ვიქტორ ეროფეევი: “კულტურა ენტროპიის წინააღმდეგ ბრძოლაა“
კინოფესტივალის „ფანჯარა ევროპაში“ ფარგლებში შედგა შეხვედრა მწერალ ვიქტორ ეროფეევთან
კინოფესტივალი „ფანჯარა ევროპაში“ მხოლოდ კინო არ არის, არამედ კინოსთან გარკვეულწილად დაკავშირებული ხელოვნების მთელი ღრუბელია. მიუხედავად იმისა, ცხოვრობდა თუ არა რომელიმე ხელოვანი კინემატოგრაფის გამოგონებამდე დიდი ხნით ადრე, მის და მისი შემოქმედების შესახებ შეიძლება კინოეკრანიდან საუბარი, ხოლო ნებისმიერი ეპოქის კომპოზიტორის მუსიკა შეიძლება ჩაიწეროს ფილმის საუნდტრეკში. რომ აღარაფერი ვთქვათ იმის შესახებ, რომ ნებისმიერი ავტორის წიგნი შეიძლება იყოს ეკრანიზირებული. საერთოდ, ნებისმიერი ფილმი, როგორც სამყარო, სიტყვით იწყება.
11 აგვისტოს ერთ-ერთ საფესტივალო მოედანზე, ალვარ აალტოს ქალაქის ცენტრალურ ბიბლიოთეკაში გაიმართა ცნობილი რუსი მწერლის ვიქტორ ეროფეევის მასტერ-კლასი. ერთი მხრივ, მასტერკლასი, გულისხმობს თავისი საქმის მცოდნე ოსტატს, მაესტროს, ხოლო, მეორეს მხრივ, გარკვეულ სასწავლო პროცესს. შესაძლებელია შემოქმედების სწავლა? კითხვა ძალიან სადავოა, მიუხედავად იმისა, რომ არსებობენ ლიტერატურული ინსტიტუტები და მწერალთა კურსები, რომლებზეც, ალბათ, რაღაც მაინც ასწავლიან. ასეა თუ ისე, ეს არ არის მარტივი საქმე და მისი განხორციელება ნამდვილად არ მოხერხდება საათნახევარში, ამიტომ ეს მასტერ-კლასი უფრო მკითხველთან შეხვედრას ჰგავდა. თუმცა, რა თქმა უნდა, უპირველეს ყოვლისა, მიეძღვნა მწერლის რთულ და მძიმე შრომას.
ვიქტორ ეროფეევი მრავალი მოთხრობის, რომანის, ესეს, ასევე ოპერის ლიბრეტოს ავტორია, რომელიც შექმნა გამოჩენილმა კომპოზიტორმა ალფრედ შნიტკემ. როგორც სტუმრის წარდგენისას აღნიშნა ფესტივალის „ფანჯარა ევროპაში“ პრეზიდენტმა არმენ მედვედევმა, მწერლის ცხოვრების დევიზია: „თუ არ შეიძლება, მაგრამ გინდა, ე.ი. შესაძლებელია“. მისი შემოქმედებითი გზა აღინიშნება, როგორც საერთაშორისო აღიარებით, ასევე სკანდალებით, ამასთან ზოგჯერ რთულია ერთის მეორისგან გარჩევა. წარმოშობით ცნობილი საბჭოთა დიპლომატის, სტალინის პირადი თარჯიმნის ოჯახიდან არის, რასაც ხელი არ შეუშლია ახალგაზრდა ეროფეევისთვის თავისი საქმიანობა მიეძღვნა ველიმირ ხლებნიკოვისა და მარკიზ დე სადის შემოქმედების შესწავლისთვის, ხოლო ცნობილი სამიზდატის ალმანახის „მეტროპოლის“ შექმნისათვის იგი გარიცხეს მწერალთა კავშირიდან, მისი მამის კარიერა თავისუფლად მოაზროვნე შვილს შეეწირა. ეროფეევის პირველმა რომანმა „რუსმა ლამაზმანმა“, ავტორის თქმით, შეაგროვა ორასამდე გამანადგურებელი რეცენზია და ითარგმნა ოც ენაზე.
ბიბლიოთეკის სალექციო დარბაზში შეკრებილ აუდიტორიას მწერალმა გაუზიარა თავისი მოსაზრებები მწერლის მოწოდებაზე, ზოგადად კულტურაზე და მის მდგომარეობაზე თანამედროვე სამყაროსა და რუსეთში, თავისი ურთიერთობის გამოცდილება შთაგონებასთან, ძაგებასთან და ქებასთან, ასევე მან წარადგინა მისი ცოტა ხნის წინ გამოქვეყნებული რამდენიმე წიგნი. თავის გამოსვლაში ის შეეხო რიგ მნიშვნელოვან თემას, რომელიც ეხება ძირითად ფილოსოფიურ და მსოფლმხედველობით საკითხებს და პირდაპირ გავლენას ახდენს არამარტო მწერლებსა და მხატვრებზე, არამედ ყველა თანამედროვე ადამიანზე.
„კულტურა ენტროპიის წინააღმდეგ ბრძოლაა, - აღნიშნა მწერალმა. - ალბათ, ეს არის ყველაზე მოკლე განმარტება, რომელიც შეიძლება მას მიეცეს. ენტროპია არის განადგურება. განადგურება არის სულიერი, არის მატერიალურიც ... ის ჩვენი ცხოვრების ნაწილიც არის. კულტურა იმიტომ არის კულტურა, რომ იგი ეწინააღმდეგება ენტროპიას და გარკვეულწილად ასრულებს ღვთის კანონს, იმიტომ, რომ ეხმარება იმ ქმნილების განვითარებას, რომლის შესახებაც ჩვენთვის ცნობილია ჩვენი ინტუიციიდან გამომდინარე. და თუ ჩვენ ჩავერთვებით ამ კულტურულ პროცესში - კინოფესტივალების, ბიბლიოთეკური მუშაობის, წიგნების კითხვის, მუსიკის, მშვენიერ არქიტექტურასთან ურთიერთობის წყალობით, ე.ი. ჩვენ ვებრძვით ენტროპიას. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ბრძოლა უნდა მიმდინარეობდეს ხმლითა და შუბით, პირიქით, ეს ბრძოლა შეიძლება გამოიხატებოდეს ენტროპიის გამოვლენაში ... ენტროპიის წინააღმდეგ ბრძოლა შეიძლება წარიმართოს სახელმწიფოსთან ერთად ან სახელმწიფოს წინააღმდეგ ... ადამიანს უნდა ესმოდეს, რომ თუ იგი დაკავშირებულია კულტურასთან, მან უნდა შეძლოს და ამოიცნოს ენტროპიის გამოცანები“.
დაშლისა და განადგურების სწორედ ამ გაცნობიერებულ წინააღმდეგობაში ხედავს მწერალი ჭეშმარიტი თავისუფლების წყაროს და ყველა შემოქმედებითი ადამიანის მოწოდებას. სამწუხაროდ, ვიქტორ ეროფეევის აზრით, ახლა კულტურისთვის საუკეთესო დრო არ არის.
„დასავლეთისა და რუსეთის დიდი კულტურა გარკვეულწილად დაბნეულ მდგომარეობაშია. მაგრამ ეს იმიტომ კი არ მოხდა, რომ ინტერნეტის ან მობილური ტელეფონების, სხვადასხვა სახის მოწყობილობების დრო დადგა, არამედ იმიტომ, რომ ჩვენ დავკარგეთ წარმოდგენა „მეტაფიზიკურ სხვენზე“. ანუ, ჩვენ დავკარგეთ იმ რეალურის განცდა, რასაც არ გვინერგავდა ეკლესია ან სახელმწიფო, ანუ რეალური განცდა იმისა, თუ ვინ სახლობს ამ „მეტაფიზიკურ სხვენზე“ და როგორი დამოკიდებულება გვაქვს მის მიმართ ...“
რუსეთი, ეროფეევის აზრით, განსაკუთრებით დაზარალდა ჩვენი დროის ამ სენისგან, როდესაც აღმოჩნდა ფასეულობით ვაკუუმში.
„უკანასკნელი ასი წლის განმავლობაში, და კიდევ ცოტა მეტი, ჩვენთან ორჯერ განადგურდა ყველა ადამიანური ღირებულება. ჩვენ აღმოვჩნდით ჩვენი პირადი დაკარგული ღირებულებების რაღაც ყინულოვან სივრცეში. ჩვენ მათ დამოუკიდებლად ვაგროვებთ, რადგან სახელმწიფოს პოსტსაბჭოთა წლების განმავლობაში არასდროს გაუწევია ჩვენთვის დამარება ამ ღირებულებების მოძიებაში. ის ჩვენ გვაცდუნებდა და ახლაც გვაცდუნებს გარკვეული ღირებულებებით, რომლებიც დაკავშირებულია სახელმწიფო ხელისუფლების გაძლიერებასთან, მაგრამ მას არასოდეს უთქვამს: „ხალხო, აი ეს ღირებულებები, მოდით გავერკვეთ მათში“. როგორც აღმოჩნდა, ჩვენ, თითოეულ ჩვენგანს სხვადასხვა ღირებულებების განსხვავებული პროცენტი გვაქვს... თუ ავიღებთ ჩვენს ღირებულებებს, როგორც ბურთულებს, რომლებსაც ტომსიკაში ვდებთ, აღმოჩნდება, რომ ჩვენ ყველას გვაქვს ამ ღირებულებათა სხვადასხვა პოტენციალი. აქედან გამომდინარე, ჩვენ ყოველ ჯერზე გვჭირდება ლაპარაკის დაწყება, რომ ერთმანეთს გავუგოთ: „ვინ ხარ? როგორ ხარ განწყობილი ამის, ამის და ამის მიმართ“? ამას დრო სჭირდება ... და ამაშია ჩვენი ქვეყნის მთავარი კრიზისული პოზიცია - საშინელ სოციალურ გათიშულობაში. ჩვენ ვერ ვახერხებთ ერთ მუშტად შეკრებას“.
შემოქმედება ეროფეევისთვის არის სასწაული, უმაღლესი რეალობის, „სხვენის ბინადართან“ თანაზიარობა. ამ პროცესში, მაგალითად, ჟურნალისტისგან განსხვავებით, მწერალს აღვირით არ მიაქვს თავისი ტექსტი A პუნქტიდან B პუნქტში, არამედ თავად არის მიმყოლი და ზემოდან სახელმძღვანელო.
„მწერლობა განსაკუთრებით არის საიდუმლოებით მოცული, რადგან ზოგადად გაუგებარია, ვინ გაიძულებს წერას ... მწერალი ძალიან ჰგავს ძველ საბჭოთა რადიომიმღებს - იცით იყო ასეთი, ნათურებით? მწვანე შუქით, პანელით, რომელზეც თვალში საცემად ეწერა: „ბრიუსელი, პარიზი, ლონდონი“, მაგრამ როდესაც მას ჩართავდი, არ იყო არც ბრიუსელი, არც პარიში, ისმოდა მხოლოდ ხმაური, და მოულოდნელად ვიღაც იწყებდა ლაპარაკს თურქულ ან უზბეკურ ენაზე; გაუგებარი იყო რა, რატომ და როგორ ხდებოდა. ამრიგად, შემოქმედებითი ენერგია გადის მწერალზე, დაახლოებით ისე, როგორც ამ რადიომიმღების მეშვეობით. ის არ აძლევს ენერგიას, არამედ იღებს, მაგრამ იღებს გარკვეულწილად დაშიფრული სახით. მას სჭირდება ბევრი მოთმინება, კარგი ნათურები და კარგი მომართვა, რათა გასაგები გახდეს, თუ რის თქმა შეუძლია მას ... მე ვფიქრობ, რომ ყველაზე ზუსტად და ლაკონურად ამის შესახებ ცვეტაევამ თქვა: „პოეტი შორს მიჰყავს საუბარს“. ანუ საუბარი მასზე უფრო მნიშვნელოვანია, რამდენადაც იგი ეხება ისეთ სფეროებს, რომლის აღმოჩენა მწერალს თავისთვისაც არ შეუძლია ... რა და როგორ უნდა გააკეთოს მწერალმა? ალბათ, აითვისოს ის ველობი, საიდანაც ეს ენერგია მოდის“.
