დეკარტი ცდებოდა: ადამიანი აცნობიერებს
საკუთარ თავს სხვის დახმარებით
Ilya Prigogine Quote: “The world is richer than it is possible to express in any single language.”
The world is too complex to reflect it in one language, one needs to use many languages and build bridges between these languages. "
Ilya Prigogine, Isabelle Stengers
ORDER OUT OF CHAOS
Man's new dialogue with nature
Heinemann. London. 1984
Ilya Romanovich Prigogine was a physical chemist and Nobel laureate noted for his work on dissipative structures, complex systems, and irreversibility
„მე ვაზროვნებ, მაშასადამე ვარსებობ“, - აცხადებდა დეკარტი. მაგრამ რა არის „მე“? რამდენად სტაბილური და ავტონომიურია? შეგვიძლია კი არსებობა და საკუთარი თავის განსაზღვრა ურთიერთობების მატრიცის გარეშე? აბიბა ბირაინი, მეცნიერი-კოგნიტივისტი დუბლინის უნივერსიტეტის კოლეჯიდან ამის შესახებ საუბრობდა Aeon-ის ფურცლებზე, სხვათა შორის მან ასევე ისაუბრა აფრიკული ფილოსოფიის უბუნტუს, პიროვნების კარტეზიანული მოდელის, მიხაილ ბახტინის დიალოგის თეორიის, ჩვენი საკუთარი „მე“-ს ფორმირებაში სხვა ადამიანის და ყოფიერების როლის, ფსიქოლოგიური ექსპერიმენტების შესახებ, რომლებსაც დაადასტურეს, რომ იზოლაციაში ადამიანის ცნობიერება ნადგურდება. ჩვენ თქვენთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი ვთარგმნეთ.
აფრიკული ფილოსოფიის უბუნტუს მიხედვით, ახალშობილი ბავშვი ჯერ კიდევ ადამიანი არ არის. ადამიანები იბადებიან „ენა“-ს ან პიროვნების გარეშე და მოიპოვონ მას მხოლოდ გარე სამყაროსთან ურთიერთქმედებით. თუ დასავლური ფილოსოფიური აზროვნებისთვის „მე“-სა და „სხვების“ განსხვავება აშკარაა, უბუნტუს ფილოსოფიაში ეს ცნებები ბუნდოვანი და გაურკვეველია. ჯონ მბითი, კენიელი ფილოსოფოსი, ამტკიცებდა:
„მე ვარსებობ იმიტომ, რომ ვარსებობთ ჩვენ, და რადგან ვარსებობთ ჩვენ, ვარსებობ მეც“.
ყოველდღიური გამოცდილებიდან ჩვენ ვიცით, რომ ადამიანს გარკვეულწილად აყალიბებს საზოგადოება, რომელშიც ვცხოვრობთ. საზოგადოების წევრებთან ურთიერთობა გავლენას ახდენს საკუთარი თავის ჩვენს გაგებაზე. ვინ ვარ „მე“ სხვებთან: ოჯახის, მეგობრების, საკუთარი კულტურის, სამსახურის და კოლეგებთან შედარებით. ჩემი „მე“, რომელიც თან მიმყავს, როდესაც მაღაზიაში მივდივარ, განსხვავებულია თავისი ქცევით იმ „მე“-სგან, რომელიც, ვთქვათ, ესაუბრება თავის მეცნიერ ხელმძღვანელს. ადამიანის ყველაზე პირადი და საიდუმლო აზრებიც კი წარმოადგენენ სხვა ადამიანთა ხმებისა და მოსაზრებების ერთობას, მათ შორის მოსაზრებებს შენს შესახებ, არ აქვს მნიშვნელობა, იქნება ეს გაკიცხვა თუ წახალისება.
ალბათ, იდეა არასტაბილური, ცვალებადი და გაურკვეველი „მე“-ს შესახებ ნებისმიერს დააბნევს. ჩვენს დაბნეულობაში ფრანგი ფილოსოფოსი რენე დეკარტია ნაწილობრივ დამნაშავე. მას სჯეროდა, რომ ადამიანი ბუნებით არის თვითკმარი და ავტონომიური, რაციონალური, მოაზროვნე, ამიტომ მან უნდა ეჭვქვეშ დააყენოს გარე სამყაროს ნებისმიერი მოვლენა, ანუ სკეპტიკურად იყოს განწყობილი იმის მიმართ, რაც ადამიანის გონების მიღმაა. მიუხედავად იმისა, რომ დეკარტი არ იყო ერთადერთი ფილოსოფოსი, რომელმაც წვლილი შეიტანა ცოდნის თანამედროვე თეორიის ჩამოყალიბებაში, სწორედ მან განსაზღვრა მისი ძირითადი მახასიათებლები.
