრთული თავად იმ ღირებულებათა სისტემის თუ ინსტიტუტების წინააღმდეგ, რომლებიც ადამიანის პიროვნულ თავისუფლებას და სოციალურ სამართლიანობას ზღუდავს. სიმულაციის ეს ფორმა არათუ არ გამორიცხავს ძალადობას ,არამედ პირიქით, ძალადობა მისი არტიკულაციის
მთავარი გამოხატულებაა. საქმე ეხება როგორც ფიზიკურ, ასევე ფსიქოლოგიურ ძალადობასაც. ადამიანები რომლებსაც მათთვის თავსმოხვეული როლების თამაში უხდებათ და ამდენად თავიათ ცხოვრებას იმ იდეოლოგიური სუროგატის სახით იღებენ, რომელსაც მათ ძალაუფლების ინსტიტუტები - სახელმწიფო, ეკლესია თუ მასმედია უწესებს, საკუთარ დაუკმაყოფილებლობას სიძულვლითა და სისასტიკით გამოხატავენ.
ძალადობის მთავარი საბაბი რესენტიმენტია, ანუ საკუთარი პრობლემების სხვებისთვის, "სხვანაირებისთვის" გადაბრალება,"სხვა " კი კოლექტიური მიკუთვნილებულობის რომელიმე ნიშნით უმრავლესობისგან გასნხვავებული ადამიანების კატეგორიაა, ანუ უმცირესობაა, რომელიც
'უმრავლესობის" ძალაუფლების გავრცელების არეალში იმყოფება.

ძალადობის აქტს ყოველთვის წინ უსწრებს " განსხვავებულის" გასხვისება ან მისი დემონიზაცია, რომელიც 'შეთქმულების თეორიების' ფანტაზიებს აღძრავს.
ამ პრიზმიდან საქართველოს უახლეს ისტორიას და დღევანდელობას თვალს თუ გადავავლებთ, თემური ერთობის არა სამოქალაქო, არამედ სპექტაკლის საზოგადოებად "მოდერნიზაციის" უწყვეტი პროცესის დანახვა შეიძლება, რომელიც საბჭოთა ტოტალიტარიზმის სრულიად გროტესკული ნაციონალიზმითა და მართლმადიდებლური ფუნდამენტალიზმით ჩანაცვლებას ასახავს. არც ერთი პოლიტიკური თუ საზოგადოებრივი მოძრაობა არ ყოფილა ადამიანის ჩაგვრისა თუ დისკრიმინაციის წინააღმდეგ მიმართული, არამედ ლაპარაკი ყოველთვის სხვადასხვაგვარი კრებითი და აბსტრაქტული სახელებით შემოიფარგლებოდა და, ამდენად, მათი მიზანიც არათავისუფლებისა და თემურობის ერთი ფორმის მეორეთი შეცვლა,სახელების გადარქმევა იყო, შესაკრებთა გადანაცვლებით კი ჯამი ყოველთვის ის ერთობაა, რომლის ძალაც მხოლოდ საკუთარი თავის მოსატყუებელი მესიანიზმის, ღვთისმშობლის წილხვედრობის, უძვლესობის, უგენიალურესობის და გმირული წარსულის იაფფსაიანი და ყოვლად უფუნქციო ინსცენირებების, ეროვნული გმირების გამოგონებების და შემდეგ მათი ტრიუმფალური დაკრძალვებისთვის თუ შეიძლება იქნეს გამოყენებული.
პოლიტიკის სპექტაკლები კი არსებული სოციალური პრობლემებიდან ყურადღების გადატანისა და ხალხის მანიპულაციისთვისაა საჭირო,რათა არ გაჩნდეს რეალური სამოქალაქო პროტესტი და დაპირისპირება და ამით
თემური ერთსულოვნება არ დაირღვეს. ამავე ერთსულოვნების დაცვას ემსახურება განსხვავებული აზრისა და პოზიციის "შეთქმულების თეორიად" თარგმნა, რომელიც განსაკუთრებით დამახასიათებელია ზვიად გამსახურდიასა და მიხეილ სააკაშვილის მმართველობებისთვის, როდესაც ხელისუფლების კრიტიკა თითქმის ავტომატურად მტრული ქვეყნის აგენტობად და სამშოლობლოს წინააღმდეგ შეთქმულებად ცხადდება.
ადეკვატურია ოპოზიციის რეაქციაც, რომლისთვისაც ხელისუფლება უცხო ძალების მიერ თავსმოხვეულია და ძალადობით ახშობს უმრავლესობის ნებას.