შეგახსენებთ, რომ რუსული კინოს XXVI ფესტივალი „ფანჯარა ევროპაში“ იმართება ქალაქ ვიბორგში 10-დან 16 აგვისტომდე. საკონკურსო პროგრამაშია მხატვრული, დოკუმენტური და ანიმაციური ფილმები, ასევე სხვა ქვეყნის კინემატოგრაფისტებთან ერთად გადაღებული ფილმები. მაგრამ ფესტივალის პროგრამა ბევრად უფრო ფართოა - გარდა კონკურსგარეშე ფილმების ჩვენებისა, სტუმრებისთვის ბევრი სხვა საინტერესო კულტურული ღონისძიება მომზადდა.
==
აკიმუდებმა დამტანჯეს
ვიქტორ ეროფეევი: 70-იანი წლების დისიდენტისა და დღევანდელი წარმატებული მწერლის მოსაზრება რუსეთის შესახებ.
მწერალი ვიქტორ ეროფეევი რუსულ ლიტერატურაში მნიშვნელოვანი ფიგურაა. თუნდაც იმიტომ, რომ 70-იან წლებში სამიზდატის კრებულის „მეტროპოლის“ ერთ-ერთი ორგანიზატორი იყო, რისთვისაც მწერალთა კავშირიდან გამოაძევეს.
გარდა ამისა, ეროფეევი სკანდალური ფიგურაც არის. თუნდაც იმიტომ, რომ რომანის „რუსი ლამაზმანის“ შემდეგ იგი მიაკუთვნეს „პორნოგრაფთა“ და „მაგინებელთა“ რიცხვს. წიგნებს ის დღესაც წერს, მისი წიგნების მიხედვით ფილმები გადაიღეს, შნიტკემ მისი წიგნის „იდიოტთან ცხოვრების“ მიხედვით ოპერა დაწერა. მიუხედავად ამისა, ბევრისთვის ეროფეევი დარჩა წინააღმდეგობრივ ფიგურად. თუნდაც იმიტომ, რომ არ ყოფილა არც მემარცხენეთა, არც მემრჯვენეთა, არც ჭრელების რიგებში, არამედ თავისთვის არის.
მისი ბოლო, ყველაზე სქელტანიანი რომანი „აკიმუდები“ ცოტა ხნის წინ გამოვიდა. მასში ნაჩვენები არიან ფანტასტიკური უცხოპლანეტელები, რომლებიც დღევანდელ რუსეთში გამოჩნდნენ და მის ჭეშმარიტ გზაზე დაყენებას ცდილობენ. ეს ყოველთვის რთული საქმე იყო, ამიტომ ჩვენ ბევრი რამ გვქონდა სათქმელი მწერლისთვის. ჩვენი საუბარი მის სამზარეულოში წარიმართა.
ლიბერალიზმი და კარტოფილი
ვიქტორ ვლადიმიროვიჩ, თქვენს წიგნში აკიმუდების წარგზავნილები „რუსეთის ალაპარაკებული სნეული სინდისია“. მათ სურთ ახალი რელიგიის მოძებნა, ბედნიერების მოტანა. ამისათვის ყველას იზიდავენ, მკვდრებიც კი აღდგნენ მკვდრეთით. მაგრამ რიგიანად არაფერი გააკეთეს და გაქრენ, წავიდნენ იქ, საიდანაც მოვიდნენ. რაც შეეხება სნეულ სინდისს? მან კვლავ დაიძინა?
ვიქტორ ეროფეევი: სიტყვაში „სინდისი“ხშირად ვგულისხმობთ XIX საუკუნის ჩვენი კლასიკური ლიტერატურის ცნებებს, სადაც ყველაფერი განსაზღვრული და გაწმენდილია - გათლილი კიტრივით. მაგრამ ადამიანის ბუნება ძალიან დახლართულია: მორალური ცნებები ტრანსფორმირდება ამორალურში, ამორალური მორალურში. 90-იანი წლებიდან ჩვენ ისეთი მორალური განსაცდელი გავიარეთ, რომ მოხდა თავად „სინდისის“ ცნების ტრანსფორმირება. ჩვენ ახლა უფრო ფრანგ მწერალ-ეგზისტენციელისტებს ვგავართ, რომლებსაც ესმით, რომ საქმე უიმედოა, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, ყველა ცალ-ცალკე უნდა აღუდგეს საუკუნის სიგიჟეს, ბოროტებას და ძალადობას.
სინდისია თუ არა, მაგრამ წიგნში რუსეთის გაბედნიერების მცდელობა გარდაიქმნა „ბოლო გმირის“ ვულგარულ თამაშში (თქვენთან ეს ნიშნავს „სამოთხეში მოხვედრას“). ახალი სამზარეულოს ფილოსოფია მიდის იმ მოსაზრებამდე, რომ ტერორის გარეშე ვერაფერს გავხდებით, - თუმცა, ახლა უკვე ლიბერალური ტერორის გარეშე.
ვიქტორ ეროფეევი: თქვენ საჭირო ღილაკებს აჭერთ თითს. მართლაც ისე გამოდის, რომ თუ ქვეყანას მოვიაზრებთ ისე, როგორც ეს მოაზრებული აქვს საზოგადოების განათლებულ ნაწილს, მაშინ ლიბერალური ტერორის ზოგიერთი ელემენტი გარდაუვალია. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ტერორი პრაქტიკულ ცხოვრებაში დაუკავშირდება სტალინისტურ სიგიჟეს. ცხადია, რუსი ხალხი არ არის გამსჭვალული ლიბერალური კონცეფციებით, მას გააჩნია საკუთარი რთული შეხედულებები სიკეთესა და ბოროტებაზე. მაგრამ ევროპული კონცეფციის შემოტანა გარკვეული ძალადობის გარეშე შეუძლებელია. ანუ პეტრე I გარეშე არაფერი გამოვა.
წიგნში თქვენ სწორედ ამის შესახებ წერთ: „ეკატერინემ კარტოფილი ძალის გამოყენებით დანერგა. იგივე ელოდება რუსულ დემოკრატიულ ლიბერალიზმს. მისი დანერგვა ჯერ-ჯერთობით მხოლოდ ძალის გამოყენებით არის შესაძლებელი“. თქვენს ნაწარმოებში გამოყვანილია ერთ-ერთი მეტალურგი, რომელიც კვდება, რადგან ხელს უშლიდა სოციალურ განვითარებას. ჩნდება ვიღაც ნორჩი ბანდიტი-მიცვალებული. ჩნდებიან სხვადასხვა ტიპები, რომლებიც მარცხენა ხელით გოგოებს ჩქმეტდნენ, მარჯვენა ხელით კი არ ავიწყდებოდათ პირჯვარის გადაწერა. ხალხთან, წიგნის მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ, ნამდვილად არ გაგვიმართლა. როგორ არ უნდა გავიხსენოთ პეტრე I ?
ვიქტორ ეროფეევი: სასიამოვნო იქნებოდა, რომ ასეთ ჭკვიან პეტრე პირველს ისე ჩამოეყალიბებინა სახელმწიფო სისტემა, რომ ყველაფერი შემოფარგლილიყო აღმზრდელობითი ღონისძიებებით. ქვეყანა მუდმივად წრეზე დადის, და რაც მარქსის მიხედვით, ტრაგედია იყო, მეორდება ფარსის სახით ან უბრალოდ ნადგურდება და ლპება. საჭიროა გარკვეული სოციალური, ფილოსოფიური აზროვნება, რომელიც ამ სივრცეს ჯადოს მოხსნიდა.
ჩვენ საკუთარ თავს "ხალხს" ვუწოდებთ, ვერ გარდავიქმენით, როგორც ერი, იმიტომ, რომ არ შეგვიძლია საერთო ღირებულებებში გაერთიანება, გარდა წარსულის ღირებულებებისა.
წიგნში ერთმანეთს ებრძვის არა სიკეთე და ბოროტება, არამედ იმედი და სასოწარკვეთა. რომანში მეტალურგი წარმავალი ფიგურაა, სოვოკია. მეორეს მხრივ, ჩნდება შურისმაძიებელი ხალხიდან, მაგრამ არც ის არ არის იმედის მომცემი ფიგურა. იგი აწყობს სრულ ქაოსს, ძლივს იღებს რაღაცის გარდაქმნის თეორიულ შესაძლებლობას. აქედან გამომდინარე, ძალაუფლებაც რომანში ტრადიციული ან ცნობადია, როგორი მიუღებელიც არ უნდა იყოს ის განათლებული საზოგადოებისთვის. ეს არის ყველაზე მცირე ბოროტების რუსული მოდელი. ყველაფერი მოსაწყენი და უფერულია, მაგრამ როგორც კი დაიწყებ იარების გახსნას, დეფექტების გამოვლინებას - ისინი უფრო მეტად იწყებენ გამრავლებას. აკიმუდას მიერ წარგზავნილებსაც ურჩევნიათ საზოგადოების იმ მოდელს დაუბრუნდნენ, რომლის ისტორიის დასაწყისში შეიძლება ყოდილიყო, ვთქვათ, ნიკოლოზ I.
ანუ, თქვენი აზრით, რომანში დასახული პერსპექტივები პესიმისტურია თუ ოპტიმისტური?
ვიქტორ ეროფეევი: ზოგიერთებს მიაჩნდათ, რომ რომანი, ივან სუსანინის მსგავსად, თავგზას აბნევს. მაგრამ თუ არ იყო იმედი - საერთოდ არ ღირდა მისი დაწერა ... რუსული ისტორიის ერთი ფენა მეორეს ედება და ყველას მხრებზე აწვება ტვირთად. ყველაფერი ისტორიული და მორალური გონებრივი ცნობიერების ზეწოლის ქვეშ არის. თითქოს შეუძლებელია ყველა ჩვენი პრობლემის გადაჭრა გონივრულ ფარგლებში. მაგრამ, მეორე მხრივ, როგორი პარადოქსულიც არ უნდა იყოს (მაგრამ რუსეთში ყოველთვის ასეა), ცხოვრება ფანტასტიკურად გრძელდება, და იძენს საკმაოდ აქტიურ თვისებებს. მიმდინარეობს სასიყვარულო ბრძოლები, ცნობიერების ტრანსფორმირება, დები ადგილებს ცვლიან შეყვარებულთა გვერდით ... ასე მოსაწყენი არ არის.
მოსაწყენი რომ არ არის - ეს ნამდვილად ასეა. წიგნის სათაურიც მოსაწყენი არ არის. რას ნიშნავს აკიმუდები, საიდან მოდის ეს სიტყვა?
ვიქტორ ეროფეევი: რაიმე კონკრეტული საიდუმლოება ამაში არ არის. შეიძლება შედარება სიტყვასთან ბერმუდები, რაც კუნძულებს ნიშნავს. მაგრამ მე არ მინდა ამ სიტყვის დაკავშირება გარკვეული ტიპის შიფრთან. ვინც, როგორც ისმენს, ისე ესმის.
ვნებები და ტოტები
სხვათა შორის, რატომ აქვს „აკიმუდებს“ ქვესათაური „არაადამიანური რომანი“?