დეკარტმა რთული ამოცანა დასახა: მას სურდა მოეძებნა საყრდენი წერტილი, ადგილი, რომელიც არ იქნებოდა ღვთაებრივ სიბრძნესთან დაკავშირებული და საიდანაც მას შეეძლო დაენახა მარადიული, უცვლელი სტრუქტურები. დეკარტის თანახმად, ერთადერთი, რასაც ადამიანი შეიძლება დაეყრდნოს შემეცნების პროცესში, არის მისი საკუთარი „cogito“ - აზროვნების უნარი, ცნობიერების აქტი. დანარჩენი არასტაბილურია და არაპროგნოზირებადი. აქედან გამომდინარე, გარე სამყაროს ყველა პროცესსა და მოვლენას (მათ შორის, სოციალურ ურთიერთობებს) არაფერი აქვს საერთო საკუთარი თავის შემეცნების პროცესთან, იზოლირებულ, სააზროვნო და განჭვრეტით პროცესთან.
მიუხედავად იმისა, რომ ფილოსოფოსთა და ფსიქოლოგთა, მკაცრ კარტეზიანელ დუალისტთა მხოლოდ მცირე რაოდენობა ამტკიცებდა, რომ მატერია და გონება არანაირად ერთმანეთს არ უკავშირდება, კარტეზიული „cogito“-ს იდეა მტკიცედ დამკვიდრდა მეცნიერებაში. სადაც არ უნდა გაიხედო, ყველგან დეკარტის იდეების გავლენა იგრძნობა. სამეცნიერო ექსპერიმენტები, რომლებიც შეისწავლიდნენ მეხსიერებას, ხშირად ეყრდნობიან მოსაზრებას, რომ ცნება „მე“ და „სამყარო“ უნდა ერთმანეთს გაემიჯნოს: თუ მეხსიერება მხოლოდ ჩვენს გონებაში არსებობს, მაშინ დასაშვებია ადამიანის გადაადგილება ყოველდღიური გარემოდან და მოგონებების გამოწვევა ლაბორატორიის პირობებში ფლეშ-ბარათების და სპეციალური ეკრანების გამოყენებით. ამ შემთხვევაში ადამიანი განიხილება როგორც ავტონომიური არსება, გარემოს მიუხედავად. მეხსიერება არის ის, რაც იმანენტურად ახასიათებს ადამიანს და არა მის ქმედებას გარკვეულ გარემოებებში.
ფილოსოფიის გარდა, პიროვნებას შეისწავლის ფსიქოლოგია, კერძოდ, სოციალური ფსიქოლოგია. მაგრამ ამ შემთხვევაშიც კი, კვლევას ექვემდებარება უფრო კარტეზიანელ სუბიექტთა კოლექტივი და არა ცალკეული პიროვნება, რომელიც ვითარდება და დროში განიცდის ევოლუციას სხვებთან ერთად. 1960-იან წლებში ამერიკელი ფსიქოლოგები ჯონ დარლი და ბიბ ლატანე დაინტერესდნენ ახალგაზრდა თეთრი ქალის კიტი ჯენოვეზეს მკვლელობის გარემოებებით. დანაშაული ჩადენილი იყო რამდენიმე ადამიანის, უმეტესად მიმდებარე სახლების მკვიდრთა უმრავლესობის თვალწინ, მაგრამ არცერთი მათგანს არ ჰქონია მცდელობა ხელი შეეშალა თავდამსხმელისთვის. მეცნიერებმა ჩაატარეს რამდენიმე ექსპერიმენტი. ერთ-ერთი ექსპერიმენტი ითვალისწინებდა კრიზისის მდგომარეობის სიმულაცია, როგორც ეპილეფსიური შეტევის დროს, მეორე - ხანძრის იმიტაციას. ამ დროს დარლი და ლატანა თვალს ადევნებდნენ თვითმხილველებს. შედეგად ფსიქოლოგიაში წარმოიქმნა ახალი ცნება - ე.წ. „მოწმის ეფექტი“ ან „გარეშე პირის ეფექტი“. მას ახასიათებს ორგანიზმის გარდაუვალი რეაქცია საფრთხეზე, რომელიც მოგვიანებით ჩნდება, თუ თქვენ გარშემო სხვა ადამიანები არიან. ფსიქოლოგებმა ივარაუდეს, რომ ასეთი ქცევის მიზეზი შეიძლება იყოს პასუხისმგებლობის დიფუზია, როდესაც პირადი პასუხისმგებლობის გრძნობა გაზიარებულია ჯგუფის რამდენიმე წევრს შორის.
