ცნობიერება და ფსიქოფიზიკა
წინასიტყვაობა
ჩვენი საუკუნის ზღვარზე დაწყებული იქნა პროგრამა „ფიზიკის გეომეტრიამდე დაყვანა“ (კლიფორდი, აინშტაინი). ეს იდეა მეტად ნაყოფიერი აღმოჩნდა ფარდობითობის ზოგადი თეორიის შექმნისას: სივრცე-დროის სიმრუდის ცნება შედარებულია გრავიტაციულ ურთიერთქმედებასთან.
ამასთან ერთად, სივრცის სიმრუდე არ არის მისი ერთადერთი მახასიათებელი, და თეორიის კონსტრუქციული შესაძლებლობები მნიშვნელოვნად ფართოვდება, თუ მიმოქცევაში სხვა გეომეტრიული ცნება შემოვა - გრეხა. ამჟამად მრავალი გამოჩენილი თეორეტიკოსის ძალისხმევა მიმართულია ამ მიდგომის რეალიზაციაზე სპინ-ტორსიული ველების (გრეხვის ველების) კონცეფციის ფარგლებში. ეს შესაძლებელს ხდის ერთიანი პოზიციიდან განვიხილოთ ერთი შეხედვით სხვადასხვა სახის პრობლემების მთელი რიგი, მათ შორის ძალიან შორეული მათგან, რომელთანაც საქმე აქვს ტრადიციულ მეცნიერებას.
ამ უკანასკნელთა რიცხვს ასევე მიეკუთვნება ე.წ ფსიქოფიზიკური პრობლემა. ზოგიერთ მეტად კონკრეტულ და შედარებით ახალ ასპექტში - ეს არის ფსიქოლოგიური და ფიზიოლოგიური პროცესების თანაფარდობის საკითხი. უფრო ფართო და თავდაპირველი მნიშვნელობით - ეს არის საკითხი სამყაროში ცნობიერების ადგილისა და როლის შესახებ.
ამრიგად, ტერმინმა „ფსიქოფიზიკამ“ განხილულ თემასთან დაკავშირებით, რომელზეც ჩვენ ვსაუბრობთ, შეიძლება გამოიწვიოს საწინააღმდეგო აზრი. საქმე ისაა, რომ მე-19 საუკუნის ბოლოდან დაწყებული ძირითადად გამოიყენება ექსპერიმენტული ფსიქოლოგიის ძალიან სპეციფიური განყოფილების სახელწოდებისთვის, რომელიც შეისწავლის, მაგალითად, რაოდენობრივ ურთიერთობებს გამაღიზიანებლის სიძლიერესა და წარმოქმნილ შეგრძნების სიდიდეს შორის. ამავე დროს, სულ უფრო მეტი ავტორი იყენებს მას ბევრად უფრო ზოგად და სწორ კონტექსტში, რომელიც გამომდინარეობს ფსიქოფიზიკური პრობლემის საწყის გაგებიდან. აქ საუბარია, როგორც ფენომენებზე, რომლებიც დემონსტრირებენ ცნობიერების როლს ფიზიკურ სამყაროში, ასევე ფიზიკური კონცეფციების შექმნის მცდელობებზე, რომლებშიც ცნობიერება და მატერია ინტერპრეტირებულია ერთიანი მიდგომის ფარგლებში.
მრავალი ათეული წლის განმავლობაში ცნობიერებისა და ფიზიკური სამყაროს თანაფარდობის პრობლემას მიიჩნევენ უფრო როგორც ფილოსოფიურს და არა საბუნებისმეტყველოს. რაც შეეხება მის ექსპერიმენტულ ასპექტს, იგი თითქმის მთლიანად პარაფსიქოლოგიის კომპეტენციაშია, რომლის მიმართ მეცნიერთა უმეტესი ნაწილი ძალიან ფრთხილ დამოკიდებულებას გამოხატავდა, რომ არ ითქვას, მტრულს. მრავალრიცხოვანი კრიტიკოსები მუდმივად მიუთითებდნენ (და არა უსაფუძვლოდ) შეტყობინებული მონაცემების ძალიან დაბალ საიმედოობაზე. ცხადი იყო კიდევ ერთი რამ: თანამედროვე მეცნიერების შესაძლებლობები აშკარად არასაკმარისია ფსი-ფენომენის თვისებრივი ახსნისთვის.