ვიქტორ ეროფეევი: ეს შეესაბამება ჩემი პოზიტიური ნეგატივიზმის სულისკვეთებას. ადამიანები ზოგჯერ მეტად დაუცველები არიან, რათა გაუძლონ თუნდაც ირონიულ კრიტიკას. „რუსი ლამაზმანის“ შემდეგ (სრულიად უსამართლოდ) ქალები გამინაწყენდნენ. წიგნის „მამაკაცების“ შემდეგ, (აბსოლუტურად უსამართლოდ) გადაწყვიტეს, რომ მე ვერ ვიტან მამაკაცებს. შემდეგ უფრო უარესი მოხდა. რომანში „რუსული სულის ენციკლოპედია“ ზოგიერთმა ავადმყოფმა მიიჩნია, რომ მე არ მომწონს რუსული სული. ნამდვილი ბოდვაა! ესესთან „პოლონელი რომ ვიყო“ დაკავშირებით პოლონეთში ძალიან არაერთმნიშვნელოვანი მოსაზრებები გაჩნდა. ამიტომ გადავწყვიტე: თუ ყველა ნაწილ-ნაწილ გამინაწყენდება, ყველაფერს ერთად შევკრიბავ და შევქმნი არაადამიანურ რომანს. კაცთმოძულე რომანს. მარკიზ დე სადის ერთგული მოწაფის! ... იმედი მაქვს, გესმით, რომ ეს ხუმრობაა.
ანალოგიურად, თითქოს თამაშ-თამაშით, თქვენს „აკიმუდებში“ ჩნდება ბულგოკოვის „ოსტატის და მარგარიტას“ ჩრდილები. ასევე წარსულისა და აწმყოს მწერლების მთელი რიგი, "ცეცხლის მახლობლად" ავტორის ჩათვლით. მაგრამ მათ ნამდვილად არ შეუძლიათ დახმარების გაწევა, რათა გავერკვეთ იმაში, თუ რა ხდება ჩვენს ირგვლივ დღეს ...
ვიქტორ ეროფეევი: წიგნის ეპიგრაფში ნათქვამია, რომ ყველაფერი ხდება გონებაში, ჯერ დაავადებულში, შემდეგ დიდ თავში სხვადასხვა დანიშნულების სხვადასხვა ხვრელებით. ეს ინდივიდუალური ცნობიერების ასახვაა. ვნებები, მიდრეკილებები და ფანტაზიები უბიძგებენ გმირს „ოსტატსა და მარგარიტასკენ“, ბუღაკოვის რომანის პაროდიადაც კი იქცევა, რომელშიც სინდისი ცხოვრობს ორი საუკუნის წინანდელი კანონებით. ახლა ეს საკმარისი არ არის, ამიტომ ჩნდებიან კიდევ გოგოლი, კაფკა, ჯოისი, პლატონოვი, რომლებიც არც თუ ისე ცალსახად ფიქრობენ იმის შესახებ, შეძლებენ თუ არა მსოფლიოს უკეთესობისკენ შეცვლას. მაგრამ რეალობა სულ უფრო აკიმუდური ხდება, ყველა მიდის, წიგნი კი გადაიქცევა მდინარედ ძალიან განსხვავებული ტოტებით, რომლისგანაც დღევანდელი რეალური ლანდშაფტი შედგება.
ამ მდინარის ტოტები, თითქოს არა თუ „არ შეესამებიან“ ერთმანეთს, არამედ ერთმანეთისგან შორს არიან. ცოტა ხნის წინ ბარდმა სერგეი ნიკიტინმა უარი განაცხადა იური ბაშმეტის იუბილეში მონაწილეობაზე იდეური მიზეზების გამო: „ჩემიანები“ ვერ გაიგებენ, რომ წავსულიყავიო. დაახლოებით ასევე იური კუბლანოვსკი „გააძევეს“ ბროდსკის წრედან, რადგან ის სოლჟენიცინს დაუახლოვდა. ყველა „ბანაკებად“ არის დაყოფილი, წვრილმანობენ და ვერ იტანენ ერთმანეთს. თქვენც რომანში დაწერეთ, რომ ყველა ბანაკისთვის უცხო ხართ, ყველა უკმაყოფილოა თქვენით. რატომ?
ვიქტორ ეროფეევი: ინტელიგენცია ზოგადად ძნელად აღიქვამს ისტორიის გარდამტეხ მომენტებს ... და რომანში თავისუფალი ცნობიერების მქონე გმირის აღქმაზე მაშინვე უარს აცხადებს ნებისმიერი მოძრაობა, რომელიც შებოჭილია სოციალურ-პოლიტიკური ცრურწმენით, იქნებიან ეს კომუნისტები, ნაციონალისტები თუ ლიბერალები. ჩვენ მაინც შიზოფრენიული ცნობიერება გვაქვს. ეს შიზოფრენია, რომელიც პარტიების, ტენდენციებისა და ტრადიციების დისციპლინაზეა დაფუძნებული, ადამიანისგან ქმნის მიმართულების გარკვეულ ქანდაკებას, მაგრამ ხელს არ უწყობს რეალურ ჯანსაღ საზოგადოებრივ სოციალურ ტრანსფორმაციას.
მაგრამ მაინც არსებობენ ცოცხალი აზრის მიმართულებები და არსებობენ მკვდარი აზრის მიმართულებები. „აკიმუდებში“ ეს მკაფიოდ არის გაწერილი. მაგრამ ისეთი ნიჰილიზმი, როდესაც ყველა მათგანი მეზიზღება, რომანში არ არის გაცხადებული. მთავარი სხვა რამეშია: რომანი სცდება ტრადიციულ ჰუმანისტურ მიმართულებას. ჩვენს ლიტერატურაში მუდმივად მეორდება, რომ ადამიანი კეთილია, მაგრამ საზოგადოებრივმა გარემოებებმა გარყვნეს ის. ტურგენევის „მამებისა და შვილების“ შავად ნაწერში ბაზაროვი ამბობს: ადამიანი კარგია, გარემოებებია ცუდი. მაგრამ, როგორც XX საუკუნემ გვიჩვენა, და, განსაკუთრებით, 90-იანმა წლებმა, ადამიანი ძალიან დახარბებულია მოგებას, მზად არის სხვების მიმართ ძალადობისთვის, სწყურია ძალაუფლება და დაუსჯელობა მხოლოდ იმიტომ, რაც სოციალურმა გარემოებებმა დაანახეს, მისცეს ამის დანახვის შანსი ... ეს ბევრად უფრო ავისმომასწავებელი კონსტრუქციაა, ვიდრე ვოლანდს აქვს შექმნილი, რომელსაც სურს ჩაიდინოს ბოროტება, მაგრამ მუდმივად სიკეთეს სჩადის.
თქვენ - „მეტროპოლის“ დროინდელი და თქვენ - „აკიმუდების“ დროინდელი - ორი განსხვავებული ადამიანია? მაშინ თავს დისიდენტად გრძნობდით, ახლა თავს არიდებთ უკიდურესობებს ...
ვიქტორ ეროფეევი: მე 30 წლის ვიყავი, როცა 1979 წელს „მეტროპოლის“ კონცეფცია შევქმენი, რა თქმა უნდა, აბსოლუტურად იდეალისტური. ვფიქრობდი, რომ თუ გავთავისუფლდებოდით რუსეთში ცხოვრების ტოტალიტარული შეხედულებების ტვირთისგან, უფრო სწრაფად და ნაყოფიერად მივუახლოვდებოდით ნორმალურ ცივილიზებულ საზოგადოებას. რა თქმა უნდა, მაშინ უფრო ფუქსავატი ვიყავი. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ამ გამოცდილების მქონე კვლავ არ შევქმნიდი „მეტროპოლს“ - ჯერ კიდევ ძალიან მნიშვნელოვანი იყო თავისუფალი დამოუკიდებელი ლიტერატურის ჩვენების სურვილი. მაშინ მეჩვენებოდა, რომ ჩვენ განსაკუთრებით გვთრგუნავენ სოციალური გარემოებები. ახლა „აკიმუდები“ გვიჩვენებენ, რომ ჩვენ დიდ იმედებს ვამყარებდით საზოგადოების ცვლილებებზე. ორმო, რომელშიც აღმოვჩნდით ტოტალიტარულ საზოგადოებაში, ხუთმეტრიანი გვეგონა, თითქოს საკმარისი იყო თოკი და კიბე - და შეიძლებოდა ამოსვლა. ახლა კი აღმოჩნდა, რომ ეს ორმო ორმოცდაათმეტრიანია, აქ არც თოკი და არც კიბე არ უშველის, სხვა ინსტრუმენტებია საჭირო, უფრო დახვეწილი. სისულელეა ყველა უბედურების ხელისუფლებისთვის მიწერა, ჩვენთან ყველაფერი მარყუჟშია მოქცეული, მასში აისახება ხალხის ცნობიერება, რომელსაც არ აქვს მკაფიო წარმოდგენა ცივილიზებული ცხოვრების შესახებ. ძნელია იმის თქმა, თუ ამ მარყუჟში ვინ რას უშლის ხელს. ახლა ჩემთვის ცხადია, რომ პეტრე პირველი უნდა იყოს მეტად დახვეწილი და ჭკვიანი, წინააღმდეგ შემთხვევაში ყველაფერი დაინგრევა. მე შევეცადე გულახდილად დამეწერა ამის შესახებ და არავინ შემეშინებინა. აქ ყველა დამნაშავეა, ამიტომ საკუთარი თავიდან უნდა დავიწყოთ, თუ გვინდა რაღაც გავაკეთოთ.
ღირებულებათა ტომსიკები
რატომ დაგჭირდათ რომანში ცალკე თავი პოეტის ანდრეი ვოზნესენსკის შესახებ?
ვიქტორ ეროფეევი: ვოზსენსკი თვალსაჩინო ფიგურა, მისი „შემოდგომა სიგულდაში“, „ჩამოკიდებული ვარ ვაგონის ბაქანზე, მშვიდობით ...“ - შესანიშნავი ლექსებია. რატომ აღმოჩნდა ის აკიმუდების ისტორიაში? მე ვფიქრობ, რომ ის გამოხატავს ყველა სამოციანელოს მსოფლმხედველობას, რომლებიც ვერ გაუმკლავდნენ უფრო რთულ და წინააღმდეგობრივ, ვიდრე ისინი ფიქრობდნენ, შეხედულებებს ადამიანის შესახებ. ამ იდეალიზმით მეც ვიყავი დაავადებული ... სამოციანელები ყოველთვის იზომებოდნენ „სუფთა აზრებით“ - ეს ახმადულინას სიტყვებია. მაგრამ ვერც სუფთა აზრები დაეხმარა. მე მინდოდა სწორედ ამ დრამის ჩვენება: თითქოს ლიტერატურას შეეძლო ჩვენთვის დახმარების გაწევა, მაგრამ ვერ დაგვეხმარა. ან ჩვენ აღვიქვით ცუდად, ან ის თავისთავად აღმოჩნდა არასაკმარისი.
დღევანდელი ობივატელის გადასახედიდან, სამოციანელებიც, და ვინც მათ შემდეგ მოვიდა, მთლიანად ეკუთვნოდნენ „ოქროს ახალგაზრდობას“. მათი მშობლები მაღალჩინოსნები იყვნენ, ვისოცკის, ისევე როგორც ბრეჟნევს, მერსედესი ჰყავდა, ახმადულინა იყო ელეგანტური, მოდური. და თქვენც, მაღალჩინოსანი დიპლომატის ვაჟი, როგორც თქვენ წერთ, მუდმივად საელჩოებში იმყოფებოდით. გეცხოვრათ თქვენს „აკიმუდებში“, სინდისის მყუდრო კუნძულებზე. რა გაკლდათ?