ფსიქოლოგი ფრენსის ჩერივი თავის წიგნში „The Stubborn Particulars of Social Psychology: Essays on the Research“ Process (1995) ამას სხვა მიზეზით ხსნიდა. მისი აზრით, ეს მიდგომა ხელს უშლის არსებით კონტექსტუალურ ინფორმაციას, რომელსაც შეუძლია ხელი შეუწყოს ადამიანის რეალური მოტივაციის გააზრებას. ასე, მაგალითად, შეიძლება ამ მკვლელობის სხვა კუთხით განხილვა: ქალების მიმართ ძალადობა იმ წლებში არ განიხილებოდა სერიოზულად, და ადამიანი უარს ამბობდა ჩარეულიყო იქ, რაც შეიძლებოდა ყოფილიყო საყოფაცხოვრებო კონფლიქტი. გარდა ამისა, საბრალო ზანგი ქალი რომ მოეკლათ, ეს შემთხვევა პრესას საინტერესოდ არ დააინტერესებდა.
მაგრამ არსებობს რაღაც, რასაც შეუძლია გააერთიანოს საკუთარი პიროვნების გამოვლინების ეს ორი სხვადასხვა ფორმა - კოლექტიური, ყოვლისმომცველი და ავტონომიური, შინაგანი? მე-20 საუკუნის რუსი ფილოსოფოსი მიხეილ ბახტინი დარწმუნებული იყო, რომ პასუხი დიალოგშია: მე მჭირდება სხვა, რათა შევქმნა საკუთარი მე-ს შეთანხმებული, თანმიმდევრული სახე, „დავამტკიცო ჩემი ყოფნა და ღირსეულად დავასრულო იგი. სხვის გარეშე სიტყვის სრული მნიშვნელობით მე არ ვარსებობ“. გაიხსენეთ ის შემთხვევები, როდესაც გიფიქრიათ, რომ, მაგალითად, პოეტმა შეძლო რაღაცის ასახვა, რასაც სწორედ თქვენ გრძნობთ, მაგრამ არ შეგეძლოთ ამის სიტყვებით გამოხატვა; ან როდესაც ამაოდ ცდილობდით აზრების მოკრეფას, ისინი ფორმას იძენენ მხოლოდ მეგობრებთან საუბრის შედეგად. ბახტინი დარწმუნებულია, რომ მხოლოდ სხვა ადამიანთან კომუნიკაციით შეგიძლია გააცნობიერო შენი უნიკალური დამოკიდებულება ცხოვრების მიმართ და იხილო თავი სრულყოფილ არსებად.
„რადგან ადამიანს საკუთარი თავი არასდროს მიაჩნია სრულყოფილად და დასრულებულად, სრულად მისი შესწავლა სხვას შეუძლია. სხვას შეუძლია ჩემი შესწავლა, მე კი - სხვის“.
როდესაც საკუთარ თავს ვუყურებ სხვების სულის მეშვეობით, მე განვასახიერებ გარეგნულ გამოხატულებას. „ჭეშმარიტება არ იბადება და არ არსებობს ცალკე ადამიანის გონებაში, იგი იბადება ადამიანებს შორის, რომლებიც ერთად ეძებენ ჭეშმარიტებას, მათი დიალოგური კომუნიკაციის პროცესში“, - წერს ბახტინი თავის ნაშრომში „დოსტოევსკის პოეტიკის პრობლემები“. არაფერი არ არსებობს ურთიერთობების მატრიცის გარეშე, სადაც რაღაც ეს აღმოცენდა. პირიქით, „ყოფნა“ არის აქტი ან მოვლენა, რომელიც ხდება სივრცეში პიროვნებასა და გარე სამყაროს შორის. ამ თეორიის თანახმად, სხვები წარმოადგენენ გადამწყვეტ ფაქტორს ჩვენს ცნობიერებაში, რაც, რა თქმა უნდა, ამდიდრებს კარტეზიანულ შეხედულებას პიროვნებაზე.