შიდაპოლიტიკური კონფლიქტების დროს კი ასეთი ფანტაზიები ადვილად გადაიზრდება პოლიტიკურ-ესქატოლოგიურ პარანოიაში, რომლის მიხედვითაც , საქართველო ზებუნებრივი ძალების კოსომგონიური ბრძოლის ასპარეზს უფრო ჰგავს, ვიდრე ადამიანებით დასახლებულ ქვეყანას, სადაც ერთსა და იმავე თემაზე განსხვავებული მოსაზრებების თანაარსებობა და დიალოგი იქნებოდა შესაძლებელი.
რეალური პრობლემა კი ის უფროა, რომ საქართველოში თვისობრივად განსხვავებული პოზიცია და მსოფლხმედველობა არც ერთ პოლიტიკურ პარტიას არ გამოუხატავს, არც ერთ ხელისუფლებას არ ჰყოლია ოპოზიცია, არ შეუქმნია მისი პოლიტიკური ალტერნატივა, უკვე ტრადიციად ქცეული, ხელისუფლებების დამხობის მიზეზი კი 'სპექტაკლების საზოგადოების" სცენაზე დგომისა და მთავარი როლების თამაშის სურვილითაა მოტივირებული. რამდენდაც პოლიტიკური
ორიენტაციის თვალსაზრისით არც ერთი პარტია ერთმანეთისგან არ განსხვავდება და ამდენად, მათ შორის დაპირისპირების იდოლოგიური საფუძველი არ არსებობს, რაც კიდევ ერთხელ საზოგადოების თემურობაზე მეტყველებს, კონფქლიტი
'მამა-პაპათა ანდერძის"- უკეთესად ცოდნის, უფრო მეტად ღრმადმორწმუნეობის, სამშობლოს უფრო მეტად სიყვარულის და
სხვა მსგავსი მითოლოგიური არგუმენტების ნიადაგზე წარმოიშვება და ასეთ სპექტაკლებს საქართველოში დასასრული არ ექნება , სანამ თემური ერთობის ადგილს სამოქალაქო საზოგადოება არ დაიკავებს, ანუ სანამ ადამიანები პოლიტიკოსების დაძახებითა თუ სამღვდელოების ლოცვა-კურთხევით საქარველოს გასაბრწყინებლად და სხვადასხვა სახის ურჩხულებთან საბრძოლველად კი არ გამოვლენ სწორედ ამ ტიპის დემაგოგიას დაუპირისპირდებიან და საკუთარი უფლებებისთვის ბრძოლას დაიწყებენ.

p.s. მ ტექსტზე მუშაობისას myvideo.ge სა და youtube-ზე გამოჩნდა ერთი სამოყვარულო კამერით გადაღებული შვიდწუთიანი ვიდეო-ფილმი ან არტვიდეო, რომელშიც გაშარჟებულია ერთი თანამედროვე ქართველი პოლიტიკოსის ფრაზა-:" საქართველოში მონადირეს ვერაფერი დალევს". ფილმის ავტორი- გიორგი ავალიანი შედის სუპერმარკეტში, ყიდულობს ლუდ "მონადირეს", გამოდის ქუჩაში, სვამს და ამბობს,რომ მან საქართველოში მონადირე დალია. ამ სრულიად აპოლიტიკურმა და შეიძლება ითქვას, უმანკო შინაარსის ვიდეომ,რომლის ავტორიც არა რომელიმე პოლიტიკური დაჯგუფების წარმომადგენელი, არამდე 18 წლის სტუდენტია, ქართულ ვირტუალურ სივრცეში აღშფოთების ტალღა ააგორა. განრისხებული მაყურებელი ავტორს
"არაქართველად" და "მართლმადიდებლობის მტრად" მოიხსენიებდა. ასეთმა აბსურდულმა რეაქციამ გამახსენა უმბერტო ეკოს შენიშვნა თავის რომან "ვარდის სახელზე"
, სადაც იგი ამბობს, რომ იუმორის არქონა და საკუთარ თავთან ირონიული დამოკიდებულების უუნარობა ტოტალიტარული ცნობიერების მთავარი ნიშანია.
აღშფოთების და აგრესიის საფუძველი კი შეიძლება სწორედ ისიცაა,რომ ავტორი არ თამაშობს გმირს, არ მოუწოდებს ხალხს სამშოლობს გადასარჩენად ბოროტების ურჩხულებთან ბრძოლისკენ, არამედ თვითირონიით ჰეროიკული პათოსით შენიღბულ 'სპექტაკლის საზოგადოებას" , შეიძლება უნებლიეთაც, იმას ანახებს, რაც მას დავიწყებული აქვს- რომ იგი თეატრალურ წარმოდგენაში იმყოფება და საკუთარ თავს და მის ირგვლივ შექმნილ სპექტაკლურ სამყაროს, სრული სერიოზულობით
რეალობად აღიქვამს. ასე აღქმული რეალობა კი ისეთსავე პარადოქსულ ლოგიკაზეა აგებული, როგორიცაა გიორგი ავალიანის ვიდეოშია პაროდიულად ნაჩვენები.
(c)