ვიქტორ ეროფეევი: ზოგადად ჩვენთან ცხოვრებისეული ცოდნის შესახებ წარმოდგენა ხშირად უკავშირდება თავზარდამცემი განსაცდელის ცოდნას, რომელიც უნდა გაევლოთ ღირსეული ობივატელური ბედნიერების მისაღწევად. ადამიანი ცუდად ცხოვრობს და ამიტომ ის იწყებს შემოქმედებით საქმიანობას, რადგან სამართლიანობის ასეთი იდეით არის შთაგონებული. ეს მეტად მცდარი იდეაა, ზოგადად ქვედა მხრიდან ძალიან ცუდად ჩანს, უმჯობესია ზემოდან ყურება. ჩემი ბავშვობა აბსოლუტურად ბედნიერი იყო, ჯერ ბავშვობის წლები სტალინის დროს, შემდეგ ბავშვობის წლები პარიზში, მშობლების მეგობრები და ნაცნობები თავისი დროის გიგანტები იყვნენ. მამა მეგობრობდა პიკასოსთან, არაგონი ჩვენთან საელჩოში მოდიოდა, როგორც საბჭოთა კავშირის და ჩვენი ოჯახის მეგობარი. მშობლების ბინაში მოდიოდნენ კატაევი და ოკუჯავა. ცხოვრების გააზრება გაცილებით ღრმა იყო, ვიდრე მაშინ, როდესაც ხულიგნებთან ერთად დადიხარ მოსკოვის შესახვევებში. ზოგადად, მე წინააღმდეგი ვარ გავრცელებული შეხედულებისა იმის შესახებ, რომ ინგლისის დედოფალმა ცხოვრება არ იცის. სწორედ ინგლისის დედოფალმა უფრო მეტი იცის ცხოვრების შესახებ, ვიდრე მისმა ქვეშევრდომებმა.
რაც შეეხება სამოციანელებს, არ შეიძლება იმის თქმა, რომ ისინი ყველა წარმატებული და გლამურული იყო. როდესაც ადამიანები ფულს შოულობენ, ყოველთვის ყველა ბეწვის ქურქს ყიდულობს. საბჭოთა მწერლებიდან მხოლოდ პლატონოვს არ ჰქონდა ბეწვის ქურქი, ამ ქურქებს შორის მაინც სანტექნიკოსივით გამოიყურებოდა. მაგრამ საქმე ქურქში არ არის - სანტექნიკოსი გენიოსი აღმოჩნდა. ღმერთმა ბროდსკისაც მისცა გენიოსობა მიუხედავად იმისა, თუ რას აკეთებდნენ მისი მშობლები და თვითონ როგორ ცხოვრობდა.
თქვენ ამბობთ, რომ სამართლიანობის იდეა მცდარია. ქვედა მხრიდან ყურება უმსგავსობაა. მაგრამ მათ შორის, ვინც ცხოვრებას „ზემოდან“ უყურებს, უფრო მეტად ცინიკოსები და სნობები არიან. რაც, თავისთავად, ასევე უმსგავსოა ...
ვიქტორ ეროფეევი: დიახ, როდესაც ცხოვრებას ზემოდან უყურებ, არ გაგიჭირდება სნობიზმისა და სოციალური გარყვნილების გავლენის ქვეშ აღმოჩენა. ამ ცინიკოსებიდან ბევრი მიიჩნევს, რომ საზოგადოებაში არ ღირს რაიმეს შეცვლა. ვისთვის უნდა შეიცვალოს - ხალხი ბნელი და ბინძურია, ამიტომ უმჯობესია თავად ვიცხოვროთ ჩვენი სიამოვნებისთვის. ბანალური აზრია, ასე ბევრი ფიქრობს, - თუ რუსეთს ამდენი პრობლემა აქვს, უმჯობესი იქნება უბრალოდ მისი ექსპლუატაცია. ქვეყნის საკუთარი მიზნებისთვის გამოყენება, რომელიც ამდენ შესაძლებლობას იძლევა. ძალიან ბევრ შესაძლებლობას.
საკუთარ თავს „ხალხს“ ვუწოდებთ, მაგრამ ვერ გარდავიქმენით, როგორც ერი, იმიტომ, რომ ვერ შევძელით გაერთიანება საერთო ღირებულებებში, გარდა წარსულის ღირებულებებისა. ჩვენ ხალხიდან გამოვდივართ, მაგრამ ვერ ვაღწევთ იმას, რომ გავხდეთ ერი, სადღაც შუაში ვიმყოფებით და ნათლად ვერ წარმოგვიდგენია ჩვენი გზა. ჩვენ ვცხოვრობთ განადგურებულ ღირებულებათა ზღვაში, როგორიცაა ორჯერ ჩაძირული ტიტანიკი 17-სა და 91-ში. ყველას ფასეულობათა თავისი ტომსიკა აქვს მიღებული მშობლებისგან, წიგნებიდან, სკოლიდან, ცხოვრების გამოცდილებიდან - დემოკრატიის ამდენი ბურთულა, მართლმადიდებლობის, ლიბერალიზმის, ნაციონალიზმის, იმპერიალიზმის - ამდენი ბურთულა ... ამ ტომსიკებს არ შეუძლიათ ერთმანეთთან კავშირის მოძებნა. მეგობრები იკრიბებიან და საუბარს იწყებენ ადამის დროიდან: რა უნდა გაკეთდეს რუსეთში, რა მიმართულებით უნდა წავიდეს, რა არის კარგი და რა ცუდი. ვინ დათვრა, ვინ არა. ღამე გადის, და ისევ არაფერი არ არის გასაგები.
ბობოკი - ინტერნეტის მაუწყებელი
ისევე, როგორც დოსტოევსკის მოთხრობაში „ბობოკი“, რომელსაც თქვენ უწოდეთ რუსული ინტერნეტის მაუწყებელი, - ყველა თავის საფლავში წევს, ილანძღება, ჭორაობს რაღაცის შესახებ, მაგრამ ერთმანეთის დანახვა და ერთმანეთთან მიახლოვება არ შეუძლია ...
ვიქტორ ეროფეევი: ადამიანებს ერთმანეთთან აკავშირებს მხოლოდ ვნება ან სიყვარული, რომანში რეალური სიყვარულიც არის. ან ოჯახური კატასტროფა. მაგრამ არა ღირებულებათა ზოგადი იდეები. ყველას საკუთარი ბოსტანი აქვს, და ეს ძალიან დიდი ეროვნული პრობლემაა. ჩვენთან მთლიანად დალპა ლიტერატურულ-ფილოსოფიური მოედანი. არ არსებობს მწერალი, რომელიც დოსტოევსკის მსგავსად შეძლებს სხვადასხვა ძმები კარამაზოვების ჩვენებას. რა თქმა უნდა, საჭიროა დიალოგი. წინააღმდეგ შემთხვევაში, რუსეთი ყოველთვის მიდის ან აფეთქებამდე ან სახელმწიფო ტერორამდე. არც ერთი და არც მეორე ჩვენ არ გვჭირდება. მაგრამ მე ვფიქრობ, რომ საკუთარი ბოსტნის იქით ვერავინ ვერაფერს ხედავს.
მაგრამ ყველას ხომ ერთი რამ სურს: კარგად რომ ცხოვრობდეს, კითხულობდეს, მოგზაურობდეს მსოფლიოში. საბოლოო ჯამში (ჩვენ ამით დავიწყეთ), ისევ სინდისამდე მივდივართ. მაგრამ როგორ მივუდგეთ მას, როდესაც სინდისი თავად გახდა რთული მოვლენა?
სხვათა შორის, ძალიან სახალისოა: ერთხელ, როცა ლონდონში ვიყავი, ქალაქის გაზეთი ჩამივარდა ხელში თვალში საცემი სათაურით: „ბრიტანეთში ისევ არ არის სექსი?“. ეს როგორ, ეს ხომ ჩვენ გვიყვარს საკუთარ თავზე ირონიზირება, სკეპტიკურად ვიმეორებთ ძველ სლოგანს: „სსრკ-ში არ არის სექსი“. და უცებ აქ ვკითხულობ - გამოდის, რომ ჩვენ არ ვართ მარტო. რატომ გამახსენდა ეს ამბავი? ჩვენს ცხოვრებაში ბევრი ილუზიაა. იქნებ ჩვენ არ ვართ ასეთი განსაკუთრებულები?
ვიქტორ ეროფეევი: ჩვენ კვლავ ვრჩებით იზოლირებულ არქიპელაგად და საკმაოდ ცუდად ვიცით, თუ რა ხდება მსოფლიოში. ჩვენ საკმარისად ვკითხულობთ უცხოურ ლიტერატურას, შეიძლება უფრო მეტად, ვიდრე სხვა ქვეყნებში, მაგრამ ამ ლიტერატურიდან ჩვენ ვითვისებთ არა იმას, რაც დაკავშირებულია სამყაროს შესწავლასთან, არამედ ჩვენი ლიტერატურისათვის ნაცნობ სიკეთისა და ბოროტების, სიკვდილ-სიცოცხლის პრობლემებს. სხვა რეალობა თითქმის არავინ იცის. ჩვენ ყოველ ჯერზე თითქოს პიონერები ვართ. საბჭოთა ხელისუფლების დროს ევროპა ჩვენთვის იყო გარყვნილი. ახლა, ჩვენი გარყვნილობის ფონზე ევროპა უკვე უფერულად გვეჩვენება, თითქოს იქ ყველა წმინდანია, ასე რომ, შეიძლება ისინი მართლები არიან, რომ იქ მათ არ აქვთ სექსი.
სამაგიეროდ ჩვენთან სკოლებში ამცირებენ რუსული ენისა და ლიტერატურის გაკვეთილებს, რადგან ზედმეტად მიაჩნიათ. თქვენ რას ფიქრობთ ამის შესახებ?
ვიქტორ ეროფეევი: სკოლაში ლიტერატურის გაკვეთილების შემცირების შესახებ საუბარი იმის დასაბუთებით, რომ საკმარისია სასარგებლო მეცნიერებების ცოდნა, სისულელეა. ეს იგივეს ნიშნავს, რაც კვების რაციონის შემცირებას. კითხვა ხომ მხოლოდ ტვინის საზრდო არ არის, ეს ცნობიერების, სინდისის, ადამიანის ბუნების საზრდოა. ჩემი აზრით, ეს სიგიჟეა. ჩვენი ქვეყანა დარჩა კითხვის მოყვარული, მაგრამ მკაფიო ხედვა იმის შესახებ, თუ რას და როგორ წაიკითხავს, არ არის. უბრალოდ, ჩვენ გვჭირდება მეტი სახელმწიფო მენტალიტეტი და სახელმწიფოს შეხედულება ადამიანის შესახებ. თუ მოსახლეობას აღვიქვამთ მხოლოდ როგორც მასას, რომელიც ან მორჩილია ან ამბოხებული, - საბოლოო ჯამში, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ძვრები არ არის, მოსახლეობა სულიერად ღარიბდება. ეს კი არანაკლებ საშინელი პრობლემაა - გამოსულელება.
მნიშვნელოვანია ადამიანის კომპლექსური შესწავლა - სოციალური, ფილოსოფიური, მეტაფიზიკური, რელიგიური, ეროტიკული. ჩვენთან ხომ უზარმაზარი ევოლუცია მოხდა - 90-იან წელს, როდესაც „რუსი ლამაზმანი“ გამოვიდა, ყველა ყვიროდა, რომ ეს პორნოგრაფიაა ახლა კი ყურსაც არავინ იბერტყავს. არც თქვენ მკითხეთ ეროტიკის შესახებ ...