ახლა მოდით მივმართოთ ბავშვთა ფსიქოლოგიის ორ სხვადასხვა მოდელს - კოგნიტურსა და დიალოგიურს. ჟან პიაჟეს კოგნიტური თეორიის მთავარი იდეა მდგომარეობს ბავშვთა ფსიქიკური საქმიანობის რეორგანიზაციაში. ფრანგი ფსიქოლოგი იცავდა იმ იდეას, რომ განვითარებადი ბავშვი უნდა გამოდიოდეს გამოცალკევებული მოწაფის, მოსაზრებული მეცნიერის როლში, რომელიც ცდილობს, რაც ძალა და ღონე აქვს, დამოუკიდებლად შეისწავლოს სამყარო. ისეთ ექსპერიმენტებში რეალიზებული დიალოგური თეორიები, როგორიცაა ლიზა ფროიდის თოჯინების სახლის შესწავლა (1990), პირიქით, ხაზს უსვამენ ბავშვის და ზრდასრულის ურთიერთქმედებას, უკანასკნელი, თავის მხრივ, უზრუნველყოფს ბავშვს საბაზო ცოდნით სამყაროს შესახებ, რომლებიც გარკვეული საჩვენებელი სინათლეა სამყაროს შეცნობის გზაზე.
განვიხილოთ კიდევ ერთი მაგალითი - თავისუფლების აღკვეთა ცალკე საკანში. თავდაპირველად ასეთი სასჯელი ჩაფიქრებული იყო როგორც თვითანალიზის სტიმულირების საშუალება, რათა პატიმრები დაფიქრებულიყვნენ ჩადენილი დანაშაულის შესახებ. ყოველივე ამის შედეგი უნდა გამხდარიყო მისი „განწმენდა“, დანაშაულის აღიარება და სოციუმში დაბრუნება. სინამდვილეში, ექსპერიმენტების მონაცემების თანახმად ცალკე საკანში მოთავსებულ ადამიანებს თვითშეგნება ერღვევად. პატიმრები განიცდიან ფიზიკურ და ფსიქოლოგიურ სირთულეებს, დაბნეულობას, მოუსვენრობას, დროის დამახინჯებულ განცდას, უძილობას. გარე კონტაქტის გარეშე, შინაგანი გამოხატვის შესაძლებლობის რეალიზაციას მოკლებული ადამიანი რისკავს დაკარგოს საკუთარი თავი, დაიკარგოს არმყოფობაში.
თანდათანობით სამეცნიერო საზოგადოების დამოკიდებულება ინდივიდის დიალოგური მოდელების მიმართ იცვლება, მათ უფრო სერიოზულად აღიქვამენ; მიუხედავად ამისა, სამეცნიერო ფსიქოლოგია თავიდანვე ორიენტირებულია ინდივიდუალისტურ კარტეზიანურ თეორიაზე, რომელიც არღვევს ერთი ადამიანის მე-ს მეორე ადამიანთან გამაერთიანებელ კავშირს. ზულუსებს ასთი ფრაზა აქვთ: „Umuntu ngumuntu ngabantu“, რაც ნიშნავს:
„ადამიანი მხოლოდ მაშინაა ადამიანი, როდესაც სხვები არსებობენ“.
ეს უფრო ზუსტად მეტყველებს ჩვენს შესახებ, ვიდრე დეკარტის:
„მე ვაზროვნებ, მაშასადამე ვარსებობ“.
https://drevniy-daos.livejournal.com/386432.html
http://www.philosoffine.ru/study-708-1.html
http://society.polbu.ru/gajdenko_histphilosophy/ch18_i.html
Магическая сексуальность
საკუთარ თავს სხვის დახმარებით
Ilya Prigogine Quote: “The world is richer than it is possible to express in any single language.”
