ნახშირორჟანგით მოწამვლის საკითხისადმი

 https://kaznmu.kz/press/2013/03/18/к-вопросу-об-отравлении-углекислым-га/

ნახშირორჟანგით მოწამვლის საკითხისადმი

რ.კ. შამენოვი

ს.დ. ასფენდიაროვის სახელობის ყაზახეთის ეროვნული სამედიცინო უნივერსიტეტი და

სასამართლო მედიცინის ცენტრის ალმათის ფილიალი

 

ამ სტატიაში წარმოდგენილია ნახშირორჟანგით სასიკვდილო მოწამვლის შემთხვევები: მითითებულია საქმის გარემოებები, აღწერილია მოწამვლის ნიშნები და მოწამვლის პათოგენეზი, გაანალიზებულია სისხლის ქიმიური კვლევის შედეგები.

საკვანძო სიტყვები:  სასამართლო მედიცინა, ნახშირორჟანგით მოწამვლა, ნახშირბადის ორჟანგი, გვამის სასამართლო-სამედიცინო ექსპერტიზა, მწვავე მოწამვლა

ტექნიკის, მრეწველობის, ტრანსპორტის თანამედროვე ინტენსიური განვითარების, წარმოებასა და ყოველდღიურ ცხოვრებაში ფართო გამოყენების პირობებში, ნახშირორჟანგი გარემოს ერთ-ერთი მავნე ფაქტორად ითვლება. ნახშირორჟანგის სასიკვდილო მოწამვლის ყველა შემთხვევას შორის, რომელიც ექვემდებარება სასამართლო-სამედიცინო გამოძიებას, ნახშირორჟანგით მოწამვლა მეორე ადგილზეა ეთილის ალკოჰოლით მოწამვლის შემდეგ.

ნახშირბადი ქმნის ორ მყარ ოქსიდს - CO და CO2-ს. ნახშირორჟანგი (II) CO უფერო და უსუნო გაზია, ჰაერზე ოდნავ მსუბუქი, ამიტომ შენობაში, პირველ რიგში, გროვდება ჰაერის ზედა ფენებში - ჭერის ქვეშ. ჰაერში ნახშირორჟანგის შემცველობა არ უნდა აღემატებოდეს 1%-ს (ო.ი. გლაზოვა; ა.ი. ბურშტეინი). ნახშირორჟანგი CO2 უსუნო, უფერო გაზია, ჰაერზე ბევრად მძიმე, ამიტომ გროვდება გამოქვაბულებში, ჭებში, სარდაფებში, შახტებში და ა.შ. პრაქტიკაში CO გვხვდება სხვა გაზებთან ნარევში: წვის პროდუქტებთან და ატმოსფერულ ჰაერთან. ნახშირორჟანგის მოწამვლის პროცესს დიდი ხანია უწოდებდნენ მხუთრით მოწამვლას, აქედან მოდის ამ გაზის საერთო სახელწოდება - ნახშირორჟანგი.

ნახშირორჟანგის ორგანიზმში შეღწევის ერთადერთი გზა არის სასუნთქი ორგანოები.

ზოგიერთი ავტორის მონაცემების მიხედვით (რ.ვ. ბერეჟნოი, ვ.მ. გრიბოვი, ა.რ. დენკოვსკი და სხვ.), ნახშირორჟანგით მოწამვლა იყოფა პროფესიულსა და საყოფაცხოვრებოზე. პროფესიული მოწამვლა, საყოფაცხოვრებო მოწამლვასთან შედარებით, მცირე რაოდენობითაა და ადგილი აქვს სამთო მოპოვების მრეწველობისა და ტრანსპორტის მუშაკებში უსაფრთხოების ზომების დაუცველობის შედეგად.

საყოფაცხოვრებო მოწამვლას მიეკუთვნება ნახშირორჟანგით მოწამვლა უბედური შემთხვევის, ღუმელის დანთების წესების დარღვევის, ხანძრების შედეგად და ა.შ. ნახშირორჟანგს აქვს მაღალი მიდრეკილება ჰემოგლობინის მიმართ. ამიტომ  ფილტვებში ატმოსფერულ ჰაერთან ერთად მოხვედრის შემდეგ, ის იხსნება სისხლის პლაზმაში, აღწევს ერითროციტებში და შედის შეუქცევად კავშირში ჰემოგლობინთან. იქმნება კომპლექსი - კარბოქსიჰემოგლობინი, რომელსაც არ შეუძლია ჟანგბადის მიერთება და გადატანა. თუ ნახშირორჟანგის მიღება ადამიანის ორგანიზმში არ წყდება, მაშინ კარბოქსიჰემოგლობინი თანდათან გროვდება იმ რაოდენობით, რომელიც ხელს უშლის ჟანგბადის ნორმალურ გადატანას. ვითარდება ჰიპოქსია. ნახშირორჟანგის და ჰემოგლობინის ნახევარზე მეტი შეერთების შემდეგ შეიძლება მივიღოთ სასიკვდილო შედეგი, თუ არ იქნება გაწეული კვალიფიცირებული სამედიცინო დახმარება. ზოგჯერ აღინიშნება ნახშირორჟანგისადმი გაზრდილი მდგრადობა. მაგალითად, ქალები და ერთ წლამდე ბავშვები უფრო ადვილად იტანენ ნახშირორჟანგით მოწამვლას, ვიდრე მამაკაცები.