კინოფესტივალის „ფანჯარა ევროპაში“ ფარგლებში შედგა შეხვედრა მწერალ ვიქტორ ეროფეევთან
კინოფესტივალი „ფანჯარა ევროპაში“ მხოლოდ კინო არ არის, არამედ კინოსთან გარკვეულწილად დაკავშირებული ხელოვნების მთელი ღრუბელია. მიუხედავად იმისა, ცხოვრობდა თუ არა რომელიმე ხელოვანი კინემატოგრაფის გამოგონებამდე დიდი ხნით ადრე, მის და მისი შემოქმედების შესახებ შეიძლება კინოეკრანიდან საუბარი, ხოლო ნებისმიერი ეპოქის კომპოზიტორის მუსიკა შეიძლება ჩაიწეროს ფილმის საუნდტრეკში. რომ აღარაფერი ვთქვათ იმის შესახებ, რომ ნებისმიერი ავტორის წიგნი შეიძლება იყოს ეკრანიზირებული. საერთოდ, ნებისმიერი ფილმი, როგორც სამყარო, სიტყვით იწყება.
11 აგვისტოს ერთ-ერთ საფესტივალო მოედანზე, ალვარ აალტოს ქალაქის ცენტრალურ ბიბლიოთეკაში გაიმართა ცნობილი რუსი მწერლის ვიქტორ ეროფეევის მასტერ-კლასი. ერთი მხრივ, მასტერკლასი, გულისხმობს თავისი საქმის მცოდნე ოსტატს, მაესტროს, ხოლო, მეორეს მხრივ, გარკვეულ სასწავლო პროცესს. შესაძლებელია შემოქმედების სწავლა? კითხვა ძალიან სადავოა, მიუხედავად იმისა, რომ არსებობენ ლიტერატურული ინსტიტუტები და მწერალთა კურსები, რომლებზეც, ალბათ, რაღაც მაინც ასწავლიან. ასეა თუ ისე, ეს არ არის მარტივი საქმე და მისი განხორციელება ნამდვილად არ მოხერხდება საათნახევარში, ამიტომ ეს მასტერ-კლასი უფრო მკითხველთან შეხვედრას ჰგავდა. თუმცა, რა თქმა უნდა, უპირველეს ყოვლისა, მიეძღვნა მწერლის რთულ და მძიმე შრომას.
ვიქტორ ეროფეევი მრავალი მოთხრობის, რომანის, ესეს, ასევე ოპერის ლიბრეტოს ავტორია, რომელიც შექმნა გამოჩენილმა კომპოზიტორმა ალფრედ შნიტკემ. როგორც სტუმრის წარდგენისას აღნიშნა ფესტივალის „ფანჯარა ევროპაში“ პრეზიდენტმა არმენ მედვედევმა, მწერლის ცხოვრების დევიზია: „თუ არ შეიძლება, მაგრამ გინდა, ე.ი. შესაძლებელია“. მისი შემოქმედებითი გზა აღინიშნება, როგორც საერთაშორისო აღიარებით, ასევე სკანდალებით, ამასთან ზოგჯერ რთულია ერთის მეორისგან გარჩევა. წარმოშობით ცნობილი საბჭოთა დიპლომატის, სტალინის პირადი თარჯიმნის ოჯახიდან არის, რასაც ხელი არ შეუშლია ახალგაზრდა ეროფეევისთვის თავისი საქმიანობა მიეძღვნა ველიმირ ხლებნიკოვისა და მარკიზ დე სადის შემოქმედების შესწავლისთვის, ხოლო ცნობილი სამიზდატის ალმანახის „მეტროპოლის“ შექმნისათვის იგი გარიცხეს მწერალთა კავშირიდან, მისი მამის კარიერა თავისუფლად მოაზროვნე შვილს შეეწირა. ეროფეევის პირველმა რომანმა „რუსმა ლამაზმანმა“, ავტორის თქმით, შეაგროვა ორასამდე გამანადგურებელი რეცენზია და ითარგმნა ოც ენაზე.
ბიბლიოთეკის სალექციო დარბაზში შეკრებილ აუდიტორიას მწერალმა გაუზიარა თავისი მოსაზრებები მწერლის მოწოდებაზე, ზოგადად კულტურაზე და მის მდგომარეობაზე თანამედროვე სამყაროსა და რუსეთში, თავისი ურთიერთობის გამოცდილება შთაგონებასთან, ძაგებასთან და ქებასთან, ასევე მან წარადგინა მისი ცოტა ხნის წინ გამოქვეყნებული რამდენიმე წიგნი. თავის გამოსვლაში ის შეეხო რიგ მნიშვნელოვან თემას, რომელიც ეხება ძირითად ფილოსოფიურ და მსოფლმხედველობით საკითხებს და პირდაპირ გავლენას ახდენს არამარტო მწერლებსა და მხატვრებზე, არამედ ყველა თანამედროვე ადამიანზე.
„კულტურა ენტროპიის წინააღმდეგ ბრძოლაა, - აღნიშნა მწერალმა. - ალბათ, ეს არის ყველაზე მოკლე განმარტება, რომელიც შეიძლება მას მიეცეს. ენტროპია არის განადგურება. განადგურება არის სულიერი, არის მატერიალურიც ... ის ჩვენი ცხოვრების ნაწილიც არის. კულტურა იმიტომ არის კულტურა, რომ იგი ეწინააღმდეგება ენტროპიას და გარკვეულწილად ასრულებს ღვთის კანონს, იმიტომ, რომ ეხმარება იმ ქმნილების განვითარებას, რომლის შესახებაც ჩვენთვის ცნობილია ჩვენი ინტუიციიდან გამომდინარე. და თუ ჩვენ ჩავერთვებით ამ კულტურულ პროცესში - კინოფესტივალების, ბიბლიოთეკური მუშაობის, წიგნების კითხვის, მუსიკის, მშვენიერ არქიტექტურასთან ურთიერთობის წყალობით, ე.ი. ჩვენ ვებრძვით ენტროპიას. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ბრძოლა უნდა მიმდინარეობდეს ხმლითა და შუბით, პირიქით, ეს ბრძოლა შეიძლება გამოიხატებოდეს ენტროპიის გამოვლენაში ... ენტროპიის წინააღმდეგ ბრძოლა შეიძლება წარიმართოს სახელმწიფოსთან ერთად ან სახელმწიფოს წინააღმდეგ ... ადამიანს უნდა ესმოდეს, რომ თუ იგი დაკავშირებულია კულტურასთან, მან უნდა შეძლოს და ამოიცნოს ენტროპიის გამოცანები“.
დაშლისა და განადგურების სწორედ ამ გაცნობიერებულ წინააღმდეგობაში ხედავს მწერალი ჭეშმარიტი თავისუფლების წყაროს და ყველა შემოქმედებითი ადამიანის მოწოდებას. სამწუხაროდ, ვიქტორ ეროფეევის აზრით, ახლა კულტურისთვის საუკეთესო დრო არ არის.
„დასავლეთისა და რუსეთის დიდი კულტურა გარკვეულწილად დაბნეულ მდგომარეობაშია. მაგრამ ეს იმიტომ კი არ მოხდა, რომ ინტერნეტის ან მობილური ტელეფონების, სხვადასხვა სახის მოწყობილობების დრო დადგა, არამედ იმიტომ, რომ ჩვენ დავკარგეთ წარმოდგენა „მეტაფიზიკურ სხვენზე“. ანუ, ჩვენ დავკარგეთ იმ რეალურის განცდა, რასაც არ გვინერგავდა ეკლესია ან სახელმწიფო, ანუ რეალური განცდა იმისა, თუ ვინ სახლობს ამ „მეტაფიზიკურ სხვენზე“ და როგორი დამოკიდებულება გვაქვს მის მიმართ ...“
რუსეთი, ეროფეევის აზრით, განსაკუთრებით დაზარალდა ჩვენი დროის ამ სენისგან, როდესაც აღმოჩნდა ფასეულობით ვაკუუმში.
„უკანასკნელი ასი წლის განმავლობაში, და კიდევ ცოტა მეტი, ჩვენთან ორჯერ განადგურდა ყველა ადამიანური ღირებულება. ჩვენ აღმოვჩნდით ჩვენი პირადი დაკარგული ღირებულებების რაღაც ყინულოვან სივრცეში. ჩვენ მათ დამოუკიდებლად ვაგროვებთ, რადგან სახელმწიფოს პოსტსაბჭოთა წლების განმავლობაში არასდროს გაუწევია ჩვენთვის დამარება ამ ღირებულებების მოძიებაში. ის ჩვენ გვაცდუნებდა და ახლაც გვაცდუნებს გარკვეული ღირებულებებით, რომლებიც დაკავშირებულია სახელმწიფო ხელისუფლების გაძლიერებასთან, მაგრამ მას არასოდეს უთქვამს: „ხალხო, აი ეს ღირებულებები, მოდით გავერკვეთ მათში“. როგორც აღმოჩნდა, ჩვენ, თითოეულ ჩვენგანს სხვადასხვა ღირებულებების განსხვავებული პროცენტი გვაქვს... თუ ავიღებთ ჩვენს ღირებულებებს, როგორც ბურთულებს, რომლებსაც ტომსიკაში ვდებთ, აღმოჩნდება, რომ ჩვენ ყველას გვაქვს ამ ღირებულებათა სხვადასხვა პოტენციალი. აქედან გამომდინარე, ჩვენ ყოველ ჯერზე გვჭირდება ლაპარაკის დაწყება, რომ ერთმანეთს გავუგოთ: „ვინ ხარ? როგორ ხარ განწყობილი ამის, ამის და ამის მიმართ“? ამას დრო სჭირდება ... და ამაშია ჩვენი ქვეყნის მთავარი კრიზისული პოზიცია - საშინელ სოციალურ გათიშულობაში. ჩვენ ვერ ვახერხებთ ერთ მუშტად შეკრებას“.
შემოქმედება ეროფეევისთვის არის სასწაული, უმაღლესი რეალობის, „სხვენის ბინადართან“ თანაზიარობა. ამ პროცესში, მაგალითად, ჟურნალისტისგან განსხვავებით, მწერალს აღვირით არ მიაქვს თავისი ტექსტი A პუნქტიდან B პუნქტში, არამედ თავად არის მიმყოლი და ზემოდან სახელმძღვანელო.
„მწერლობა განსაკუთრებით არის საიდუმლოებით მოცული, რადგან ზოგადად გაუგებარია, ვინ გაიძულებს წერას ... მწერალი ძალიან ჰგავს ძველ საბჭოთა რადიომიმღებს - იცით იყო ასეთი, ნათურებით? მწვანე შუქით, პანელით, რომელზეც თვალში საცემად ეწერა: „ბრიუსელი, პარიზი, ლონდონი“, მაგრამ როდესაც მას ჩართავდი, არ იყო არც ბრიუსელი, არც პარიში, ისმოდა მხოლოდ ხმაური, და მოულოდნელად ვიღაც იწყებდა ლაპარაკს თურქულ ან უზბეკურ ენაზე; გაუგებარი იყო რა, რატომ და როგორ ხდებოდა. ამრიგად, შემოქმედებითი ენერგია გადის მწერალზე, დაახლოებით ისე, როგორც ამ რადიომიმღების მეშვეობით. ის არ აძლევს ენერგიას, არამედ იღებს, მაგრამ იღებს გარკვეულწილად დაშიფრული სახით. მას სჭირდება ბევრი მოთმინება, კარგი ნათურები და კარგი მომართვა, რათა გასაგები გახდეს, თუ რის თქმა შეუძლია მას ... მე ვფიქრობ, რომ ყველაზე ზუსტად და ლაკონურად ამის შესახებ ცვეტაევამ თქვა: „პოეტი შორს მიჰყავს საუბარს“. ანუ საუბარი მასზე უფრო მნიშვნელოვანია, რამდენადაც იგი ეხება ისეთ სფეროებს, რომლის აღმოჩენა მწერალს თავისთვისაც არ შეუძლია ... რა და როგორ უნდა გააკეთოს მწერალმა? ალბათ, აითვისოს ის ველობი, საიდანაც ეს ენერგია მოდის“.