The world is too complex to reflect it in one language, one needs to use many languages and build bridges between these languages. "
Ilya Prigogine, Isabelle Stengers
ORDER OUT OF CHAOS
Man's new dialogue with nature
Heinemann. London. 1984
Ilya Romanovich Prigogine was a physical chemist and Nobel laureate noted for his work on dissipative structures, complex systems, and irreversibility
„მე ვაზროვნებ, მაშასადამე ვარსებობ“, - აცხადებდა დეკარტი. მაგრამ რა არის „მე“? რამდენად სტაბილური და ავტონომიურია? შეგვიძლია კი არსებობა და საკუთარი თავის განსაზღვრა ურთიერთობების მატრიცის გარეშე? აბიბა ბირაინი, მეცნიერი-კოგნიტივისტი დუბლინის უნივერსიტეტის კოლეჯიდან ამის შესახებ საუბრობდა Aeon-ის ფურცლებზე, სხვათა შორის მან ასევე ისაუბრა აფრიკული ფილოსოფიის უბუნტუს, პიროვნების კარტეზიანული მოდელის, მიხაილ ბახტინის დიალოგის თეორიის, ჩვენი საკუთარი „მე“-ს ფორმირებაში სხვა ადამიანის და ყოფიერების როლის, ფსიქოლოგიური ექსპერიმენტების შესახებ, რომლებსაც დაადასტურეს, რომ იზოლაციაში ადამიანის ცნობიერება ნადგურდება. ჩვენ თქვენთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი ვთარგმნეთ.
აფრიკული ფილოსოფიის უბუნტუს მიხედვით, ახალშობილი ბავშვი ჯერ კიდევ ადამიანი არ არის. ადამიანები იბადებიან „ენა“-ს ან პიროვნების გარეშე და მოიპოვონ მას მხოლოდ გარე სამყაროსთან ურთიერთქმედებით. თუ დასავლური ფილოსოფიური აზროვნებისთვის „მე“-სა და „სხვების“ განსხვავება აშკარაა, უბუნტუს ფილოსოფიაში ეს ცნებები ბუნდოვანი და გაურკვეველია. ჯონ მბითი, კენიელი ფილოსოფოსი, ამტკიცებდა:
„მე ვარსებობ იმიტომ, რომ ვარსებობთ ჩვენ, და რადგან ვარსებობთ ჩვენ, ვარსებობ მეც“.
ყოველდღიური გამოცდილებიდან ჩვენ ვიცით, რომ ადამიანს გარკვეულწილად აყალიბებს საზოგადოება, რომელშიც ვცხოვრობთ. საზოგადოების წევრებთან ურთიერთობა გავლენას ახდენს საკუთარი თავის ჩვენს გაგებაზე. ვინ ვარ „მე“ სხვებთან: ოჯახის, მეგობრების, საკუთარი კულტურის, სამსახურის და კოლეგებთან შედარებით. ჩემი „მე“, რომელიც თან მიმყავს, როდესაც მაღაზიაში მივდივარ, განსხვავებულია თავისი ქცევით იმ „მე“-სგან, რომელიც, ვთქვათ, ესაუბრება თავის მეცნიერ ხელმძღვანელს. ადამიანის ყველაზე პირადი და საიდუმლო აზრებიც კი წარმოადგენენ სხვა ადამიანთა ხმებისა და მოსაზრებების ერთობას, მათ შორის მოსაზრებებს შენს შესახებ, არ აქვს მნიშვნელობა, იქნება ეს გაკიცხვა თუ წახალისება.
ალბათ, იდეა არასტაბილური, ცვალებადი და გაურკვეველი „მე“-ს შესახებ ნებისმიერს დააბნევს. ჩვენს დაბნეულობაში ფრანგი ფილოსოფოსი რენე დეკარტია ნაწილობრივ დამნაშავე. მას სჯეროდა, რომ ადამიანი ბუნებით არის თვითკმარი და ავტონომიური, რაციონალური, მოაზროვნე, ამიტომ მან უნდა ეჭვქვეშ დააყენოს გარე სამყაროს ნებისმიერი მოვლენა, ანუ სკეპტიკურად იყოს განწყობილი იმის მიმართ, რაც ადამიანის გონების მიღმაა. მიუხედავად იმისა, რომ დეკარტი არ იყო ერთადერთი ფილოსოფოსი, რომელმაც წვლილი შეიტანა ცოდნის თანამედროვე თეორიის ჩამოყალიბებაში, სწორედ მან განსაზღვრა მისი ძირითადი მახასიათებლები.