ბოლო წლებში ვითარება საგრძნობლად შეიცვალა. ერთის მხრივ, ბევრი კვალიფიცირებული სპეციალისტის (მათ შორის, ავტორიტეტული ფიზიკოსიექსპერიმენტატორის) ძალისხმევით ჩატარდა კვლევები, რომლებიც აკმაყოფილებდნენ ყველაზე მკაცრ მეთოდოლოგიურ მოთხოვნებს. ახლა ფსი-ფენომენების რეალობა შეიძლება ჩაითვალოს ისევე მტკიცედ დადასტურებულ ფაქტად, როგორც, მაგალითად, დედამიწის მზის გარშემო ბრუნვა. სწრაფად იზრდება იმის გააზრებაც, რომ ასეთი მოვლენები არ არის მხოლოდ „თავის ტვინის გარკვეული სარეზერვო შესაძლებლობების“ მტკიცებულება, მაგრამ უნდა განიხილებოდეს უფრო მნიშვნელოვან კონტექსტში, კერძოდ, როგორც უნიკალური ინფორმაციის წყარო სამყაროს მოწყობის შესახებ მთლიანობაში. ის გარემოება, რომ ეს მხოლოდ ექსპერიმენტებიდან გამომდინარეობს, რომლებშიც „მოუხელთებელი ფლუიდი“ - ცნობიერება ასრულებს მთავარ როლს, მიუთითებს იმაზე, რომ ცნობიერება და მატერია ქმნის ერთიანობას ძალიან ღრმა ონტოლოგიურ დონეზე. ბოლო დრომდე ეს დონე ჯერ-ჯერობით მიუწვდომელი იყო ექსპერიმენტული მეთოდებისთვის, მათ გარდა, რომლებიც გააჩნდა პარაფსიქოლოგიას.
გასული საუკუნის ბოლოს თეორიული ფიზიკის წინაშე იდგა მატერიის ორი სახეობის თანაფარდობის პრობლემა: „უხეშის“ (ნივთიერება) და „ფაქიზის“ (გამოსხივება, ეთერი). ცხადია, რომ მომავალი დიდი სინთეზი, ანუ ურთიერთქმედების ყველა ცნობილი ტიპის ერთი კონცეფციის ფარგლებში გაერთიანება, ვერ იქნება საბოლოო და წარმატებული, თუ ამავე დროს არ მოგვარდება ფსიქოფიზიკური პრობლემა. მთელი თავისი ეგზოტიკურობის მიუხედავათ ფსიქოფიზიკური მოვლენები წარმოადგენს რეალობის, ბუნების ნაწილს. თუ ტრადიციულ ფიზიკას არ შეუძლია ახსნას რეალობის ეს ასპექტი, მაშინ ის უბრალოდ არასრულია.
გრეხილი ველების უჩვეულო თვისებები, რომლებიც გამომდინარეობენ თეორიული მოსაზრებებიდან და ექსპერიმენტულადაა აღმოჩენილი, იძლევა იმედს, რომ სწორედ სპინ-ტორსიული ცნებების ფარგლებში შეიძლება მიღწეული იქნას მნიშვნელოვანი პროგრესი ფსიქოფიზიკური მოვლენების გაგებაში.
ამ გამოცემით VENT დარგობრივი სამეცნიერო-ტექნიკური ცენტრი „ვენტი“ იწყებს მთელი რიგი გამოცემების პუბლიკაციას, რომელიც ეძღვნება მთელ რიგ პრობლემებს. ამ ნომერში წარმოდგენილია ცენტრის თანამშრომლების მოხსენებები რუსულ-ამერიკულ სემინარზე „Vision of the Future“ (პეტერბურგი, 1993 წლის მაისი).