შეგახსენებთ, რომ რუსული კინოს XXVI ფესტივალი „ფანჯარა ევროპაში“ იმართება ქალაქ ვიბორგში 10-დან 16 აგვისტომდე. საკონკურსო პროგრამაშია მხატვრული, დოკუმენტური და ანიმაციური ფილმები, ასევე სხვა ქვეყნის კინემატოგრაფისტებთან ერთად გადაღებული ფილმები. მაგრამ ფესტივალის პროგრამა ბევრად უფრო ფართოა - გარდა კონკურსგარეშე ფილმების ჩვენებისა, სტუმრებისთვის ბევრი სხვა საინტერესო კულტურული ღონისძიება მომზადდა.
==
აკიმუდებმა დამტანჯეს
ვიქტორ ეროფეევი: 70-იანი წლების დისიდენტისა და დღევანდელი წარმატებული მწერლის მოსაზრება რუსეთის შესახებ.
მწერალი ვიქტორ ეროფეევი რუსულ ლიტერატურაში მნიშვნელოვანი ფიგურაა. თუნდაც იმიტომ, რომ 70-იან წლებში სამიზდატის კრებულის „მეტროპოლის“ ერთ-ერთი ორგანიზატორი იყო, რისთვისაც მწერალთა კავშირიდან გამოაძევეს.
გარდა ამისა, ეროფეევი სკანდალური ფიგურაც არის. თუნდაც იმიტომ, რომ რომანის „რუსი ლამაზმანის“ შემდეგ იგი მიაკუთვნეს „პორნოგრაფთა“ და „მაგინებელთა“ რიცხვს. წიგნებს ის დღესაც წერს, მისი წიგნების მიხედვით ფილმები გადაიღეს, შნიტკემ მისი წიგნის „იდიოტთან ცხოვრების“ მიხედვით ოპერა დაწერა. მიუხედავად ამისა, ბევრისთვის ეროფეევი დარჩა წინააღმდეგობრივ ფიგურად. თუნდაც იმიტომ, რომ არ ყოფილა არც მემარცხენეთა, არც მემრჯვენეთა, არც ჭრელების რიგებში, არამედ თავისთვის არის.
მისი ბოლო, ყველაზე სქელტანიანი რომანი „აკიმუდები“ ცოტა ხნის წინ გამოვიდა. მასში ნაჩვენები არიან ფანტასტიკური უცხოპლანეტელები, რომლებიც დღევანდელ რუსეთში გამოჩნდნენ და მის ჭეშმარიტ გზაზე დაყენებას ცდილობენ. ეს ყოველთვის რთული საქმე იყო, ამიტომ ჩვენ ბევრი რამ გვქონდა სათქმელი მწერლისთვის. ჩვენი საუბარი მის სამზარეულოში წარიმართა.
ლიბერალიზმი და კარტოფილი
ვიქტორ ვლადიმიროვიჩ, თქვენს წიგნში აკიმუდების წარგზავნილები „რუსეთის ალაპარაკებული სნეული სინდისია“. მათ სურთ ახალი რელიგიის მოძებნა, ბედნიერების მოტანა. ამისათვის ყველას იზიდავენ, მკვდრებიც კი აღდგნენ მკვდრეთით. მაგრამ რიგიანად არაფერი გააკეთეს და გაქრენ, წავიდნენ იქ, საიდანაც მოვიდნენ. რაც შეეხება სნეულ სინდისს? მან კვლავ დაიძინა?
ვიქტორ ეროფეევი: სიტყვაში „სინდისი“ხშირად ვგულისხმობთ XIX საუკუნის ჩვენი კლასიკური ლიტერატურის ცნებებს, სადაც ყველაფერი განსაზღვრული და გაწმენდილია - გათლილი კიტრივით. მაგრამ ადამიანის ბუნება ძალიან დახლართულია: მორალური ცნებები ტრანსფორმირდება ამორალურში, ამორალური მორალურში. 90-იანი წლებიდან ჩვენ ისეთი მორალური განსაცდელი გავიარეთ, რომ მოხდა თავად „სინდისის“ ცნების ტრანსფორმირება. ჩვენ ახლა უფრო ფრანგ მწერალ-ეგზისტენციელისტებს ვგავართ, რომლებსაც ესმით, რომ საქმე უიმედოა, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, ყველა ცალ-ცალკე უნდა აღუდგეს საუკუნის სიგიჟეს, ბოროტებას და ძალადობას.
სინდისია თუ არა, მაგრამ წიგნში რუსეთის გაბედნიერების მცდელობა გარდაიქმნა „ბოლო გმირის“ ვულგარულ თამაშში (თქვენთან ეს ნიშნავს „სამოთხეში მოხვედრას“). ახალი სამზარეულოს ფილოსოფია მიდის იმ მოსაზრებამდე, რომ ტერორის გარეშე ვერაფერს გავხდებით, - თუმცა, ახლა უკვე ლიბერალური ტერორის გარეშე.
ვიქტორ ეროფეევი: თქვენ საჭირო ღილაკებს აჭერთ თითს. მართლაც ისე გამოდის, რომ თუ ქვეყანას მოვიაზრებთ ისე, როგორც ეს მოაზრებული აქვს საზოგადოების განათლებულ ნაწილს, მაშინ ლიბერალური ტერორის ზოგიერთი ელემენტი გარდაუვალია. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ტერორი პრაქტიკულ ცხოვრებაში დაუკავშირდება სტალინისტურ სიგიჟეს. ცხადია, რუსი ხალხი არ არის გამსჭვალული ლიბერალური კონცეფციებით, მას გააჩნია საკუთარი რთული შეხედულებები სიკეთესა და ბოროტებაზე. მაგრამ ევროპული კონცეფციის შემოტანა გარკვეული ძალადობის გარეშე შეუძლებელია. ანუ პეტრე I გარეშე არაფერი გამოვა.
წიგნში თქვენ სწორედ ამის შესახებ წერთ: „ეკატერინემ კარტოფილი ძალის გამოყენებით დანერგა. იგივე ელოდება რუსულ დემოკრატიულ ლიბერალიზმს. მისი დანერგვა ჯერ-ჯერთობით მხოლოდ ძალის გამოყენებით არის შესაძლებელი“. თქვენს ნაწარმოებში გამოყვანილია ერთ-ერთი მეტალურგი, რომელიც კვდება, რადგან ხელს უშლიდა სოციალურ განვითარებას. ჩნდება ვიღაც ნორჩი ბანდიტი-მიცვალებული. ჩნდებიან სხვადასხვა ტიპები, რომლებიც მარცხენა ხელით გოგოებს ჩქმეტდნენ, მარჯვენა ხელით კი არ ავიწყდებოდათ პირჯვარის გადაწერა. ხალხთან, წიგნის მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ, ნამდვილად არ გაგვიმართლა. როგორ არ უნდა გავიხსენოთ პეტრე I ?
ვიქტორ ეროფეევი: სასიამოვნო იქნებოდა, რომ ასეთ ჭკვიან პეტრე პირველს ისე ჩამოეყალიბებინა სახელმწიფო სისტემა, რომ ყველაფერი შემოფარგლილიყო აღმზრდელობითი ღონისძიებებით. ქვეყანა მუდმივად წრეზე დადის, და რაც მარქსის მიხედვით, ტრაგედია იყო, მეორდება ფარსის სახით ან უბრალოდ ნადგურდება და ლპება. საჭიროა გარკვეული სოციალური, ფილოსოფიური აზროვნება, რომელიც ამ სივრცეს ჯადოს მოხსნიდა.
ჩვენ საკუთარ თავს "ხალხს" ვუწოდებთ, ვერ გარდავიქმენით, როგორც ერი, იმიტომ, რომ არ შეგვიძლია საერთო ღირებულებებში გაერთიანება, გარდა წარსულის ღირებულებებისა.
წიგნში ერთმანეთს ებრძვის არა სიკეთე და ბოროტება, არამედ იმედი და სასოწარკვეთა. რომანში მეტალურგი წარმავალი ფიგურაა, სოვოკია. მეორეს მხრივ, ჩნდება შურისმაძიებელი ხალხიდან, მაგრამ არც ის არ არის იმედის მომცემი ფიგურა. იგი აწყობს სრულ ქაოსს, ძლივს იღებს რაღაცის გარდაქმნის თეორიულ შესაძლებლობას. აქედან გამომდინარე, ძალაუფლებაც რომანში ტრადიციული ან ცნობადია, როგორი მიუღებელიც არ უნდა იყოს ის განათლებული საზოგადოებისთვის. ეს არის ყველაზე მცირე ბოროტების რუსული მოდელი. ყველაფერი მოსაწყენი და უფერულია, მაგრამ როგორც კი დაიწყებ იარების გახსნას, დეფექტების გამოვლინებას - ისინი უფრო მეტად იწყებენ გამრავლებას. აკიმუდას მიერ წარგზავნილებსაც ურჩევნიათ საზოგადოების იმ მოდელს დაუბრუნდნენ, რომლის ისტორიის დასაწყისში შეიძლება ყოდილიყო, ვთქვათ, ნიკოლოზ I.
ანუ, თქვენი აზრით, რომანში დასახული პერსპექტივები პესიმისტურია თუ ოპტიმისტური?
ვიქტორ ეროფეევი: ზოგიერთებს მიაჩნდათ, რომ რომანი, ივან სუსანინის მსგავსად, თავგზას აბნევს. მაგრამ თუ არ იყო იმედი - საერთოდ არ ღირდა მისი დაწერა ... რუსული ისტორიის ერთი ფენა მეორეს ედება და ყველას მხრებზე აწვება ტვირთად. ყველაფერი ისტორიული და მორალური გონებრივი ცნობიერების ზეწოლის ქვეშ არის. თითქოს შეუძლებელია ყველა ჩვენი პრობლემის გადაჭრა გონივრულ ფარგლებში. მაგრამ, მეორე მხრივ, როგორი პარადოქსულიც არ უნდა იყოს (მაგრამ რუსეთში ყოველთვის ასეა), ცხოვრება ფანტასტიკურად გრძელდება, და იძენს საკმაოდ აქტიურ თვისებებს. მიმდინარეობს სასიყვარულო ბრძოლები, ცნობიერების ტრანსფორმირება, დები ადგილებს ცვლიან შეყვარებულთა გვერდით ... ასე მოსაწყენი არ არის.
მოსაწყენი რომ არ არის - ეს ნამდვილად ასეა. წიგნის სათაურიც მოსაწყენი არ არის. რას ნიშნავს აკიმუდები, საიდან მოდის ეს სიტყვა?
ვიქტორ ეროფეევი: რაიმე კონკრეტული საიდუმლოება ამაში არ არის. შეიძლება შედარება სიტყვასთან ბერმუდები, რაც კუნძულებს ნიშნავს. მაგრამ მე არ მინდა ამ სიტყვის დაკავშირება გარკვეული ტიპის შიფრთან. ვინც, როგორც ისმენს, ისე ესმის.
ვნებები და ტოტები
სხვათა შორის, რატომ აქვს „აკიმუდებს“ ქვესათაური „არაადამიანური რომანი“?