დეკარტმა რთული ამოცანა დასახა: მას სურდა მოეძებნა საყრდენი წერტილი, ადგილი, რომელიც არ იქნებოდა ღვთაებრივ სიბრძნესთან დაკავშირებული და საიდანაც მას შეეძლო დაენახა მარადიული, უცვლელი სტრუქტურები. დეკარტის თანახმად, ერთადერთი, რასაც ადამიანი შეიძლება დაეყრდნოს შემეცნების პროცესში, არის მისი საკუთარი „cogito“ - აზროვნების უნარი, ცნობიერების აქტი. დანარჩენი არასტაბილურია და არაპროგნოზირებადი. აქედან გამომდინარე, გარე სამყაროს ყველა პროცესსა და მოვლენას (მათ შორის, სოციალურ ურთიერთობებს) არაფერი აქვს საერთო საკუთარი თავის შემეცნების პროცესთან, იზოლირებულ, სააზროვნო და განჭვრეტით პროცესთან.
მიუხედავად იმისა, რომ ფილოსოფოსთა და ფსიქოლოგთა, მკაცრ კარტეზიანელ დუალისტთა მხოლოდ მცირე რაოდენობა ამტკიცებდა, რომ მატერია და გონება არანაირად ერთმანეთს არ უკავშირდება, კარტეზიული „cogito“-ს იდეა მტკიცედ დამკვიდრდა მეცნიერებაში. სადაც არ უნდა გაიხედო, ყველგან დეკარტის იდეების გავლენა იგრძნობა. სამეცნიერო ექსპერიმენტები, რომლებიც შეისწავლიდნენ მეხსიერებას, ხშირად ეყრდნობიან მოსაზრებას, რომ ცნება „მე“ და „სამყარო“ უნდა ერთმანეთს გაემიჯნოს: თუ მეხსიერება მხოლოდ ჩვენს გონებაში არსებობს, მაშინ დასაშვებია ადამიანის გადაადგილება ყოველდღიური გარემოდან და მოგონებების გამოწვევა ლაბორატორიის პირობებში ფლეშ-ბარათების და სპეციალური ეკრანების გამოყენებით. ამ შემთხვევაში ადამიანი განიხილება როგორც ავტონომიური არსება, გარემოს მიუხედავად. მეხსიერება არის ის, რაც იმანენტურად ახასიათებს ადამიანს და არა მის ქმედებას გარკვეულ გარემოებებში.
ფილოსოფიის გარდა, პიროვნებას შეისწავლის ფსიქოლოგია, კერძოდ, სოციალური ფსიქოლოგია. მაგრამ ამ შემთხვევაშიც კი, კვლევას ექვემდებარება უფრო კარტეზიანელ სუბიექტთა კოლექტივი და არა ცალკეული პიროვნება, რომელიც ვითარდება და დროში განიცდის ევოლუციას სხვებთან ერთად. 1960-იან წლებში ამერიკელი ფსიქოლოგები ჯონ დარლი და ბიბ ლატანე დაინტერესდნენ ახალგაზრდა თეთრი ქალის კიტი ჯენოვეზეს მკვლელობის გარემოებებით. დანაშაული ჩადენილი იყო რამდენიმე ადამიანის, უმეტესად მიმდებარე სახლების მკვიდრთა უმრავლესობის თვალწინ, მაგრამ არცერთი მათგანს არ ჰქონია მცდელობა ხელი შეეშალა თავდამსხმელისთვის. მეცნიერებმა ჩაატარეს რამდენიმე ექსპერიმენტი. ერთ-ერთი ექსპერიმენტი ითვალისწინებდა კრიზისის მდგომარეობის სიმულაცია, როგორც ეპილეფსიური შეტევის დროს, მეორე - ხანძრის იმიტაციას. ამ დროს დარლი და ლატანა თვალს ადევნებდნენ თვითმხილველებს. შედეგად ფსიქოლოგიაში წარმოიქმნა ახალი ცნება - ე.წ. „მოწმის ეფექტი“ ან „გარეშე პირის ეფექტი“. მას ახასიათებს ორგანიზმის გარდაუვალი რეაქცია საფრთხეზე, რომელიც მოგვიანებით ჩნდება, თუ თქვენ გარშემო სხვა ადამიანები არიან. ფსიქოლოგებმა ივარაუდეს, რომ ასეთი ქცევის მიზეზი შეიძლება იყოს პასუხისმგებლობის დიფუზია, როდესაც პირადი პასუხისმგებლობის გრძნობა გაზიარებულია ჯგუფის რამდენიმე წევრს შორის.