ნახშირორჟანგით მოწამვლის შედეგად დაღუპული ადამიანების ცხედრების გამოკვლევისას, ავტორთა უმრავლესობამ აღნიშნა უხვი მუქი მეწამული გვამური ლაქები იისფერი ელფერით, სახისა და ტუჩების ლორწოვანი გარსის მკვეთრად გამოხატული ციანოზი, ზოგჯერ კისრის და გულმკერდის ზედა ნაწილში, წერტილოვანი სისხლჩაქცევები ქუთუთოების შემაერთებელ გარსებში, ეპიკარდიუმის, პლევრის ქვეშ, სასუნთქი გზების, კუჭის, თირკმლის მენჯის ლორწოვან გარსში, გულის მარჯვენა ნახევრის სისხლით გადავსება, ხოლო დიდი ვენების  -თხევადი მჭიდრო სისხლით, თავის ტვინის შეშუპება და სისხლსავსეობა რბილი გარსების ქვეშ წერტილოვანი სისხლჩაქცევებით, შინაგანი ორგანოების მკვეთრად გამოხატული შეგუბებული სისხლსავსეობა ელენთის ანემიისას.

ქალაქ ალმათის სასამართლო-სამედიცინო ექსპერტიზის მონაცემების მიხედვით, სამი წლის განმავლობაში დარეგისტრირდა მოწამვლის შემთხვევები: 2010 წელს - 652, 2011 წელს - 648, 2012 წელს - 606, აქედან ნახშირორჟანგით მოწამვლამ შეადგინა შესაბამისად 90, 137 და 159. ნახშირორჟანგით მოწამლვა სტაბილურად იკავებს მეორე ადგილს ყველა შემთხვევას შორის ეთილის სპირტით მოწამვლის შემდეგ, ამრიგად ქალაქ ალმათის სტატისტიკური მონაცემებიც ასევე შეესაბამება ლიტერატურულ მონაცემებს.

 

ცხრილი 1 – სასიკვდილო მოწამვლის მაჩვენებლები ქ. ალმატაში 2010-2011-2012 წწ.

  მოწამვლის საერთო რაოდენობა მ.შ.: ეთანოლით მ.შ. ნახშირბადის მონოქსიდით გარდაცვლილთა ასაკი სისხლში აღმოჩენილია ალკოჰოლი

  1 წლამდე 1-15 წლამდე 15 წელზე 

ზევით  

2010 წ. 652 276 90 – 13(14,4%) 77(85,6%) 35(38,9%)

2011წ. 648 207 137 1(0,7%) 7(5,1%) 129(94,2%) 38(27,7%)

2012 წ. 606 224 159 4(2,5%) 12(7,5%) 143(90%) 61(38,3%)

სულ 1906 707 386 5(1,3%) 32(8,3%) 349(90,4%) 134(34,7%)

 

როგორც ცხრილიდან ჩანს, ნახშირორჟანგით მოწამვლის შედეგად დაღუპვის შემთხვევები ყველა ასაკობრივ ჯგუფს მოიცავს, მათ შორის ბავშვებს. ბავშვებმა შეადგინეს ნახშირორჟანგით მოწამვლის ყველა შემთხვევიდან 0,7-დან 14,4%-მდე. სისხლის გამოკვლევისას ეთილის სპირტის შემცველობაზე 27,7-დან 38,9%-მდე, შედეგი დადებითი აღმოჩნდა. ადამიანის ორგანიზმზე ეთილის სპირტისა და ნახშირორჟანგის  ერთდროული ზემოქმედების შემთხვევაში იზრდება მათი ტოქსიკური მოქმედება.

ნახშირორჟანგით მოწამვლის რვა შემთხვევა ზემოაღნიშნული 386 შემთხვევიდან  გამოკვლეული იქნა ჩემს მიერ. 8-ვე შემთხვევაში ცხედრები დათვალიერებული იყო შემთხვევის ადგილზე. ყველა დაღუპული მამაკაცი იყო, 20-დან 63 წლამდე. ცხედრის გარეგანი დათვალიერებით დადგინდა: კანის საფარი იყო უსიცოცხლო ფერმკრთალი, წითელი ფერის, გვამური ლაქები მოვარდისფრო და ხასხასა წითელი ფერის... გაკვეთის შედეგად დადგინდა: კისრის, გულმკერდის და მუცლის წინა კედლის რბილი ქსოვილები ფერმკრთალი იყო, ხასხასა წითელი ფერის, სისხლჩაქცევების გარეშე. ორ შემთხვევაში, როცა ცხედრები ხანძრის ადგილზე იქნა აღმოჩენილი, გაკვეთამ აჩვენა, რომ ტრაქეისა და დიდი ბრონქების სანათური თავისუფალია, არის შავი ფერის გადაფარვები (ჭვარტლი), მათი ლორწოვანი გარსი ღია ვარდისფერია. ყველა შემთხვევაში სისხლი ხასხასა წითელია და თხევად მდგომარეობაში.