ვიქტორ ეროფეევი: ეს შეესაბამება ჩემი პოზიტიური ნეგატივიზმის სულისკვეთებას. ადამიანები ზოგჯერ მეტად დაუცველები არიან, რათა გაუძლონ თუნდაც ირონიულ კრიტიკას. „რუსი ლამაზმანის“ შემდეგ (სრულიად უსამართლოდ) ქალები გამინაწყენდნენ. წიგნის „მამაკაცების“ შემდეგ, (აბსოლუტურად უსამართლოდ) გადაწყვიტეს, რომ მე ვერ ვიტან მამაკაცებს. შემდეგ უფრო უარესი მოხდა. რომანში „რუსული სულის ენციკლოპედია“ ზოგიერთმა ავადმყოფმა მიიჩნია, რომ მე არ მომწონს რუსული სული. ნამდვილი ბოდვაა! ესესთან „პოლონელი რომ ვიყო“ დაკავშირებით პოლონეთში ძალიან არაერთმნიშვნელოვანი მოსაზრებები გაჩნდა. ამიტომ გადავწყვიტე: თუ ყველა ნაწილ-ნაწილ გამინაწყენდება, ყველაფერს ერთად შევკრიბავ და შევქმნი არაადამიანურ რომანს. კაცთმოძულე რომანს. მარკიზ დე სადის ერთგული მოწაფის! ... იმედი მაქვს, გესმით, რომ ეს ხუმრობაა.
ანალოგიურად, თითქოს თამაშ-თამაშით, თქვენს „აკიმუდებში“ ჩნდება ბულგოკოვის „ოსტატის და მარგარიტას“ ჩრდილები. ასევე წარსულისა და აწმყოს მწერლების მთელი რიგი, "ცეცხლის მახლობლად" ავტორის ჩათვლით. მაგრამ მათ ნამდვილად არ შეუძლიათ დახმარების გაწევა, რათა გავერკვეთ იმაში, თუ რა ხდება ჩვენს ირგვლივ დღეს ...
ვიქტორ ეროფეევი: წიგნის ეპიგრაფში ნათქვამია, რომ ყველაფერი ხდება გონებაში, ჯერ დაავადებულში, შემდეგ დიდ თავში სხვადასხვა დანიშნულების სხვადასხვა ხვრელებით. ეს ინდივიდუალური ცნობიერების ასახვაა. ვნებები, მიდრეკილებები და ფანტაზიები უბიძგებენ გმირს „ოსტატსა და მარგარიტასკენ“, ბუღაკოვის რომანის პაროდიადაც კი იქცევა, რომელშიც სინდისი ცხოვრობს ორი საუკუნის წინანდელი კანონებით. ახლა ეს საკმარისი არ არის, ამიტომ ჩნდებიან კიდევ გოგოლი, კაფკა, ჯოისი, პლატონოვი, რომლებიც არც თუ ისე ცალსახად ფიქრობენ იმის შესახებ, შეძლებენ თუ არა მსოფლიოს უკეთესობისკენ შეცვლას. მაგრამ რეალობა სულ უფრო აკიმუდური ხდება, ყველა მიდის, წიგნი კი გადაიქცევა მდინარედ ძალიან განსხვავებული ტოტებით, რომლისგანაც დღევანდელი რეალური ლანდშაფტი შედგება.
ამ მდინარის ტოტები, თითქოს არა თუ „არ შეესამებიან“ ერთმანეთს, არამედ ერთმანეთისგან შორს არიან. ცოტა ხნის წინ ბარდმა სერგეი ნიკიტინმა უარი განაცხადა იური ბაშმეტის იუბილეში მონაწილეობაზე იდეური მიზეზების გამო: „ჩემიანები“ ვერ გაიგებენ, რომ წავსულიყავიო. დაახლოებით ასევე იური კუბლანოვსკი „გააძევეს“ ბროდსკის წრედან, რადგან ის სოლჟენიცინს დაუახლოვდა. ყველა „ბანაკებად“ არის დაყოფილი, წვრილმანობენ და ვერ იტანენ ერთმანეთს. თქვენც რომანში დაწერეთ, რომ ყველა ბანაკისთვის უცხო ხართ, ყველა უკმაყოფილოა თქვენით. რატომ?
ვიქტორ ეროფეევი: ინტელიგენცია ზოგადად ძნელად აღიქვამს ისტორიის გარდამტეხ მომენტებს ... და რომანში თავისუფალი ცნობიერების მქონე გმირის აღქმაზე მაშინვე უარს აცხადებს ნებისმიერი მოძრაობა, რომელიც შებოჭილია სოციალურ-პოლიტიკური ცრურწმენით, იქნებიან ეს კომუნისტები, ნაციონალისტები თუ ლიბერალები. ჩვენ მაინც შიზოფრენიული ცნობიერება გვაქვს. ეს შიზოფრენია, რომელიც პარტიების, ტენდენციებისა და ტრადიციების დისციპლინაზეა დაფუძნებული, ადამიანისგან ქმნის მიმართულების გარკვეულ ქანდაკებას, მაგრამ ხელს არ უწყობს რეალურ ჯანსაღ საზოგადოებრივ სოციალურ ტრანსფორმაციას.
მაგრამ მაინც არსებობენ ცოცხალი აზრის მიმართულებები და არსებობენ მკვდარი აზრის მიმართულებები. „აკიმუდებში“ ეს მკაფიოდ არის გაწერილი. მაგრამ ისეთი ნიჰილიზმი, როდესაც ყველა მათგანი მეზიზღება, რომანში არ არის გაცხადებული. მთავარი სხვა რამეშია: რომანი სცდება ტრადიციულ ჰუმანისტურ მიმართულებას. ჩვენს ლიტერატურაში მუდმივად მეორდება, რომ ადამიანი კეთილია, მაგრამ საზოგადოებრივმა გარემოებებმა გარყვნეს ის. ტურგენევის „მამებისა და შვილების“ შავად ნაწერში ბაზაროვი ამბობს: ადამიანი კარგია, გარემოებებია ცუდი. მაგრამ, როგორც XX საუკუნემ გვიჩვენა, და, განსაკუთრებით, 90-იანმა წლებმა, ადამიანი ძალიან დახარბებულია მოგებას, მზად არის სხვების მიმართ ძალადობისთვის, სწყურია ძალაუფლება და დაუსჯელობა მხოლოდ იმიტომ, რაც სოციალურმა გარემოებებმა დაანახეს, მისცეს ამის დანახვის შანსი ... ეს ბევრად უფრო ავისმომასწავებელი კონსტრუქციაა, ვიდრე ვოლანდს აქვს შექმნილი, რომელსაც სურს ჩაიდინოს ბოროტება, მაგრამ მუდმივად სიკეთეს სჩადის.
თქვენ - „მეტროპოლის“ დროინდელი და თქვენ - „აკიმუდების“ დროინდელი - ორი განსხვავებული ადამიანია? მაშინ თავს დისიდენტად გრძნობდით, ახლა თავს არიდებთ უკიდურესობებს ...
ვიქტორ ეროფეევი: მე 30 წლის ვიყავი, როცა 1979 წელს „მეტროპოლის“ კონცეფცია შევქმენი, რა თქმა უნდა, აბსოლუტურად იდეალისტური. ვფიქრობდი, რომ თუ გავთავისუფლდებოდით რუსეთში ცხოვრების ტოტალიტარული შეხედულებების ტვირთისგან, უფრო სწრაფად და ნაყოფიერად მივუახლოვდებოდით ნორმალურ ცივილიზებულ საზოგადოებას. რა თქმა უნდა, მაშინ უფრო ფუქსავატი ვიყავი. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ამ გამოცდილების მქონე კვლავ არ შევქმნიდი „მეტროპოლს“ - ჯერ კიდევ ძალიან მნიშვნელოვანი იყო თავისუფალი დამოუკიდებელი ლიტერატურის ჩვენების სურვილი. მაშინ მეჩვენებოდა, რომ ჩვენ განსაკუთრებით გვთრგუნავენ სოციალური გარემოებები. ახლა „აკიმუდები“ გვიჩვენებენ, რომ ჩვენ დიდ იმედებს ვამყარებდით საზოგადოების ცვლილებებზე. ორმო, რომელშიც აღმოვჩნდით ტოტალიტარულ საზოგადოებაში, ხუთმეტრიანი გვეგონა, თითქოს საკმარისი იყო თოკი და კიბე - და შეიძლებოდა ამოსვლა. ახლა კი აღმოჩნდა, რომ ეს ორმო ორმოცდაათმეტრიანია, აქ არც თოკი და არც კიბე არ უშველის, სხვა ინსტრუმენტებია საჭირო, უფრო დახვეწილი. სისულელეა ყველა უბედურების ხელისუფლებისთვის მიწერა, ჩვენთან ყველაფერი მარყუჟშია მოქცეული, მასში აისახება ხალხის ცნობიერება, რომელსაც არ აქვს მკაფიო წარმოდგენა ცივილიზებული ცხოვრების შესახებ. ძნელია იმის თქმა, თუ ამ მარყუჟში ვინ რას უშლის ხელს. ახლა ჩემთვის ცხადია, რომ პეტრე პირველი უნდა იყოს მეტად დახვეწილი და ჭკვიანი, წინააღმდეგ შემთხვევაში ყველაფერი დაინგრევა. მე შევეცადე გულახდილად დამეწერა ამის შესახებ და არავინ შემეშინებინა. აქ ყველა დამნაშავეა, ამიტომ საკუთარი თავიდან უნდა დავიწყოთ, თუ გვინდა რაღაც გავაკეთოთ.
ღირებულებათა ტომსიკები
რატომ დაგჭირდათ რომანში ცალკე თავი პოეტის ანდრეი ვოზნესენსკის შესახებ?
ვიქტორ ეროფეევი: ვოზსენსკი თვალსაჩინო ფიგურა, მისი „შემოდგომა სიგულდაში“, „ჩამოკიდებული ვარ ვაგონის ბაქანზე, მშვიდობით ...“ - შესანიშნავი ლექსებია. რატომ აღმოჩნდა ის აკიმუდების ისტორიაში? მე ვფიქრობ, რომ ის გამოხატავს ყველა სამოციანელოს მსოფლმხედველობას, რომლებიც ვერ გაუმკლავდნენ უფრო რთულ და წინააღმდეგობრივ, ვიდრე ისინი ფიქრობდნენ, შეხედულებებს ადამიანის შესახებ. ამ იდეალიზმით მეც ვიყავი დაავადებული ... სამოციანელები ყოველთვის იზომებოდნენ „სუფთა აზრებით“ - ეს ახმადულინას სიტყვებია. მაგრამ ვერც სუფთა აზრები დაეხმარა. მე მინდოდა სწორედ ამ დრამის ჩვენება: თითქოს ლიტერატურას შეეძლო ჩვენთვის დახმარების გაწევა, მაგრამ ვერ დაგვეხმარა. ან ჩვენ აღვიქვით ცუდად, ან ის თავისთავად აღმოჩნდა არასაკმარისი.
დღევანდელი ობივატელის გადასახედიდან, სამოციანელებიც, და ვინც მათ შემდეგ მოვიდა, მთლიანად ეკუთვნოდნენ „ოქროს ახალგაზრდობას“. მათი მშობლები მაღალჩინოსნები იყვნენ, ვისოცკის, ისევე როგორც ბრეჟნევს, მერსედესი ჰყავდა, ახმადულინა იყო ელეგანტური, მოდური. და თქვენც, მაღალჩინოსანი დიპლომატის ვაჟი, როგორც თქვენ წერთ, მუდმივად საელჩოებში იმყოფებოდით. გეცხოვრათ თქვენს „აკიმუდებში“, სინდისის მყუდრო კუნძულებზე. რა გაკლდათ?