ფსიქოლოგი ფრენსის ჩერივი თავის წიგნში „The Stubborn Particulars of Social Psychology: Essays on the Research“ Process (1995) ამას სხვა მიზეზით ხსნიდა. მისი აზრით, ეს მიდგომა ხელს უშლის არსებით კონტექსტუალურ ინფორმაციას, რომელსაც შეუძლია ხელი შეუწყოს ადამიანის რეალური მოტივაციის გააზრებას. ასე, მაგალითად, შეიძლება ამ მკვლელობის სხვა კუთხით განხილვა: ქალების მიმართ ძალადობა იმ წლებში არ განიხილებოდა სერიოზულად, და ადამიანი უარს ამბობდა ჩარეულიყო იქ, რაც შეიძლებოდა ყოფილიყო საყოფაცხოვრებო კონფლიქტი. გარდა ამისა, საბრალო ზანგი ქალი რომ მოეკლათ, ეს შემთხვევა პრესას საინტერესოდ არ დააინტერესებდა.
მაგრამ არსებობს რაღაც, რასაც შეუძლია გააერთიანოს საკუთარი პიროვნების გამოვლინების ეს ორი სხვადასხვა ფორმა - კოლექტიური, ყოვლისმომცველი და ავტონომიური, შინაგანი? მე-20 საუკუნის რუსი ფილოსოფოსი მიხეილ ბახტინი დარწმუნებული იყო, რომ პასუხი დიალოგშია: მე მჭირდება სხვა, რათა შევქმნა საკუთარი მე-ს შეთანხმებული, თანმიმდევრული სახე, „დავამტკიცო ჩემი ყოფნა და ღირსეულად დავასრულო იგი. სხვის გარეშე სიტყვის სრული მნიშვნელობით მე არ ვარსებობ“. გაიხსენეთ ის შემთხვევები, როდესაც გიფიქრიათ, რომ, მაგალითად, პოეტმა შეძლო რაღაცის ასახვა, რასაც სწორედ თქვენ გრძნობთ, მაგრამ არ შეგეძლოთ ამის სიტყვებით გამოხატვა; ან როდესაც ამაოდ ცდილობდით აზრების მოკრეფას, ისინი ფორმას იძენენ მხოლოდ მეგობრებთან საუბრის შედეგად. ბახტინი დარწმუნებულია, რომ მხოლოდ სხვა ადამიანთან კომუნიკაციით შეგიძლია გააცნობიერო შენი უნიკალური დამოკიდებულება ცხოვრების მიმართ და იხილო თავი სრულყოფილ არსებად.
„რადგან ადამიანს საკუთარი თავი არასდროს მიაჩნია სრულყოფილად და დასრულებულად, სრულად მისი შესწავლა სხვას შეუძლია. სხვას შეუძლია ჩემი შესწავლა, მე კი - სხვის“.
როდესაც საკუთარ თავს ვუყურებ სხვების სულის მეშვეობით, მე განვასახიერებ გარეგნულ გამოხატულებას. „ჭეშმარიტება არ იბადება და არ არსებობს ცალკე ადამიანის გონებაში, იგი იბადება ადამიანებს შორის, რომლებიც ერთად ეძებენ ჭეშმარიტებას, მათი დიალოგური კომუნიკაციის პროცესში“, - წერს ბახტინი თავის ნაშრომში „დოსტოევსკის პოეტიკის პრობლემები“. არაფერი არ არსებობს ურთიერთობების მატრიცის გარეშე, სადაც რაღაც ეს აღმოცენდა. პირიქით, „ყოფნა“ არის აქტი ან მოვლენა, რომელიც ხდება სივრცეში პიროვნებასა და გარე სამყაროს შორის. ამ თეორიის თანახმად, სხვები წარმოადგენენ გადამწყვეტ ფაქტორს ჩვენს ცნობიერებაში, რაც, რა თქმა უნდა, ამდიდრებს კარტეზიანულ შეხედულებას პიროვნებაზე.