წინასიტყვაობა
ჩვენი საუკუნის ზღვარზე დაწყებული იქნა პროგრამა „ფიზიკის გეომეტრიამდე დაყვანა“ (კლიფორდი, აინშტაინი). ეს იდეა მეტად ნაყოფიერი აღმოჩნდა ფარდობითობის ზოგადი თეორიის შექმნისას: სივრცე-დროის სიმრუდის ცნება შედარებულია გრავიტაციულ ურთიერთქმედებასთან.
ამასთან ერთად, სივრცის სიმრუდე არ არის მისი ერთადერთი მახასიათებელი, და თეორიის კონსტრუქციული შესაძლებლობები მნიშვნელოვნად ფართოვდება, თუ მიმოქცევაში სხვა გეომეტრიული ცნება შემოვა - გრეხა. ამჟამად მრავალი გამოჩენილი თეორეტიკოსის ძალისხმევა მიმართულია ამ მიდგომის რეალიზაციაზე სპინ-ტორსიული ველების (გრეხვის ველების) კონცეფციის ფარგლებში. ეს შესაძლებელს ხდის ერთიანი პოზიციიდან განვიხილოთ ერთი შეხედვით სხვადასხვა სახის პრობლემების მთელი რიგი, მათ შორის ძალიან შორეული მათგან, რომელთანაც საქმე აქვს ტრადიციულ მეცნიერებას.
ამ უკანასკნელთა რიცხვს ასევე მიეკუთვნება ე.წ ფსიქოფიზიკური პრობლემა. ზოგიერთ მეტად კონკრეტულ და შედარებით ახალ ასპექტში - ეს არის ფსიქოლოგიური და ფიზიოლოგიური პროცესების თანაფარდობის საკითხი. უფრო ფართო და თავდაპირველი მნიშვნელობით - ეს არის საკითხი სამყაროში ცნობიერების ადგილისა და როლის შესახებ.
ამრიგად, ტერმინმა „ფსიქოფიზიკამ“ განხილულ თემასთან დაკავშირებით, რომელზეც ჩვენ ვსაუბრობთ, შეიძლება გამოიწვიოს საწინააღმდეგო აზრი. საქმე ისაა, რომ მე-19 საუკუნის ბოლოდან დაწყებული ძირითადად გამოიყენება ექსპერიმენტული ფსიქოლოგიის ძალიან სპეციფიური განყოფილების სახელწოდებისთვის, რომელიც შეისწავლის, მაგალითად, რაოდენობრივ ურთიერთობებს გამაღიზიანებლის სიძლიერესა და წარმოქმნილ შეგრძნების სიდიდეს შორის. ამავე დროს, სულ უფრო მეტი ავტორი იყენებს მას ბევრად უფრო ზოგად და სწორ კონტექსტში, რომელიც გამომდინარეობს ფსიქოფიზიკური პრობლემის საწყის გაგებიდან. აქ საუბარია, როგორც ფენომენებზე, რომლებიც დემონსტრირებენ ცნობიერების როლს ფიზიკურ სამყაროში, ასევე ფიზიკური კონცეფციების შექმნის მცდელობებზე, რომლებშიც ცნობიერება და მატერია ინტერპრეტირებულია ერთიანი მიდგომის ფარგლებში.
მრავალი ათეული წლის განმავლობაში ცნობიერებისა და ფიზიკური სამყაროს თანაფარდობის პრობლემას მიიჩნევენ უფრო როგორც ფილოსოფიურს და არა საბუნებისმეტყველოს. რაც შეეხება მის ექსპერიმენტულ ასპექტს, იგი თითქმის მთლიანად პარაფსიქოლოგიის კომპეტენციაშია, რომლის მიმართ მეცნიერთა უმეტესი ნაწილი ძალიან ფრთხილ დამოკიდებულებას გამოხატავდა, რომ არ ითქვას, მტრულს. მრავალრიცხოვანი კრიტიკოსები მუდმივად მიუთითებდნენ (და არა უსაფუძვლოდ) შეტყობინებული მონაცემების ძალიან დაბალ საიმედოობაზე. ცხადი იყო კიდევ ერთი რამ: თანამედროვე მეცნიერების შესაძლებლობები აშკარად არასაკმარისია ფსი-ფენომენის თვისებრივი ახსნისთვის.