ვიქტორ ეროფეევი: ზოგადად ჩვენთან ცხოვრებისეული ცოდნის შესახებ წარმოდგენა ხშირად უკავშირდება თავზარდამცემი განსაცდელის ცოდნას, რომელიც უნდა გაევლოთ ღირსეული ობივატელური ბედნიერების მისაღწევად. ადამიანი ცუდად ცხოვრობს და ამიტომ ის იწყებს შემოქმედებით საქმიანობას, რადგან სამართლიანობის ასეთი იდეით არის შთაგონებული. ეს მეტად მცდარი იდეაა, ზოგადად ქვედა მხრიდან ძალიან ცუდად ჩანს, უმჯობესია ზემოდან ყურება. ჩემი ბავშვობა აბსოლუტურად ბედნიერი იყო, ჯერ ბავშვობის წლები სტალინის დროს, შემდეგ ბავშვობის წლები პარიზში, მშობლების მეგობრები და ნაცნობები თავისი დროის გიგანტები იყვნენ. მამა მეგობრობდა პიკასოსთან, არაგონი ჩვენთან საელჩოში მოდიოდა, როგორც საბჭოთა კავშირის და ჩვენი ოჯახის მეგობარი. მშობლების ბინაში მოდიოდნენ კატაევი და ოკუჯავა. ცხოვრების გააზრება გაცილებით ღრმა იყო, ვიდრე მაშინ, როდესაც ხულიგნებთან ერთად დადიხარ მოსკოვის შესახვევებში. ზოგადად, მე წინააღმდეგი ვარ გავრცელებული შეხედულებისა იმის შესახებ, რომ ინგლისის დედოფალმა ცხოვრება არ იცის. სწორედ ინგლისის დედოფალმა უფრო მეტი იცის ცხოვრების შესახებ, ვიდრე მისმა ქვეშევრდომებმა.
რაც შეეხება სამოციანელებს, არ შეიძლება იმის თქმა, რომ ისინი ყველა წარმატებული და გლამურული იყო. როდესაც ადამიანები ფულს შოულობენ, ყოველთვის ყველა ბეწვის ქურქს ყიდულობს. საბჭოთა მწერლებიდან მხოლოდ პლატონოვს არ ჰქონდა ბეწვის ქურქი, ამ ქურქებს შორის მაინც სანტექნიკოსივით გამოიყურებოდა. მაგრამ საქმე ქურქში არ არის - სანტექნიკოსი გენიოსი აღმოჩნდა. ღმერთმა ბროდსკისაც მისცა გენიოსობა მიუხედავად იმისა, თუ რას აკეთებდნენ მისი მშობლები და თვითონ როგორ ცხოვრობდა.
თქვენ ამბობთ, რომ სამართლიანობის იდეა მცდარია. ქვედა მხრიდან ყურება უმსგავსობაა. მაგრამ მათ შორის, ვინც ცხოვრებას „ზემოდან“ უყურებს, უფრო მეტად ცინიკოსები და სნობები არიან. რაც, თავისთავად, ასევე უმსგავსოა ...
ვიქტორ ეროფეევი: დიახ, როდესაც ცხოვრებას ზემოდან უყურებ, არ გაგიჭირდება სნობიზმისა და სოციალური გარყვნილების გავლენის ქვეშ აღმოჩენა. ამ ცინიკოსებიდან ბევრი მიიჩნევს, რომ საზოგადოებაში არ ღირს რაიმეს შეცვლა. ვისთვის უნდა შეიცვალოს - ხალხი ბნელი და ბინძურია, ამიტომ უმჯობესია თავად ვიცხოვროთ ჩვენი სიამოვნებისთვის. ბანალური აზრია, ასე ბევრი ფიქრობს, - თუ რუსეთს ამდენი პრობლემა აქვს, უმჯობესი იქნება უბრალოდ მისი ექსპლუატაცია. ქვეყნის საკუთარი მიზნებისთვის გამოყენება, რომელიც ამდენ შესაძლებლობას იძლევა. ძალიან ბევრ შესაძლებლობას.
საკუთარ თავს „ხალხს“ ვუწოდებთ, მაგრამ ვერ გარდავიქმენით, როგორც ერი, იმიტომ, რომ ვერ შევძელით გაერთიანება საერთო ღირებულებებში, გარდა წარსულის ღირებულებებისა. ჩვენ ხალხიდან გამოვდივართ, მაგრამ ვერ ვაღწევთ იმას, რომ გავხდეთ ერი, სადღაც შუაში ვიმყოფებით და ნათლად ვერ წარმოგვიდგენია ჩვენი გზა. ჩვენ ვცხოვრობთ განადგურებულ ღირებულებათა ზღვაში, როგორიცაა ორჯერ ჩაძირული ტიტანიკი 17-სა და 91-ში. ყველას ფასეულობათა თავისი ტომსიკა აქვს მიღებული მშობლებისგან, წიგნებიდან, სკოლიდან, ცხოვრების გამოცდილებიდან - დემოკრატიის ამდენი ბურთულა, მართლმადიდებლობის, ლიბერალიზმის, ნაციონალიზმის, იმპერიალიზმის - ამდენი ბურთულა ... ამ ტომსიკებს არ შეუძლიათ ერთმანეთთან კავშირის მოძებნა. მეგობრები იკრიბებიან და საუბარს იწყებენ ადამის დროიდან: რა უნდა გაკეთდეს რუსეთში, რა მიმართულებით უნდა წავიდეს, რა არის კარგი და რა ცუდი. ვინ დათვრა, ვინ არა. ღამე გადის, და ისევ არაფერი არ არის გასაგები.
ბობოკი - ინტერნეტის მაუწყებელი
ისევე, როგორც დოსტოევსკის მოთხრობაში „ბობოკი“, რომელსაც თქვენ უწოდეთ რუსული ინტერნეტის მაუწყებელი, - ყველა თავის საფლავში წევს, ილანძღება, ჭორაობს რაღაცის შესახებ, მაგრამ ერთმანეთის დანახვა და ერთმანეთთან მიახლოვება არ შეუძლია ...
ვიქტორ ეროფეევი: ადამიანებს ერთმანეთთან აკავშირებს მხოლოდ ვნება ან სიყვარული, რომანში რეალური სიყვარულიც არის. ან ოჯახური კატასტროფა. მაგრამ არა ღირებულებათა ზოგადი იდეები. ყველას საკუთარი ბოსტანი აქვს, და ეს ძალიან დიდი ეროვნული პრობლემაა. ჩვენთან მთლიანად დალპა ლიტერატურულ-ფილოსოფიური მოედანი. არ არსებობს მწერალი, რომელიც დოსტოევსკის მსგავსად შეძლებს სხვადასხვა ძმები კარამაზოვების ჩვენებას. რა თქმა უნდა, საჭიროა დიალოგი. წინააღმდეგ შემთხვევაში, რუსეთი ყოველთვის მიდის ან აფეთქებამდე ან სახელმწიფო ტერორამდე. არც ერთი და არც მეორე ჩვენ არ გვჭირდება. მაგრამ მე ვფიქრობ, რომ საკუთარი ბოსტნის იქით ვერავინ ვერაფერს ხედავს.
მაგრამ ყველას ხომ ერთი რამ სურს: კარგად რომ ცხოვრობდეს, კითხულობდეს, მოგზაურობდეს მსოფლიოში. საბოლოო ჯამში (ჩვენ ამით დავიწყეთ), ისევ სინდისამდე მივდივართ. მაგრამ როგორ მივუდგეთ მას, როდესაც სინდისი თავად გახდა რთული მოვლენა?
სხვათა შორის, ძალიან სახალისოა: ერთხელ, როცა ლონდონში ვიყავი, ქალაქის გაზეთი ჩამივარდა ხელში თვალში საცემი სათაურით: „ბრიტანეთში ისევ არ არის სექსი?“. ეს როგორ, ეს ხომ ჩვენ გვიყვარს საკუთარ თავზე ირონიზირება, სკეპტიკურად ვიმეორებთ ძველ სლოგანს: „სსრკ-ში არ არის სექსი“. და უცებ აქ ვკითხულობ - გამოდის, რომ ჩვენ არ ვართ მარტო. რატომ გამახსენდა ეს ამბავი? ჩვენს ცხოვრებაში ბევრი ილუზიაა. იქნებ ჩვენ არ ვართ ასეთი განსაკუთრებულები?
ვიქტორ ეროფეევი: ჩვენ კვლავ ვრჩებით იზოლირებულ არქიპელაგად და საკმაოდ ცუდად ვიცით, თუ რა ხდება მსოფლიოში. ჩვენ საკმარისად ვკითხულობთ უცხოურ ლიტერატურას, შეიძლება უფრო მეტად, ვიდრე სხვა ქვეყნებში, მაგრამ ამ ლიტერატურიდან ჩვენ ვითვისებთ არა იმას, რაც დაკავშირებულია სამყაროს შესწავლასთან, არამედ ჩვენი ლიტერატურისათვის ნაცნობ სიკეთისა და ბოროტების, სიკვდილ-სიცოცხლის პრობლემებს. სხვა რეალობა თითქმის არავინ იცის. ჩვენ ყოველ ჯერზე თითქოს პიონერები ვართ. საბჭოთა ხელისუფლების დროს ევროპა ჩვენთვის იყო გარყვნილი. ახლა, ჩვენი გარყვნილობის ფონზე ევროპა უკვე უფერულად გვეჩვენება, თითქოს იქ ყველა წმინდანია, ასე რომ, შეიძლება ისინი მართლები არიან, რომ იქ მათ არ აქვთ სექსი.
სამაგიეროდ ჩვენთან სკოლებში ამცირებენ რუსული ენისა და ლიტერატურის გაკვეთილებს, რადგან ზედმეტად მიაჩნიათ. თქვენ რას ფიქრობთ ამის შესახებ?
ვიქტორ ეროფეევი: სკოლაში ლიტერატურის გაკვეთილების შემცირების შესახებ საუბარი იმის დასაბუთებით, რომ საკმარისია სასარგებლო მეცნიერებების ცოდნა, სისულელეა. ეს იგივეს ნიშნავს, რაც კვების რაციონის შემცირებას. კითხვა ხომ მხოლოდ ტვინის საზრდო არ არის, ეს ცნობიერების, სინდისის, ადამიანის ბუნების საზრდოა. ჩემი აზრით, ეს სიგიჟეა. ჩვენი ქვეყანა დარჩა კითხვის მოყვარული, მაგრამ მკაფიო ხედვა იმის შესახებ, თუ რას და როგორ წაიკითხავს, არ არის. უბრალოდ, ჩვენ გვჭირდება მეტი სახელმწიფო მენტალიტეტი და სახელმწიფოს შეხედულება ადამიანის შესახებ. თუ მოსახლეობას აღვიქვამთ მხოლოდ როგორც მასას, რომელიც ან მორჩილია ან ამბოხებული, - საბოლოო ჯამში, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ძვრები არ არის, მოსახლეობა სულიერად ღარიბდება. ეს კი არანაკლებ საშინელი პრობლემაა - გამოსულელება.
მნიშვნელოვანია ადამიანის კომპლექსური შესწავლა - სოციალური, ფილოსოფიური, მეტაფიზიკური, რელიგიური, ეროტიკული. ჩვენთან ხომ უზარმაზარი ევოლუცია მოხდა - 90-იან წელს, როდესაც „რუსი ლამაზმანი“ გამოვიდა, ყველა ყვიროდა, რომ ეს პორნოგრაფიაა ახლა კი ყურსაც არავინ იბერტყავს. არც თქვენ მკითხეთ ეროტიკის შესახებ ...
Комментариев нет:
Отправить комментарий
Will be revised