დაღუპულთა ნახევარი ნასვამ მდგომარეობაში იყო:

v ერთს ეთილის სპირტის კონცენტრაცია ჰქონდა 0.36%  - ალკოჰოლის გავლენა ორგანიზმზე უმნიშვნელო იყო.;

v დაღუპულთაგან ორი საშუალო სიმთვრალის მდგომარეობაში იმყოფებოდა (1,95%о, 2,49%0);

v   ერთი იმყოფებოდა ძლიერი სიმთვრალის  მდგომარეობაში (2,83%0).

 

ცხრილი 2 –  ნახშირორჟანგით მოწამლული გვამების საკუთარი კვლევის მონაცემები

№ კვლევის თარიღი სქესი ასაკი შემთხვევის ადგილი СО (%) ეთილის სპორტი

1. 07.09.2010წ. მამრ 50 წელი ბინა- გაზის გაჟონვა 70,3% 2,83%0 პრომილე

2. 21.11.2011წ. მამრ 20 წელი ბაზარში ხანძრის შემდეგ 64,8% –

3. 20.12.2011წ. მამრ 28 წელი მაღაზია-ხანძარი 79,3% 2,49%0 პრომილე

4. 11.01.2012წ. მამრ 41 წელი სახლი – ღუმელის საწვავი 61,8% –

5. 01.02.2012წ. მამრ 27 წელი სახლი – ღუმელის საწვავი 68,14% –

6. 01.02.2012წ. მამრ 42 წელი სახლი – ღუმელის საწვავი 53,84% 0,36%0 პრომილე

7. 24.02.2012წ. მამრ 63 წელი ბინა- გაზის გაჟონვა 51,84% 1,95%о პრომილე

8. 18.08.2012წ. მამრ 45 წელი კერძო სახლი-ხანძარი 23,89% –

 

მოწამვლის ყველა ზემოხსენებული შემთხვევა ეხება საყოფაცხოვრებო მოწამვლას, ძირითადად, ადგილი ჰქონდა კერძო სახლებში, სადაც ღუმელით თბებიან, და წელიწადის ცივ დროს.

ყველა გამოკვლეული გვამიდან 6 შემთხვევაში ისინი იპოვეს კერძო შენობაში: სახლებში-4, ბაზარში, მაღაზიაში-2, ბინაში-2. სამ შემთხვევაში (37,5%) გარდაცვალება მოხდა სახლებში, სადაც ღუმელის გათბობას იყენებენ, ორ შემთხვევაში (25%) გაზის ღუმელიდან გაზის გაჟონვის გამო, სამ შემთხვევაში მოხდა ხანძარი, საიდანაც ორ შემთხვევაში მოხდა გაზის ბალონის აფეთქება. 

დასასრულს, უნდა აღინიშნოს, რომ სასიკვდილო მოწამლვა ნახშირორჟანგით მეორე ადგილზეა ყველა მოწამვლას შორის. მოწამვლა ძირითადად საყოფაცხოვრებო ხასიათისაა, ხდება ღუმელის კვამლისა და გაზის გაჟონვის, ხანძრის შედეგად. სასიკვდილო მოწამვლა მოიცავს ყველა ასაკობრივ ჯგუფს, ახალშობილთა პერიოდის ბავშვებიდან დაწყებული. ამრიგად, ამ სტატიაში მოცემული მონაცემები შეიძლება გამოყენებულ იქნას პროფილაქტიკური ღონისძიებების შემუშავებისას ნახშირორჟანგით მოწამვლის თავიდან ასაცილებლად.

ლიტერატურის სია

1       ა.პ. ზაიცევი. ხანძრის დროს აღმოჩენილ გვამებში ნახშირორჟანგით ინტოქსიკაციის ხარისხის სასამართლო-სამედიცინო ექსპერტიზა./ ავტორეფერატი. – 2005. – გვ. 5-6.

2       მოწამვლის სასამართლო-სამედიცინო ექსპერტიზის სახელმძღვანელო. რ.ვ. ბერეჟნოი, ვ.მ. გრიბოვი, ა.რ. დენკოვსკი და სხვ. „მედიცინა“. –  მოსკოვი: 1980. – გვ.113 – 121.

3      ი.ვ. ალექსეევი, ი.ს. ისაევი, ა.პ. ზაიცევი, ვ.ნ. პროსკურინი, კ.მ. იუგოვი. ხანძრის დროს აღმოჩენილ გვამებში ეთანოლის შემცველობის თავისებურებების შესახებ// სასამართლო მედიცინის თეორიისა და პრაქტიკის პრობლემები. გამოშვება 2.  – ასტანა: 1998. – გვ. 167-169.

4      რ.ვ. ბაბახანიანი. ნახშირორჟანგით მოწამვლისას სხეულის დაზიანების სიმძიმის ხარისხის სასამართლო-სამედიცინო ექსპერტიზა.// სასამართლო მედიცინა და ეკოლოგია. ლენინგრადი. –  1991. – გვ. 24-28.