ბოლო წლებში ვითარება საგრძნობლად შეიცვალა. ერთის მხრივ, ბევრი კვალიფიცირებული სპეციალისტის (მათ შორის, ავტორიტეტული ფიზიკოსიექსპერიმენტატორის) ძალისხმევით ჩატარდა კვლევები, რომლებიც აკმაყოფილებდნენ ყველაზე მკაცრ მეთოდოლოგიურ მოთხოვნებს. ახლა ფსი-ფენომენების რეალობა შეიძლება ჩაითვალოს ისევე მტკიცედ დადასტურებულ ფაქტად, როგორც, მაგალითად, დედამიწის მზის გარშემო ბრუნვა. სწრაფად იზრდება იმის გააზრებაც, რომ ასეთი მოვლენები არ არის მხოლოდ „თავის ტვინის გარკვეული სარეზერვო შესაძლებლობების“ მტკიცებულება, მაგრამ უნდა განიხილებოდეს უფრო მნიშვნელოვან კონტექსტში, კერძოდ, როგორც უნიკალური ინფორმაციის წყარო სამყაროს მოწყობის შესახებ მთლიანობაში. ის გარემოება, რომ ეს მხოლოდ ექსპერიმენტებიდან გამომდინარეობს, რომლებშიც „მოუხელთებელი ფლუიდი“ - ცნობიერება ასრულებს მთავარ როლს, მიუთითებს იმაზე, რომ ცნობიერება და მატერია ქმნის ერთიანობას ძალიან ღრმა ონტოლოგიურ დონეზე. ბოლო დრომდე ეს დონე ჯერ-ჯერობით მიუწვდომელი იყო ექსპერიმენტული მეთოდებისთვის, მათ გარდა, რომლებიც გააჩნდა პარაფსიქოლოგიას.
გასული საუკუნის ბოლოს თეორიული ფიზიკის წინაშე იდგა მატერიის ორი სახეობის თანაფარდობის პრობლემა: „უხეშის“ (ნივთიერება) და „ფაქიზის“ (გამოსხივება, ეთერი). ცხადია, რომ მომავალი დიდი სინთეზი, ანუ ურთიერთქმედების ყველა ცნობილი ტიპის ერთი კონცეფციის ფარგლებში გაერთიანება, ვერ იქნება საბოლოო და წარმატებული, თუ ამავე დროს არ მოგვარდება ფსიქოფიზიკური პრობლემა. მთელი თავისი ეგზოტიკურობის მიუხედავათ ფსიქოფიზიკური მოვლენები წარმოადგენს რეალობის, ბუნების ნაწილს. თუ ტრადიციულ ფიზიკას არ შეუძლია ახსნას რეალობის ეს ასპექტი, მაშინ ის უბრალოდ არასრულია.
გრეხილი ველების უჩვეულო თვისებები, რომლებიც გამომდინარეობენ თეორიული მოსაზრებებიდან და ექსპერიმენტულადაა აღმოჩენილი, იძლევა იმედს, რომ სწორედ სპინ-ტორსიული ცნებების ფარგლებში შეიძლება მიღწეული იქნას მნიშვნელოვანი პროგრესი ფსიქოფიზიკური მოვლენების გაგებაში.
ამ გამოცემით VENT დარგობრივი სამეცნიერო-ტექნიკური ცენტრი „ვენტი“ იწყებს მთელი რიგი გამოცემების პუბლიკაციას, რომელიც ეძღვნება მთელ რიგ პრობლემებს. ამ ნომერში წარმოდგენილია ცენტრის თანამშრომლების მოხსენებები რუსულ-ამერიკულ სემინარზე „Vision of the Future“ (პეტერბურგი, 1993 წლის მაისი).
Комментариев нет:
Отправить комментарий
Will be revised