ახლა მოდით მივმართოთ ბავშვთა ფსიქოლოგიის ორ სხვადასხვა მოდელს - კოგნიტურსა და დიალოგიურს. ჟან პიაჟეს კოგნიტური თეორიის მთავარი იდეა მდგომარეობს ბავშვთა ფსიქიკური საქმიანობის რეორგანიზაციაში. ფრანგი ფსიქოლოგი იცავდა იმ იდეას, რომ განვითარებადი ბავშვი უნდა გამოდიოდეს გამოცალკევებული მოწაფის, მოსაზრებული მეცნიერის როლში, რომელიც ცდილობს, რაც ძალა და ღონე აქვს, დამოუკიდებლად შეისწავლოს სამყარო. ისეთ ექსპერიმენტებში რეალიზებული დიალოგური თეორიები, როგორიცაა ლიზა ფროიდის თოჯინების სახლის შესწავლა (1990), პირიქით, ხაზს უსვამენ ბავშვის და ზრდასრულის ურთიერთქმედებას, უკანასკნელი, თავის მხრივ, უზრუნველყოფს ბავშვს საბაზო ცოდნით სამყაროს შესახებ, რომლებიც გარკვეული საჩვენებელი სინათლეა სამყაროს შეცნობის გზაზე.
განვიხილოთ კიდევ ერთი მაგალითი - თავისუფლების აღკვეთა ცალკე საკანში. თავდაპირველად ასეთი სასჯელი ჩაფიქრებული იყო როგორც თვითანალიზის სტიმულირების საშუალება, რათა პატიმრები დაფიქრებულიყვნენ ჩადენილი დანაშაულის შესახებ. ყოველივე ამის შედეგი უნდა გამხდარიყო მისი „განწმენდა“, დანაშაულის აღიარება და სოციუმში დაბრუნება. სინამდვილეში, ექსპერიმენტების მონაცემების თანახმად ცალკე საკანში მოთავსებულ ადამიანებს თვითშეგნება ერღვევად. პატიმრები განიცდიან ფიზიკურ და ფსიქოლოგიურ სირთულეებს, დაბნეულობას, მოუსვენრობას, დროის დამახინჯებულ განცდას, უძილობას. გარე კონტაქტის გარეშე, შინაგანი გამოხატვის შესაძლებლობის რეალიზაციას მოკლებული ადამიანი რისკავს დაკარგოს საკუთარი თავი, დაიკარგოს არმყოფობაში.
თანდათანობით სამეცნიერო საზოგადოების დამოკიდებულება ინდივიდის დიალოგური მოდელების მიმართ იცვლება, მათ უფრო სერიოზულად აღიქვამენ; მიუხედავად ამისა, სამეცნიერო ფსიქოლოგია თავიდანვე ორიენტირებულია ინდივიდუალისტურ კარტეზიანურ თეორიაზე, რომელიც არღვევს ერთი ადამიანის მე-ს მეორე ადამიანთან გამაერთიანებელ კავშირს. ზულუსებს ასთი ფრაზა აქვთ: „Umuntu ngumuntu ngabantu“, რაც ნიშნავს:
„ადამიანი მხოლოდ მაშინაა ადამიანი, როდესაც სხვები არსებობენ“.
ეს უფრო ზუსტად მეტყველებს ჩვენს შესახებ, ვიდრე დეკარტის:
„მე ვაზროვნებ, მაშასადამე ვარსებობ“.
http://www.philosoffine.ru/study-708-1.html
http://society.polbu.ru/gajdenko_histphilosophy/ch18_i.html
Наша культура разграничивает и отделяет друг от друга сознание и тело(картезианский дуализм), головной и спинной мозг, кору мозга и периферическую нервную систему; она убивает интуицию ("внутренний голос"), отдавая предпочтение логике, она кастрирует эмоции, культивируя мысль. Поговорим о йогическом ритуале, соединяющем правое и левое полушария — интеллект и чувства, Адама (разум) и Еву (телесную оболочку). Это йога сексуальных отношений; слово секс происходит от латинского корня secare, что означает "разделять", однако благодаря магической сексуальности это разделение можно устранить.
Комментариев нет:
Отправить комментарий
Will be revised